Прагляд зыходнага тэксту старонкі Абарона Полацка (1941)

{{Узброены канфлікт
| канфлікт       = Абарона Полацка 1941
| частка         = [[Другая сусветная вайна]]
| дата           = [[27 чэрвеня]] — [[16 ліпеня]] [[1941]]
| месца          = [[Полацк]] [[Віцебская вобласць]] [[Беларуская ССР]]
| вынік          = Перамога Германіі
| праціўнік1     = {{Сцяг СССР}} [[СССР]]
| праціўнік2     = {{Сцяг Трэцяга рэйха}} [[Трэці Рэйх|Германія]]
| камандзір1     = {{Сцяг СССР}} палкоўнік [[Зыгін, Аляксей Іванавіч|Аляксей Зыгін]]
| камандзір2     = {{Сцяг Трэцяга рэйха}} генерал [[Гот, Герман|Герман Гот]]
}}
{{Смаленская бітва (1941)}}
'''Абарона Полацка''' — [[баявыя дзеянні]] паміж [[РСЧА|савецкімі]] і [[Вермахт|нямецкімі]] войскамі летам 1941 года ў раёне [[Полацк]]а.

Абаронцы Полацка на працягу 18 дзён стрымлівалі пераўзыходзячыя сілы нацыстаў, пасля чаго здолелі выйсці з акружэння.

== Папярэднія падзеі ==
Пасля разгрому савецкіх войскаў у [[Беластоцка-Мінская бітва|Беластоцка-Мінскай бітве]] войскі 3-й танкавай групы пад кіраўніцтвам генерала [[Гот, Герман|Германа Гота]] накіраваліся да [[Заходняя Дзвіна|Заходняй Дзвіны]]<ref name=warspot>{{cite web
|author = 
|last = Мосунов
|first = Вячеслав
|authorlink = Масунаў, Вячаслаў Альбертавіч 
|coauthors = 
|date = 2019-03-30
|url = https://warspot.ru/14374-kameshek-v-nemetskom-sapoge
|title = Камешек в немецком сапоге
|format = 
|website = 
|publisher = 
|accessdate = 
|language = ru}}</ref>.

27 чэрвеня з Уральскай ваеннай акругі ў Полацк прыбыла 174 стралковая дывізія 62-га стралковага корпуса 22-й арміі на чале з камбрыгам [[Зыгін, Аляксей Іванавіч|Аляксеем Зыгіным]]<ref name=sb>{{cite web
|author = 
|last = Иоффе
|first = Эммануил
|authorlink = Іоффе, Эммануіл Рыгоравіч
|coauthors = 
|date = 2016-05-02
|url = https://www.sb.by/articles/zashchita-zygina.html
|title = Защита Зыгина
|format = 
|website = 
|publisher = 
|accessdate = 
|language = ru
}}</ref>.

== Абарона ==
[[File:Нямецкі план полацкага ўмацаванага раёна.jpg|thumb|Нямецкі план полацкага ўмацаванага раёна]]
=== 27 чэрвеня ===
Каля вёскі [[Кутняны]] знішчаны нямецкі авангард, які меў мэтай захоп мастоў праз Заходнюю Дзвіну<ref name=sb /><ref name=book>{{кніга
 |аўтар       = С. И. Поляков, С. П. Копыл
 |загаловак   = «Линия Сталина». Полоцкий укрепрайон, 1919 — 1941 гг.
 |спасылка    = http://www.fortressby.com/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=213&Itemid=43
 |выдавецтва  = Полоцкое книжное издательство
 |год         = 2009
 |старонак    = 55
 |isbn        = 978-985-6936-01-5
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20201014204809/http://www.fortressby.com/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=213&Itemid=43
 |archivedate = 14 кастрычніка 2020
}}</ref>. У сутыкненні ўдзельнічаў 390-й гаўбічны артылерыйскі полк 17-й стралковай дывізіі<ref name=yt>{{cite web
|author = 
|last =
|first =
|authorlink =
|coauthors = 
|date = 2012-10-01
|url = https://www.youtube.com/watch?v=jU-C-TMf5hY
|title = Полоцкий волнолом
|format = 
|website = 
|publisher = 
|accessdate = 
|language = ru
}}</ref>.

