Прагляд зыходнага тэксту старонкі Пячатка з раскопак у Лаўрышаве

[[Выява:Пячатка з Лаўрышава.jpg|thumb|Пячатка з раскопак у в. Лаўрышава і прыклад адбітку з яе. <small>[[Навіны]] тэлеканалу «[[Беларусь 1]]» [[11 верасня|11.09.]][[2015]].</small>]]

'''Пячатка з раскопак у Лаўрышаве''' — прыкладна́я каменная [[пячатка]]-матрыца, выяўлена ў 2015 годзе пры раскопках на [[Археалогія|археалагічным]] [[Селішча (археалогія)|селішчы]] [[Свята-Елісееўскі Лаўрышаўскі мужчынскі манастыр|Лаўрышаўскага мужчынскага манастыра]] ў [[Лаўрышава|в. Лаўрышава]] Навагрудскага раёна. Формай падобная да бруска, на адным з тарцоў выразаны надпіс у 2 радкі. Адметнасць знаходкі ў захаванасці менавіта матрыцы, бо звычайна [[Сярэднія вякі|сярэдневяковыя]] пячаткі знаходзяць у выглядзе адбіткаў. Аналагаў у Беларусі няма. 

Паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]], [[манастыр]] ''«на [[Рака|рацэ]] на [[Нёман]]е, паміж [[Літва (зямля)|Літвой]] і [[Навагрудак|Наваградкам]]»''<ref>Пераклад са [[Старажытнаруская мова|старажытнарускай мовы]] паводле артыкула: ''Краўцэвіч, А. К.'' [http://pawet.net/library/history/bel_history/kraucewicz/29/%D0%92%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%D0%BB%D0%BA_%281264_-_1267_%D0%B3.%29._%D0%86%D0%BD%D1%82%D1%8D%D0%BB%D1%96%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%82_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B5.html Войшалк (1264 — 1267 г.). Інтэлігент на троне] // pawet.net [Электронны рэсурс] — [[2008]]. — [[27 чэрвеня]]. — Дата доступу: [[13 лістапада|13.11.]]2015.</ref> заснаваў каля [[1260]] года [[сын]] [[Вялікі князь літоўскі|вялікага князя літоўскага]] [[Міндоўг]]а — [[Войшалк]] (вялікі [[князь]] літоўскі ў [[1264]]—[[1267]]). Паводле [[Беларуская праваслаўная царква|царкоўнага]] падання, манастыр заснаваны ў сярэдзіне [[XIII стагоддзе|XIII ст.]] [[Святы|прападобным]] [[ігумен]]ам [[Елісей Лаўрышаўскі|Елісеем]].

== Археалагічныя даследаванні ў Лаўрышаве ==
{{main|Археалагічныя даследаванні ў Гнесічах і Лаўрышаве}}
[[Выява:Lavrish.png|thumb|Інвентарны вопіс манастыра, [[1601]]. <small>Фрагмент тытульнага аркуша. [[Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі]].</small>]]
[[Выява:Свята-Успенская царква, Лаўрышава.JPG|thumb|Мясцовасць у в. Лаўрышава, дзе вяліся раскопкі. <small>Свята-Успенская царква, пабудавана каля [[1795]] г. як манастырская.</small>]]

Месцазнаходжанне Лаўрышаўскага манастыра з [[XVI стагоддзе|XVI ст.]] вядома па дакументах. [[Археалогія Беларусі|Археалагічныя]] абследаванні ў Лаўрышаве пачаў у [[1990]] годзе [[Аляксандр Канстанцінавіч Краўцэвіч|А. К. Краўцэвіч]], які зрабіў выснову: «На падставе здабытага падчас раскопак археалагічнага матэрыялу можна сцвярджаць, што мы знайшлі культурны слой Лаўрышаўскага манастыра{{sfn|Краўцэвіч|1996|}}.» У 2011—2015 гадах раскопкі ў гэтым месцы праводзілі [[Лаўрышаўскія археалагічныя экспедыцыі]], якія складаліся з добраахвотнікаў, пад навуковым кіраўніцтвам доктара гістарычных навук, [[прафесар]]а [[Сяргей Яўгенавіч Рассадзін|С. Я. Рассадзіна]]. Па выніках даследаванняў ім была зроблена выснова, што манастыр існаваў на гэтым месцы з часу заснавання ў XIII ст.<ref name=Pr.>''Пракопчык, Б.'' [http://zviazda.by/2015/08/94534.html Загадкі лаўрышаўскага манастыра] // Звязда. — 2015. — [[4 жніўня]]. — Дата доступу праз інтэрнет: [[13 лістапада|13.11.]]2015.</ref>

== Выяўленне пячаткі ==
[[Выява:Археалагічная экспедыцыя ў в. Лаўрышава.JPG|thumb|Археалагічныя раскопкі ў Лаўрышаве, 2015.]]

