Рэйкавая вайна (1990-я)

«Рэ́йкавая вайна́» — масавыя акцыі пратэсту насельніцтва вугальных рэгіёнаў Расіі ў 1990-я гады супраць затрымак па выплатах зарплат, якія здзяйсняліся шляхам перакрыцця чыгуначных шляхоў (адсюль назва). Пратэстоўцы таксама патрабавалі адстаўкі прэзідэнта Барыса Ельцына і ўрада.

Прычыны

Цягам зімы — вясны 1998 года шахцёры патрабавалі ад уладаў і работадаўцаў сплаціць усе запазычанасці па зарплаце, папярэдзіўшы, што перакрыюць дарогі. Ніякай рэакцыі федэральных уладаў не наступавала. У Маскве на Гарбатым мосце шахцёры праводзілі шматмесячны пікет ва ўмовах інфармацыйнай блакады з боку праўрадавых СМІ, тэлеканал ОРТ не згадваў пікет, быццам яго не было.

Ініцыятарамі пікета былі жыхары Варкуты, дзе затрымкі выплатаў складалі 7 месяцаў. Адзін з пратэстоўцаў распавёў: «Няма грошай на самае неабходнае. <…> Даводзіцца прасіць грошай у бацькоў-пенсіянераў, якім мы самі мусім дапамагаць. А ў іх пенсія вядома якая. Сорамна. <…> Сын мне неяк кажа: Што, тата, паміраць будзем? <…> У адной сям’і сын-шкаляр павесіўся, пакінуў запіску: „Мне набрыдла слухаць вашыя з мамай звады з-за грошай…“ У іншай сям’і сам бацька не вытрымаў — абвязаў сябе выбухоўкай. У нас трое наклалі на сябе рукі. Мы — рабы, скаціна. Раба і тое гаспадар корміць. Так болей жыць нельга!».

У дакладзе пра выкананне правоў чалавека Маскоўскай хельсінкскай групы паведамлялася: «Абурэнне беззаконнымі затрымкамі заробкаў, немагчымасць трываць нахабны працяг нявыплатаў давялі масавыя настрі ў вугальных рэгіёнах да такога напалу, калі людзі, імкнучыся да законных, прызнаных грамадствам мэтаў і вартасцяў, гатовыя скарыстаць дзеля іх дасягнення незаконныя, разбуральныя сродкі».

Блакаванне

У маі 1998 года пратэстоўцы на два-тры тыдні перакрылі некалькі ключавых магістраляў. Шахцёры Інты заблакавалі рух у рэгіёне вуглездабычы ў Рэспубліцы Комі. У Кузбасе шахцёры Анжэра-Суджанска і Междурэчанска, а таксама машынабудаўнікі Юргі заблакавалі магістраль, якая злучае Сібір і Далёкі Усход, пазбавіўшы таксама Томскую вобласць выхаду да чыгуначнай сеткі. У Данбасе шахцёры горада Шахты заблакавалі дарогу, якая злучае Цэнтр з Поўднем Расіі і Каўказам.

Пратэстоўцы ў Кузбасе прапускалі толькі мясцовыя электрацыі, цягнікі стратэгічнай значнасці і з гуманітарнай дапамогай для шахцёраў. Цалкам спынілася перавозка пасажыраў і грузаў на Далёкі Усход і наадварот. 20 мая ў Кемераўскай вобласці была абвешчаная надзвычайная сытуацыя. Частка цягнікоў спярша ішла праз Паўднёвасібірскі ход (Абакан — Междурэчанск — Паласухіна — Барнаул).

У маі ў Кузбас прыбыла камісія на чале з намеснікам кіраўніка ўрада Алегам Сысуевым. З федэральнага бюджэту пачалі паступаць сродкі. Урад абяцаў да 1 ліпеня пагасіць запазычанасці працаўнікам і пенсіянерам Кемераўскай вобласці. 23 мая пратэстоўцы вызвалілі дарогу ля Междурэчанска, рух па поўдні вобласці быў адноўлены. 24 мая была знятая блакада галоўнага ходу Транссібірскай магістралі ў Анжэра-Суджанску і Юрзе. Цягам чэрвеня ўрад Расіі не выканаў большасць абяцанняў, таму ў пачатку ліпеня блакаванне дарог узнавілася. 19 ліпеня намеснік старшыні ўрада А. Сысуеў зноў прыбыў у рэгіён з фінансаваннем у 730 млн рублёў. У гэты ж дзень блакада чыгуначных магістраляў у Кузбасе была спыненая.

На думку сацыёлага Леаніда Гордана, перакрыцці дарог «падвялі краіну да мяжы крушэння сацыяльнага парадку». «Рэйкавая вайна» стала адным з фактараў скарачэння нявыплат заробкаў у Расіі цягам наступных гадоў.