Ара Гегецык

«Шамірам і Ара Выдатны». Вардкес Сурэнянц.

Асноўны артыкул: Армянская міфалогія

Ара Выдатны (арм.: Արա Գեղեցիկ) — легендарны армянскі цар, пра які расказаў армянскі гістарыёграф V ст. Маўсес Харэнацы ў сваёй кнізе «Гісторыя Арменіі». Выява Ары Выдатнага зрабіла значны ўплыў на армянскае мастацтва і літаратуру, натхніўшы многіх армянскіх пісьменнікаў і мастакоў на стварэнне шэрага твораў, такіх як трагедыя Наіры Зар'яна «Ара Выдатны».

Легенда пра Ар Выдатным і Шамірам

Легендарная царыца Асірыі Семіраміда (па-армянску званая Шамірам), пачуўшы пра хараство армянскага цара, адправіла яму ліст, у якім прасіла стаць сваім мужам і ўзысці на царства, імкнучыся аб'яднаць дзве дзяржавы. Аднак паслы перадалі царыцы адмову армянскага цара, якая зняважыла яе. Шамірам загарэлася нянавісцю да Ары, сабрала войска і напала на Арменію. Нягледзячы на загад узяць Ару жывым, асірыйцы смяротна паранілі яго ў кровапралітнай бітве на схіле гары, якая звалася Араі-лер (гара Ара). На тым жа месцы, паводле падання, пасля было заснавана сяло, што завецца Араі-гюх (сяло Ара).

Шамірам паслала за целам Ары марадзёраў, якія прынеслі паміраючага цара ў яе шацёр; тамсама ён і сканаў. Семіраміда загадала жрацу Мірасу ўваскрэсіць цара, і той, паклаўшы цела на вяршыні гары Аменпркіч, стаў выклікаць сабакагаловых духаў-аралезаў, якія ажыўлялі паміраючых ваяроў, залізваючы ім раны. Ара, нягледзячы на гэта, памёр, і Шамірам, скінуўшы яго цела ў яму, пусціла чутку пра тое, што ўваскрэсіла цара. Ролю Ары выканаў адзін з любоўнікаў царыцы. Армяне паверылі яе словам і спынілі баявыя дзеянні, пасля чаго Семіраміда пакінула Арменію, паверыўшы словам Міраса, быццам дух Ара ўзяты багамі на Каўказскія горы і адтуль перанясецца ў Вавілон да сэрца царыцы, што яго заваявала. Легенда пра ажыўленне бога злучана з узгоркам каля сяла Лецк (блізу горада Ван).

Ара Выдатны ў армянскай гістарыяграфіі

Большасць армянскіх гісторыкаў схільныя лічыць Ару Выдатнага рэальнай гістарычнай асобай. Адны з іх мяркуюць, што ён быў сынам цара Арамы, які жыў у 880—844 гадах да н.э., імя якога стала адным з эпанімаў армян. Іншыя аўтары настойваюць на тым, што гаворка ідзе пра само Араме, сапраўды былым сучаснікам Семіраміды. Паводле апошніх, Арам з'яўляўся заснавальнікам з'яднанага армянскага царства і быў першым армянскім кіраўніком, які насіў тытул «цара цароў», які, найхутчэй, пазначаў сюзерэнства над астатнімі кіраўнікамі Арарацкага царства.

Разам з тым, у асірыйскіх помніках той эпохі Арменія звалася Уруатры ці Урарту — ад слова Арарат (Айрарат). У клінапісах эпохі Царства Урарту краіна завецца Біяйнілі ці Біяйна па назве возеры, назва якога пасля трансфармавалася ў «Ван». Паколькі вытокі дзвюх вялікіх рэк Пярэдняй Азіі — Еўфрата і Тыгра знаходзяцца на Армянскім нагор'і, то ў некаторых клінапісных крыніцах Арменія звалася «Наіры» — «краіна рэк». Гэтым акадскім словам пазначаўся шырокі рэгіён ад возера Кабутан (Урмія) на ўсходзе да вярхоўяў Еўфрата і Чароха на захадзе. Упершыню гэта назва, якая не прыжылася як тапонім, але захавалася, як паэтычная назва Арменіі, сустракаецца ў клінапісе асірыйскага цара Тукульці-Нінурта I (1243—1221 да н.э.), які вёў захопніцкія войны на Армянскам сугор'е. Падчас паходаў супраць «краін Наіры» Тукульці-Нінурта I стукнуўся з супрацівам з'яднаных сіл 43 мясцовых саюзных княстваў, але зламаў іх супраціў і да сваіх тытулаў дадаў тытул «цара ўсіх краін Наіры». Клінапіс Салманасара III (860—825 гг. да н.э.), свёкра Семіраміды, ужо згадвае не «краіны Наіры», а адзіную «краіну Наіры», што можа сведчыць пра завяршэнне фармавання аб'яднанай дзяржавы.