Рэестр помнікаў Польшчы
Рэестр помнікаў (польск.: Rejestr zabytków) — спіс гістарычных помнікаў, якія знаходзяцца пад асаблівай прававой аховай у Польшчы. Аналаг беларускага спісу гісторыка-культурных каштоўнасцей.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Спробы правесці інвентарызацыю польскіх помнікаў прадпрымаюцца з сярэдзіны ХІХ ст.. Адным з такіх мерапрыемстваў была праца гісторыка Казіміра Странчынскага, якому ўдалося апісаць: 416 помнікаў архітэктуры, размешчаных у 386 гарадах, а таксама 309 розных твораў мастацтва. Пачаткі вядзення ўліку ў выглядзе сучаснага рэестра помнікаў у Польшчы з’яўляюцца следствам запісу ў Дэкрэце Рэгенцкай рады ад 31 кастрычніка 1918 г. Гэтым указам прадугледжвалася ахова помнікаў культуры і мастацтва, унесеных у вопісы, створаныя раённымі помнікаахоўнікамі. У гэты час з’явіўся іншы падзел на рухомыя і нерухомыя помнікі. Рухомымі помнікамі былі, напрыклад, царкоўнае абсталяванне: званы, купелі, алтары, а нерухомымі помнікамі, знешнія будынкі, такія аб’екты, як: надмагіллі, помнікі, капліцы. Правілы вядзення вопісу помнікаў былі вызначаны ў Палажэнні ад 5 мая 1919 г. аб унясенні ў вопіс помнікаў мастацтва і культуры («Monitor Polski» No 81). Інвентар быў зменены на рэестр помнікаў — у 1928 г. была апублікаваная Пастанова міністра духоўных спраў і народнай асветы аб вядзенні рэестра помнікаў ад 17 ліпеня 1928 г. Пастановай быў уведзены такі падзел помнікаў у губернскіх вопісах:
I: аддзел аховы нерухомых помнікаў:
- помнікі мастацтва
- дагістарычныя і археалагічныя помнікі
II: Аддзел рухомых помнікаў:
- помнікі мастацтва,
- дагістарычныя і археалагічныя помнікі,
- палеанталагічныя помнікі
- архівы
- бібліятэчныя фонды
Дзеянні па поўнай інвентарызацыі ўсіх польскіх помнікаў былі перарваны пачаткам Другой сусветнай вайны. Пасляваенныя прынцыпы аховы помнікаў былі сфармуляваны Янам Захватовічам у артыкуле «Праграма і прынцыпы захавання помнікаў» у 1946 г. Ян Захватовіч прыняў храналагічны крытэрый і прызнаваў помнікамі толькі аб’екты, узведзеныя да 1850 г. Такі падыход дзейнічаў да прыняцця ў 1962 г. Закона аб ахове культурных каштоўнасцей і музеяў. З 1960-х да пачатку 1970-х гадоў дзейнічала класіфікацыя помнікаў паводле I—IV класаў, у якой найбольш каштоўныя аб’екты таксама вызначаліся як клас «0» (напрыклад, комплекс будынкаў вострава Тумскага ў г. Уроцлаў, Сукенных радоў у Кракаве). У цяперашні час крытэрыі прызнання аб’екта помнікам прадугледжаны ў Законе аб ахове помнікаў і іх доглядзе ад 23 ліпеня 2003 г. і маюць: гістарычную, мастацкую і навуковую каштоўнасць.
Характарыстыка[правіць | правіць зыходнік]
У Польшчы рэгістр помнікаў ствараецца на падставе рашэння Ваяводскага кансерватара помнікаў для аб’ектаў з тэрыторыі, адпаведнай дадзенаму ваяводскаму. Адной з формаў аховы помнікаў з’яўляецца занясенне ў рэестр помнікаў.
Працэдура ўключэння[правіць | правіць зыходнік]
Занясенне ў рэестр помнікаў — гэта адміністрацыйнае дзеянне, якое ажыццяўляецца правінцыйным кансерватарам помнікаў па просьбе боку — уласніка аб’екта, або па службовай пасадзе — без просьбы боку ці яе дэклараванай згоды. Перад унясеннем запісу праводзяцца падрыхтоўчыя дзеянні, якія заключаюцца ў зборы інфармацыйна-дакументальных матэрыялаў, якія пацвярджаюць кошт дадзенага аб’екта, напр. па выніках агляду аб’екта. Працэс завяршаецца вынясеннем WKZ рашэння, якое — калі бакі не выказваюць пярэчанняў і заўваг — набывае законную сілу, і помнік атрымлівае рэгістрацыйны нумар у адпаведнасці з наступным запісам у кнізе рэестра помнікаў.
Структура[правіць | правіць зыходнік]
Помнік можна аднесці да 3 катэгорый, па якіх вядуцца асобныя кнігі:
- А — нерухомы помнік,
- В — рухомы помнік,
- C — помнік археалогіі.
Кніга ўліку помнікаў складаецца з наступных рубрык:
- нумар рэестра,
- запіс у рэестр,
- элемент аховы,
- дыяпазон аховы,
- размяшчэнне або захоўванне помніка,
- нумар зямельнай і іпатэчнай кнігі,
- кадастравы нумар нерухомай маёмасці (на нерухомыя помнікі і помнікі археалогіі),
- уладальнік помніка,
- трымальнік помніка,
- выключэнне з рэестра,
- заўвагі.
Больш помнікаў унесены ў рэестр. Наваколле аб’екта або яго геаграфічная, гістарычная або традыцыйная назва таксама могуць быць занесены ў спіс помнікаў.
Змены ў рэестры[правіць | правіць зыходнік]
Аб’ект можа быць зняты з уліку, калі ён пашкоджаны ў такой ступені, што страціў гістарычную, мастацкую або навуковую каштоўнасць, або калі не пацверджана яго каштоўнасць, якая з’яўляецца падставай для вынясення рашэння аб унясенні ў рэестр, дзякуючы новым навуковым адкрыццям. З уліку помнікаў таксама выключаюцца прадметы, якія былі ўнесены ў вопіс музея або ўвайшлі ў рэсурс нацыянальнай бібліятэкі. Рашэнні аб выключэнні аб’екта з уліку помнікаў прымаюцца Генеральным кансерватарам помнікаў, які дзейнічае па даручэнні Міністра культуры і нацыянальнай спадчыны. Аднак гэта выключныя выпадкі.
Рэестр помнікаў пастаянна папаўняецца і, напрыклад, у 2006 г. было прынята 805 рашэнняў аб унясенні новых аб’ектаў або комплексаў у рэестр помнікаў, 65 рашэнняў аб выключэнні або іх часткі з уліку помнікаў і 727 рашэнняў аб змяненнях да існуючых рашэнняў. Гэты рэестр апублікоўвае Упраўленне нацыянальнай спадчыны Польшчы, раней Нацыянальным цэнтрам даследаванняў і дакументацыі помнікаў, і адпавядае стану на дату абнаўлення спісу, а не на дату наведвання вэб-сайта.