Руская праўда П. І. Песцеля

«Руская праўда П. І. Песцеля», «Руская праўда, ці Запаветная дзяржаўная грамата вялікага народа расійскага, якая з'яўляецца запаветам для ўдасканалення Расіі і змяшчае верны наказ як для народа, так і для часовага вярхоўнага праўлення» — праграмны дакумент Паўднёвага таварыства дзекабрыстаў. Распрацавана П. І. Песцелем да 1824 г. Упершыню надрукавана ў 1906 г. П. Е. Шчогалевым. З запланаваных 10-ці частак было напісана 5:

• Частка 1. Аб зямельнай прасторы;
• Частка 2. Аб плямёнах, якія Расію насяляюць
• Частка 3. Аб саслоўях, у Расіі насялялых;
• Частка 4. Аб народзе у палітычных адносінах;
• Частка 5. Аб народзе ў грамадзянскіх адносінах.

Прадугледжаныя пераўтварэнні

Дзяржаўны лад

• абвяшчэнне Расіі адзінай і непадзельнай рэспублікай. 4-ы раздзел так і завецца: «Расія ёсць Дзяржава Адзіная і Непадзельная»;
• Расія, паводле праекта, падзялялася на 10 абласцей, якія складалі 5 губерняў, якія не супадалі з межамі рассялення розных народаў. Акруга падзяляліся на паветы, а паветы на воласці;
• Заканадаўчая ўлада — аднапалатнаму парламенту — Народнаму вечу (500 чал.);
• Выканаўчая ўлада — Дязржаўнай думе (5 чал.), якая выбіралася парламентам на 5 гадоў (кожны год па адным чалавеку);
• Вышэйшая кантрольная ўлада — Вярхоўнаму сабору (120 чал.) — пажыццёва выбіраліся самыя паважаныя людзі з усёй краіны;
• Распарадчую ўладу на месцах атрымлівалі абласныя, акруговыя, павятовыя і валасныя намесныя сходы;

Выканаўчая ўлада на месцах ажыццяўлялася адпаведным наместным кіраваннем.

Зямельнае пытанне

«Руская праўда» прадугледжвала: ліквідацыю прыгону; надзяленне сялян зямлёй пры частковым захаванні памешчыцкага землеўладання. Палова ворнай зямлі павінна выконваць сацыяльную функцыю прадухілення беднаты, для чаго яна павінна знаходзіцца ў супольнай уласнасці. Другую палову зямельнага фонду планавалася пакінуць ва ўласнасці абшарнікаў. Абшарніцкая зямля прызначалася для рэшты ў арэнду фермерам — «капіталістам земляробчага класа», якія павінны былі арганізаваць на ёй буйныя таварныя гаспадаркі з шырокім прыцягненнем наёмнай працы.

У цэлым размеркаванне зямлі паміж абшчынай і абшарнікамі па «Рускай праўдзе» прыкладна адпавядала склаўшайся ў той час прапорцыі. Так, напярэдадні сялянскай рэформы 1861 г. па шасці тыповым прыгонніцкім губерным (Казанскай, Варонежскай, Саратаўскай, Пскоўскай, Наўгародскай і Сібірскай) у фактычным распараджэнні сялян знаходзілася 43,3 % агульнай плошчы зямельных угоддзяў. Такім чынам, за абшарнікамі павінна была захавацца пераважная частка займанай імі зямлі. Сам Песцель думаў наступнае:

Яшчэ горш — аддаць зямлю сялянам. Тут гаворка ідзе <…> пра капітал і асвету, а сяляне не маюць ні таго, ні іншага.

Правы грамадзян

• роўнасць усіх грамадзян перад законам;
• выбарчае права для ўсяго мужчынскага насельніцтва, якое дасягнула 20-гадовага ўросту;
• гарантыя грамадзянскіх свабод: слова, друку, сходаў і інш.;
• недатыкальнасць асобы і жылля;
• новы суд, роўны для ўсіх.

Літаратура

• Восстание декабристов: Документы. Том 7. — М., 1958.
• Грыцкевіч, А. Нацыянальнае пытанне ў праграме дзекабрыстаў // З гісторыяй на «Вы». Выпуск 2. — Мн., 1994. — С. 186—189.