У экспедыцыі вялася палявая апрацоўка археалагічных матэрыялаў, кіраўнік — [[гісторык]] Т. В. Маслюкоў<ref name=Pr.></ref>, знаходка была папярэдне вызначана як каменны брусок і вылучана для далейшага навуковага даследавання. Ёй быў нададзены шыфр «Л15 37/5».

Пры абследаванні знаходкі ў Мінску С. Рассадзін выявіў на тарцы бруска надпіс. Т. Маслюкоў выказваў меркаванне, што гэта можа быць імя уладальніка, якое трэба прачытаць<ref>''Маслюкоў, Т. В.'' [http://gomelcivil.org/36-glavnaya/3881-ad-kamennaga-nazha-da-shakhmatnaj-figury-novyya-raskopki-la-ryshave Ад каменнага нажа да шахматнай фігуры: новыя раскопкі ў Лаўрышаве] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170101162846/http://gomelcivil.org/36-glavnaya/3881-ad-kamennaga-nazha-da-shakhmatnaj-figury-novyya-raskopki-la-ryshave |date=1 студзеня 2017 }} // gomelcivil.org [Электронны рэсурс] — 2015. — [[15 жніўня]]. — Дата доступу: 29.10.2015.</ref>. На меркаванне С. Рассадзіна, знаходка выраблена са [[Гліністы сланец|сланцавага каменя]], які [[:ru:Овручские шиферные пряслица|здабывалі і апрацоўвалі]] ў Сярэдневякоўі да XIII ст.<ref>Гл., напр.: ''Рыбаков, Б. А.'' [http://www.twirpx.com/file/158209/ Ремесло древней Руси]{{Недаступная спасылка}}. — М., 1947. — С. 195—196. {{ref-ru}}</ref> (сланцавыя вырабы з'яўляюцца ў археалогіі датавызначальнымі прадметамі, паколькі ў [[1240]] г. камнездабыўныя майстэрні былі разбураны падчас [[Мангола-татарскае нашэсце|мангола-татарскага нашэсця]] і пазней не аднаўляліся<ref>Гл., напр.: ''Векслер, А. Г.'' [http://rusarch.ru/veksler6.htm Раскопки в Москве на Арбате] / А. Г. Векслер, Ю. Ю. Васильев // Наука и жизнь. — [[1996]]. — № 11. — Дата доступу праз інтэрнет: [[12 лістапада|12.11.]]2015. {{ref-ru}}</ref>). Для прачытання надпісу знаходка была перададзена спецыялісту па [[Эпіграфіка|эпіграфіцы]], кандыдату гістарычных навук [[Іна Леанідаўна Калечыц|І. Л. Калечыц]].

== Прачытанне і вызначэнне ==
[[Выява:Матрыца пячаткі з Лаўрышава.jpg|thumb|Зверху ўніз: матрыца (літары размешчаны ў зваротным парадку, які звычайны для матрыц), адбітак тэксту для чытання і малюнак з яго паводле С. Шупы. <small>Пры такім прачытанні крайняя левая літара ў другім радку на пячатцы адсутнічае.</small>]]

Прачытанне надпісу ў лабараторных умовах і вызначэнне тыпу знаходкі прапанавала [[Іна Леанідаўна Калечыц|І. Калечыц]]. Паводле яе высновы, артэфакт з'яўляецца пячаткай, а надпіс чытаецца як ''Святая [[Пустынь|пу́стынь]]'', пры гэтым першае слова напісана скарочана на [[Грэчаская мова|грэчаскай]] мове<ref>[http://www.tvr.by/news/obshchestvo/arkheologi_govoryat_o_vtoroy_za_god_sensatsii/ Археологи говорят о второй за год сенсации] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151208105358/http://www.tvr.by/news/obshchestvo/arkheologi_govoryat_o_vtoroy_za_god_sensatsii// |date=8 снежня 2015 }} // tvr.by [Электронный ресурс] — Минск. — 2015. — [[11 верасня|11 сентября]]. — Дата доступа: [[24 лістапада|24.11]].2015. {{ref-ru}}</ref>, што было характэрна для XII—XIV стагоддзяў: [[:wikt:el:άγια|Ά(για)]] {{Script/Slavonic|Пꙋ}}{{Script/Slavonic|[С]ТІN}}<ref>''Галоўка, С.'' [http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_258455.pdf Тайны Лаўрышаўскага манастыра: шлях да разгадак] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160127221111/http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_258455.pdf |date=27 студзеня 2016 }} / С. Галоўка // [[Беларуская думка (1991)|Беларуская думка]]. — 2015. — № 11. — С. 50—57. ISSN 0023-3102.</ref>. Літару «н» ва [[Усходнія славяне|ўсходнеславянскай]] [[Кірыліца|кірыліцы]] да XIV ст. пісалі ў грэчаскай форме Ν. У такім разе, знаходка папаўняе шэраг ранніх пячатак часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].