Зыгін прыняў камандванне Полацкім гарнізонам<ref name=sb />.
=== 29 чэрвеня ===
Рашэннем Ваеннага савета 22-й арміі створаны Полацкі баявы ўчастак, начальнікам якога назначаецца камандзір 174-й стралковай дывізіі камбрыг Аляксей Зыгін<ref name=museum>{{cite web
|author = 
|last = 
|first = 
|authorlink = 
|coauthors = 
|date = 
|url = http://field.polotsk.museum.by/be/node/32363
|title = Абарона Полацкага ўмацаванага раёна
|format = 
|website = 
|publisher = 
|accessdate = 
|language = be
|url-status = dead
}}</ref>.

Абаронцы прынялі бой на подступах да Полацка <ref name=sb /><ref name=narb>{{cite web
|date = 2016-05-02
|url = http://narb.by/rus/copy_ifund/naselennye_punkti/polock
|title = Полоцк
|website = Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь
|language = ru
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20201009115623/http://narb.by/rus/copy_ifund/naselennye_punkti/polock
|archivedate = 9 кастрычніка 2020
|url-status = dead
}}</ref>

=== 30 чэрвеня ===
Усе доты [[Полацкі ўмацаваны раён|Полацкага ўмацаванага раёна]] занятыя гарнізонамі і прыведзены ў баявую гатоўнасць<ref name=museum />.

=== 3 ліпеня ===
[[File:Vitebsk_Senno.jpg|thumb|Абарона Полацка]]

Пачаўся агульны наступ у паласе Полацкага ўмацаванага раёна<ref name=book />.
 
Нямецкая 19-ая танкавая дывізія захапіла [[Дзісна|Дзісну]] і паспрабавала перабрацца на правы бераг Заходняй Дзвіны, але напаткала супраціў<ref name=barminsky>{{cite web
|author = Л.В. Барминский, В.В. Барминский
|last =
|first =
|authorlink =
|coauthors = 
|date = 2016-05-02
|url = https://smolbattle.ru/threads/1941-%D0%B3%D0%BE%D0%B4-%D0%94%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%86%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BC.77814/
|title = 1941 год. Дисненский плацдарм
|format = 
|website =
|publisher = 
|accessdate = 
|language = ru
}}</ref>.

18-ая матарызаваная дывізія пры дапамозе артылерыі паспрабавала прарвацца да Полацка з боку [[Фарынава]]<ref name=museum />.

Полацк зведаў бамбардыроўку <ref name=narb />.

На горад быў скінуты дэсант. У Полацку быў створаны ахоўны атрад і вынішчальны батальён.<ref name=sb/>

=== 4 ліпеня ===
19-ая танкавая дывізія здолела стварыць плацдарм на правым паўночным беразе Заходняй Дзвіны на ўсход ад Дзісны ды ўзяць штурмам вёску [[Луначарскае]]. Байцы 166-га стралковага палка 98-ай стралковай дывізіі пакідалі свае акопы і адышлі<ref name=barminsky />. Пераправа праз Дзвіну і плацдарм атакаваліся савецкай артылерыяй і авіяцыяй.

18-ая матарызаваная дывізія паўтарыла спробу падысці да Полацка з паўднёвага захаду, але не здолела. Часткі Зыгіна пераходзілі ў контратаку. Чарговая няўдача пераканала немцаў, што атакаваць бессэнсоўна і лепей засяродзіцца на развіцці плацдарму<ref name=warspot />.

Большая частка нямецкага дэсанту знішчана ў раёне станцыі Грамы<ref name=sb/>.

=== 5 ліпеня ===
Звесткі аб створаным на правым беразе Дзвіны плацдарме вельмі турбавалі кіраўніцтва [[Заходні фронт (Вялікая Айчынная вайна)|Заходняга фронту]], таму на месца баёў прыбыў намеснік камандуючага Заходнім фронтам генерал-лейтэнант [[Андрэй Іванавіч Яроменка|Андрэй Яроменка]]. Ён загадаў расстраляць перад строем камандзіра 166-га стралковага палка маёра Зайнулліна К.А., на ўчастку якога немцамі быў створаны плацдарм.<ref name=barminsky />

Немцы знялі з кальца акружэння [[Мінск]]а 14 матарызаваную дывізію ды перавялі яе пад Полацк.

