Ян Запальяі: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Няма тлумачэння праўкі |
др робат Дадаем: sr:Јован Запоља; косметические изменения |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
[[ |
[[Выява:Szapolyai János fametszet.jpg|thumb]] |
||
{{вызнч|1=Ян}} {{вызн|1=Запальяі}} ([[венгерская мова|венг]]. ''Szapolyai János, Zápolya János'') - [[Трансільванія|трансільванскі]] ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы [[Венгрыя|Венгрыі]], так званай Асманскай Венгрыі ([[1527]]-[[1540]]). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі. |
{{вызнч|1=Ян}} {{вызн|1=Запальяі}} ([[венгерская мова|венг]]. ''Szapolyai János, Zápolya János'') - [[Трансільванія|трансільванскі]] ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы [[Венгрыя|Венгрыі]], так званай Асманскай Венгрыі ([[1527]]-[[1540]]). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі. |
||
Радок 58: | Радок 58: | ||
[[ru:Янош Запольяи]] |
[[ru:Янош Запольяи]] |
||
[[sk:Ján Zápoľský]] |
[[sk:Ján Zápoľský]] |
||
[[sr:Јован Запоља]] |
|||
[[sv:Johan Zápolya]] |
[[sv:Johan Zápolya]] |
||
[[tr:János Szapolyai]] |
[[tr:János Szapolyai]] |
Версія ад 23:13, 24 мая 2009
Шаблон:Вызнч Шаблон:Вызн (венг. Szapolyai János, Zápolya János) - трансільванскі ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы Венгрыі, так званай Асманскай Венгрыі (1527-1540). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі.
Жыццяпіс
Нараджэнне
Ян Запальяі нарадзіўся ў 1487 г. у мястэчку Спішскі Град (венг. Szepesi vár), сёння ў Славакіі, загінуў у 1540 г. бліз Сазшабешу (венг. Szászsebes), сёння Румынія. Бацька Яна - Іштван Запальяі (1492-1499), быў сярэднестатычным венгерскім дваранінам, а яго маці паходзіла з высакароднай сям'і Хэдвіг.
Шлях да ўлады
З 1505 г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У 1511 г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам Д'ёрдзя Дожы. Паўстанцы былі разгромлены ў 1514, лідэр паўстання пасля першага катавання - загінуў.
У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам Людовіка Ягелона, у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - Сулейман Пышны, напаў на Венгрыю, у 1526, то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка Мохач, дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі.
Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому Габсбургаў. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай.
Валадарства
5 лістапада 1526 г. у горадзе Секешфехервар Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў Браціславе, быў абраны другі венгерскі кароль - Фердынанд I. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: Чэхія, Германія і іспанскі каралеўскі дом. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.
Смерць
У 1540 Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі Буду, у 1541 г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і Трансілльванію.
Крыніцы
- -{Barta Gábor: A Sztambulba vezető út (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
- -{Tringli István: Az újkor hajnala. Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
- -{Szakály Ferenc: Virágkor és hanyatlás. 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.