Іншае прачытанне, па апублікаваных фотаздымках матрыцы і адбітку, прапанаваў журналіст [[Сяргей Шупа|С. Шупа]] ([[Чэхія]]). На яго думку, на здымках ''«на тарцы каменнага бруска… можна… без вялікіх намаганняў»'' прачытаць напісанае квадратным яўрэйскім шрыфтам імя ''{{nobr|Іцхак-Айзі[к]}}'' {{nobr|(יצחק אייזיק)}}<ref>''Шупа, С.'' [http://www.svaboda.org/content/article/27321253.html Які Іцхак-Айзік згубіў пячатку ХІІІ стагодзьдзя ў Лаўрышаўскім манастыры?] // Радыё Свабода [Электронны рэсурс]. — [[Прага]]. — 2015. — [[22 кастрычніка]]. — Дата доступу: 22.10.2015.</ref>. З такім прачытаннем пагадзіліся доктар гуманітарных навук [[Лара Лемперт|Л. Лемперт]] (выкладчыца гісторыі і культуры [[Яўрэі|яўрэяў]] гістарычнага факультэта [[Вільнюскі універсітэт|Вільнюскага ўніверсітэта]])<ref name="РС-29.10">[http://www.svaboda.org/content/article/27331749.html Надпіс на старажытнай пячатцы: іўрыт ёсьць, а габрэяў не было?] // Радыё Свабода [Электронны рэсурс] — Прага. — 2015. — 28 кастрычніка. — Дата доступу: 29.10.2015.</ref>, доктар гістарычных навук {{нп5|Канстанцін Цукерман|К. Цукерман||Constantine Zuckerman}} (прафесар [[Візантыя|візантыністыкі]] Практычнай школы вышэйшых даследаванняў, [[Парыж]])<ref name="РС-30.10">[http://www.svaboda.org/content/article/27335631.html Гісторык Рассадзін — адзіны праціўнік іўрыту на пячатцы з Лаўрышаўскага манастыра?] // svaboda.org [Электронны рэсурс]. — Прага. — 2015. — 30 кастрычніка. — Дата доступу: 30.10.2015.</ref>, а ў Беларусі — калекцыянер яўрэйскіх пячатак, рабін Ш. Ізаксон (Віцебск)<ref name="РС-29.10"/>.

Каментуючы паведамленні пра яўрэйскае прачытанне, І. Калечыц патлумачыла, што яе версія пра грэка-славянскі тэкст з'яўляецца папярэдняй, і што спецыяльным вывучэннем гэтага надпісу яна не займаецца<ref name="РС-30.10"/>. Ніхто з беларускіх навукоўцаў, і ніхто з эпіграфістаў ці [[Сфрагістыка|сфрагістаў]] не апублікаваў сумненняў адносна прачытання І. Калечыц.

== Прадстаўленне ==
У Лаўрышаве 1 лістапада 2015 года адбылося прадстаўленне пячаткі грамадскасці<ref>''Петрова, А.'' [http://novgazeta.by/pechat-xiii-veka-predstavili-na-podvore/ Печать XIII века представили на подворье Свята-Елисеевского мужского монастыря] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160202212422/http://novgazeta.by/pechat-xiii-veka-predstavili-na-podvore/ |date=2 лютага 2016 }} / А. Петрова // novgazeta.by [Электронны рэсурс] — [[Навагрудак]]. — 2015. — [[1 лістапада|1 ноября]]. — Дата доступу: 9.11.2015. {{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/pechat_xiii_veka_predstavili_na_podvore_svyato_eliseevskogo_muzhskogo_monastyrya/ Пячатку XIII стагоддзя прэзентавалі на падвор'і Свята-Елісееўскага мужчынскага манастыра] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151208113922/http://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/pechat_xiii_veka_predstavili_na_podvore_svyato_eliseevskogo_muzhskogo_monastyrya/ |date=8 снежня 2015 }} // tvr.by [Электронны рэсурс] — Мінск. — 2015. — [[2 лістапада]]. — Дата доступу: [[4 лістапада|4.11.]]2015.</ref>, а 5 лістапада, у дзень прастольнага свята Лаўрышаўскага манастыра, пячатка разам з археалагічнай экспазіцыяй была паказана мітрапаліту Мінскаму і Заслаўскаму, Патрыяршаму экзарху ўсяе Беларусі [[Павел (Панамароў)|Паўлу]], духавенству і гасцям<ref>[http://church.by/news/mitropolit-pavel-posetil-eliseevskij-lavrishevskij-muzhskoj-monastyr-2 Митрополит Павел посетил Елисеевский Лавришевский мужской монастырь] / Фото: А. Мизей // Официальный портал [[Беларуская праваслаўная царква|Белорусской православной церкви]] [Электронный ресурс] — [[Мінск|Минск]]. — 2015. — [[5 лістапада|5 ноября]]. — Дата доступа: [[10 лістапада|10.11.]]2015. {{ref-ru}}</ref>.