Пехотны полк 18-й матарызаванай дывізіі быў перакінуты на плацдарм.

=== 6 ліпеня ===
Яроменка ўзмацніў баявыя часткі абаронцаў перахопленнымі на адступленні з [[Літоўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Літвы]] чырвонаармейцамі. 98-ая стралковая дывізія перайшла да контратак нямецкага плацдарма. Але нацысты плацдарм абаранілі і пашырылі. На яго перакінулі часткі 14-й матарызаванай дывізіі.<ref name=barminsky />

=== 7 ліпеня ===
19-ая танкавая дывізія з плацдарму на правым беразе Дзвіны пачала наступ у накірунку [[Баравуха|Баравухі]] пры падтрымцы артылерыі і авіяцыі<ref name=warspot/><ref name=book />. Абодва бакі неслі вялізныя страты. РККА згубіла некалькі дотаў. Тым часам 174 стралковая дывізія на чале з Зыгіным правяла контратаку ў накірунку Дзісны, і змусіла немцаў бегчы, пакінуўшы танк і 2 бронетранспарцёры. Але выбіць іх з пазіцый не ўдалося<ref name=book />.

=== 8 ліпеня ===
Немцы прарвалі першую лінію абароны каля Баравухі, але адразу атакаваць другую ўжо не здолелі, вырашылі чакаць падтрымкі<ref name=warspot/>.

Нацысцкія часткі, абышоўшыя Полацк з поўдня, захапілі [[Ула (аграгарадок)|Улу]] ды наладзілі там пераправу праз Заходнюю Дзвіну.

=== 9 ліпеня ===
Працягваліся баі за Баравуху. Немцы накіравалі ў яе накірунку каля 100 танкаў пры падтрымцы пехоты. Абаронцы адбівалі па 4-5 атак штодзень<ref name=book />.

18-я матарызаваная дывізія канчаткова адмовілася ад штурма Полацка з боку Фарынава<ref name=warspot/>.

Нямецкія танкі узялі заходнюю частку [[Віцебск]]а, прычым з цэлым чыгуначным мастом. На поўначы узялі [[Себеж]].

=== 10 ліпеня ===
Становішча станавілася адчайным: вакол Полацка замыкалася акружэнне, немцы сцягвалі ўсё больш сіл для атакі ў накірунку Баравухі.

На ўсходзе захоплены Гарадок.

=== 11 ліпеня ===
Немцамі захоплены Віцебск.

98-я і 112-я стралковыі дывізіі пачалі адступленне для таго, каб не апынуцца ў акружэнні і выраўняць лінію фронта<ref name=barminsky />.

З раніцы нямецкія часці працягвалі наступленне на баравухскім напрамку, спрабуючы развіць першапачатковы поспех. Да канца дня ўсе рэзервы абаронцаў Полацкага баявога ўчастка былі ўведзены ў бой, але ўзнавіць становішча ў напрамку Баравухі не ўдалося.<ref name=museum />

=== 12 ліпеня ===
Баі за Полацк 12-13 ліпеня былі выключна жорсткімі. Неабходна адзначыць, што да 12 ліпеня супраць 6-ці дывізій першай лініі 22-й арміі гітлераўцы сумелі сканцэнтраваць 16 сваіх дывізій.<ref name=museum />

=== 13 ліпеня ===
На світанні 19-я танкавая і 14-я матарызаваная дывізіі пачалі наступленне на [[Невель (горад)|Невель]] з плацдарма ў раёне [[Уладычына (Полацкі раён)|Уладычына]]<ref name=museum />. Вораг прарваў абарону. Такім чынам, далей можна казаць не аб плацдарме, а аб шырокім наступленні на ўсход<ref name=barminsky />.

