Ара Гегецык

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Ара Выдатны)
«Шамірам і Ара Выдатны». Вардкес Сурэнянц.

Ара Выдатны (арм.: Արա Գեղեցիկ) — легендарны армянскі цар, пра які расказаў армянскі гістарыёграф V ст. Маўсес Харэнацы ў сваёй кнізе «Гісторыя Арменіі»[1]. Выява Ары Выдатнага зрабіла значны ўплыў на армянскае мастацтва і літаратуру, натхніўшы многіх армянскіх пісьменнікаў і мастакоў на стварэнне шэрага твораў, такіх як трагедыя Наіры Зар'яна «Ара Выдатны».

Легенда пра Ар Выдатным і Шамірам[правіць | правіць зыходнік]

Легендарная царыца Асірыі Семіраміда (па-армянску званая Шамірам), пачуўшы пра хараство армянскага цара, адправіла яму ліст, у якім прасіла стаць сваім мужам і ўзысці на царства, імкнучыся аб'яднаць дзве дзяржавы. Аднак паслы перадалі царыцы адмову армянскага цара, якая зняважыла яе[2][3]. Шамірам загарэлася нянавісцю да Ары, сабрала войска і напала на Арменію. Нягледзячы на загад узяць Ару жывым, асірыйцы смяротна паранілі яго ў кровапралітнай бітве на схіле гары[4], якая звалася Араі-лер (гара Ара). На тым жа месцы, паводле падання, пасля было заснавана сяло, што завецца Араі-гюх (сяло Ара).

Шамірам паслала за целам Ары марадзёраў, якія прынеслі паміраючага цара ў яе шацёр; тамсама ён і сканаў. Семіраміда загадала жрацу Мірасу ўваскрэсіць цара, і той, паклаўшы цела на вяршыні гары Аменпркіч[5], стаў выклікаць сабакагаловых духаў-аралезаў, якія ажыўлялі паміраючых ваяроў, залізваючы ім раны. Ара, нягледзячы на гэта, памёр, і Шамірам, скінуўшы яго цела ў яму, пусціла чутку пра тое, што ўваскрэсіла цара. Ролю Ары выканаў адзін з любоўнікаў царыцы. Армяне паверылі яе словам і спынілі баявыя дзеянні, пасля чаго Семіраміда пакінула Арменію, паверыўшы словам Міраса, быццам дух Ара ўзяты багамі на Каўказскія горы і адтуль перанясецца ў Вавілон да сэрца царыцы, што яго заваявала. Легенда пра ажыўленне бога злучана з узгоркам каля сяла Лецк (блізу горада Ван)[4].

Ара Выдатны ў армянскай гістарыяграфіі[правіць | правіць зыходнік]

Большасць армянскіх гісторыкаў схільныя лічыць Ару Выдатнага рэальнай гістарычнай асобай. Адны з іх мяркуюць, што ён быў сынам цара Арамы, які жыў у 880—844 гадах да н.э., імя якога стала адным з эпанімаў армян. Іншыя аўтары настойваюць на тым, што гаворка ідзе пра само Араме, сапраўды былым сучаснікам Семіраміды. Паводле апошніх, Арам з'яўляўся заснавальнікам з'яднанага армянскага царства і быў першым армянскім кіраўніком, які насіў тытул «цара цароў», які, найхутчэй, пазначаў сюзерэнства над астатнімі кіраўнікамі Арарацкага царства[6].

Разам з тым, у асірыйскіх помніках той эпохі Арменія звалася Уруатры ці Урарту — ад слова Арарат (Айрарат). У клінапісах эпохі Царства Урарту краіна завецца Біяйнілі ці Біяйна па назве возеры, назва якога пасля трансфармавалася ў «Ван». Паколькі вытокі дзвюх вялікіх рэк Пярэдняй АзііЕўфрата і Тыгра знаходзяцца на Армянскім нагор'і, то ў некаторых клінапісных крыніцах Арменія звалася «Наіры» — «краіна рэк». Гэтым акадскім словам пазначаўся шырокі рэгіён ад возера Кабутан (Урмія) на ўсходзе да вярхоўяў Еўфрата і Чароха на захадзе. Упершыню гэта назва, якая не прыжылася як тапонім, але захавалася, як паэтычная назва Арменіі, сустракаецца ў клінапісе асірыйскага цара Тукульці-Нінурта I (1243—1221 да н.э.), які вёў захопніцкія войны на Армянскам сугор'е. Падчас паходаў супраць «краін Наіры» Тукульці-Нінурта I стукнуўся з супрацівам з'яднаных сіл 43 мясцовых саюзных княстваў, але зламаў іх супраціў і да сваіх тытулаў дадаў тытул «цара ўсіх краін Наіры». Клінапіс Салманасара III (860—825 гг. да н.э.), свёкра Семіраміды, ужо згадвае не «краіны Наіры», а адзіную «краіну Наіры», што можа сведчыць пра завяршэнне фармавання аб'яднанай дзяржавы.

Зноскі

  1. The heritage of Armenian literature, Volume 1, стр. 66, Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian
  2. Армен Меружанян. Ара Прекрасный и Семирамида
  3. Journal of the Asiatic Society, Volume 1
  4. а б М. А. Исалабдулаев. Мифология народов Кавказа(недаступная спасылка)
  5. Дорога Мгера. Армянские легенды и предания. / Сост., пер. с арм., предисл. и коммент. Г. О. Карапетяна. — М.: Наука, 1990. — С. 45. — ISBN 5-02-017023-2
  6. Armen Petrosyan, The Indo-european and ancient Near Eastern sources of the Armenian epic: myth and history