Паведамленне С. Я. Рассадзіна і І. Л. Калечыц «Каменная матрыца пячаткі з Лаўрышаўскага манастыра» было ўключана ў праграму міжнароднай навуковай канферэнцыі «Вялікае Княства Літоўскае: палітыка, эканоміка, культура», у секцыі «Духоўная і матэрыяльная культура» (5—6.11.2015, Мінск)<ref name="КанфПрагр">[http://history.by/wp-content/uploads/2015/11/%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0-%D0%92%D0%9A%D0%9B.pdf Праграма міжнароднай навуковай канферэнцыі «Вялікае Княства Літоўскае: палітыка, эканоміка, культура»] // [[Інстытут гісторыі НАНБ]] [Электронны рэсурс] — Мінск. — Дата доступу: 04.11.2015.</ref>.

== Зноскі ==
{{reflist|2}}

== Літаратура ==
* {{артыкул
 |аўтар         = Краўцэвіч, А. К.
 |загаловак     = Археалагічныя даследаванні Лаўрышаўскага манастыра на Панямонні
 |арыгінал      = 
 |спасылка      = http://pawet.net/library/history/bel_history/kraucewicz/30/%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B4%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_%D0%9B%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B%D1%88%D0%B0%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%96.html
 |мова          = 
 |адказны       = 
 |аўтар выдання = 
 |выданне       = З глыбі вякоў. Наш край
 |тып           = 
 |месца         = Мінск
 |выдавецтва    = Навука і тэхніка
 |год           = 1996
 |выпуск        = 1
 |том           = 
 |нумар         = 
 |старонкі      = 227—234
 |isbn          = 
 |issn          = 
 |doi           = 
 |bibcode       =
 |arxiv         = 
 |pmid          = 
 |ref           = Краўцэвіч
 |archiveurl    =
 |archivedate   =
}}

== Спасылкі ==
* ''Пятрова, А.'' [http://belsmi.by/archive/article/29879 Унікальная знаходка] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151208070824/http://belsmi.by/archive/article/29879 |date=8 снежня 2015 }} / А. Пятрова // Новае жыццё. — 2015. — [[4 лістапада]]. — Дата доступу праз інтэрнэт: [[24 лістапада|24.11]].2015. 
* http://www.tvr.by/video/informatsionno-analiticheskie/panorama/panorama-07-11-2015/ {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170101164933/http://www.tvr.by/video/informatsionno-analiticheskie/panorama/panorama-07-11-2015/ |date=1 студзеня 2017 }} [Відэа з 29 хвіліны 55 секунды] // tvr.by [Электронны рэсурс] — Мінск. — 2015. — [[8 лістапада]]. — Дата доступу: [[9 лістапада|9.11.]]2015.
* [http://lavra.by/321-na-raskopkakh-lavrishevskogo-monastyrya-nashli-unikalnuyu-matritsu-pechat-xiii-veka На раскопках Лавришевского монастыря нашли уникальную матрицу-печать XIII века] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170101164326/http://lavra.by/321-na-raskopkakh-lavrishevskogo-monastyrya-nashli-unikalnuyu-matritsu-pechat-xiii-veka |date=1 студзеня 2017 }} [Фотоснимки 1.11.2015] // lavra.by [Электронный ресурс] — Лавришево. — 2015. —[[10 лістапада|10 ноября]]. — Дата доступа: [[11 лістапада|11.11.]]2015. {{ref-ru}}

[[Катэгорыя:Свята-Елісееўскі Лаўрышаўскі мужчынскі манастыр]]
[[Катэгорыя:Лаўрышава]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Гродзенскай вобласці]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў XIV стагоддзі]]
[[Катэгорыя:Археалагічныя артэфакты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларуская сфрагістыка]]
[[Катэгорыя:Эпіграфіка]]
[[Катэгорыя:Крыніцы па гісторыі Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім]]