=== 14 ліпеня ===
Часткі 174-й стралковай дывізіі працягваюць ўтрымліваць Полацкі ўмацаваны раён, адбіваючы атакі праціўніка ў напрамку Баравухі<ref name=museum />.

=== 15 ліпеня ===
У выніку нямецкай артпадрыхтоўкі а 4-й гадзіне раніцы знішчана мястэчка [[Гомель (Полацкі раён)|Гомель]] на поўдні<ref name=book />.
Асноўны агонь нямецкай артылерыі быў сканцэнтраваны на 2-х дотах першай лініі. На працягу гадзіны дзясяткі гармат расстрэльвалі іх ва ўпор.
А 5-й гадзіне раніцы гарматы перанеслі свой агонь углыб абароны 61-га УРа і 508-га стралковага палка 174-й стралковай дывізіі, і ў атаку пайшлі штурмуючыя групы 9-й і 10-й пяхотных рот 2-га пяхотнага батальёна. Нечакана для атакуючых адкрыў кулямётны агонь адзін з дотаў першай лініі. Яго падтрымалі доты другой лініі і палкавая артылерыя 508-га стралковага палка. Бой зацягнуўся. Толькі знішчыўшы частку байцоў 508-га стралковага палка, а другую частку прымусіўшы адступіць і панёсшы пры гэтым страты, нямецкія штурмуючыя групы прыступілі да асады дотаў. Прымяняючы агнямёты і падрыўныя зарады, 18-ты пяхотны полк немцаў да 13:00 знішчыў 5 доўгатэрміновых кропак і прарваў абарону савецкіх войск.

Немцы з поўначы прарваліся к Полацку ў раёне Баравухі-2. Да канца дня, 15 ліпеня, нямецкім войскам удалося заняць левабярэжную частку Полацка.

У абстаноўцы, што склалася, Ваенны савет 22-й арміі вымушаны быў аддаць камбрыгу А.І. Зыгіну загад на адыход у бок [[Вялікія Лукі|Вялікіх Лук]]<ref name=museum />.

=== 16 ліпеня ===
Ноччу Зыгін пачаў выводзіць войскі з Полацка. Ён загадаў падарваць масты праз Заходнюю Дзвіну, нафтабазу і іншыя важныя абъекты, арганізаваў выхад 174-й стралковай дывізіі і іншых частак з Полацка і з Полацкага баявога ўчастка.

== Вынік абароны ==
Абарона Полацка затрымала часткі вермахта болей чым на 2 тыдні, звязала значныя сілы нацыстаў, дазволіла атрымаць час на арганізацыю абароны на ўсходзе, зрабіла ўнёсак у зрыў плана бліцкрыга<ref name=sb/>.
Немцы страцілі дзесяткі танкаў і тысячы вайскоўцаў, штурмуючы "крэпасць Полацк".

За арганізаваны выхад з акружэння і асабістную мужнасць Аляксей Зыгін 31 жніўня 1941 года быў узнагароджаны [[Ордэн Леніна|ордэнам Леніна]] і яму было надана званне [[генерал-маёр]]<ref name=sb/>.

Актыўная абарона Полацка доўжылася больш, чым актыўная абарона Брэсцкай крэпасці ў 1941 годзе. Ворагу быў нанесены значна большы ўрон. І абаронцы Полацка здолелі выйсці з акружэння, прыхапіўшы з сабой тэхніку.

== Памяць ==

Адна з вуліц Полацка носіць імя Зыгіна.

21 верасня 2011 года у Полацке была адкрыта мемарыяльная дошка ў гонар Зыгіна<ref name=sb/>.

== Гл. таксама == 
* [[Полацкі музей баявой славы]]

{{зноскі}}

[[Катэгорыя:Бітвы паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Бітвы ў Беларусі|Полацк]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Полацка]]
[[Катэгорыя:Канфлікты 1941 года]]
[[Катэгорыя:Ліпень 1941 года]]
[[Катэгорыя:Бітвы Германіі]]
[[Катэгорыя:Бітвы СССР]]
[[Катэгорыя:Абарончыя бітвы ў Беларусі (1941)]]
[[Катэгорыя:Чэрвень 1941 года]]