Ручніца

Французскі стралец 15 ст. Гістарычная энцыклапедыя The Historians' History of the World, том 11.

Ручніца 1490-1500

Ручні́ца: ранняя еўрапейская ручная гладкаствольная агнястрэльная зброя. Тып з'явіўся ў 2-й пал. 14 ст. і меў жалезна-каваны, пазней бронзава-літы ствол калібру 12,5 – 25 мм, прымацаваны да драўлянай ложы. У пач. 16 ст. тып быў выцеснены мушкетамі.

Кітайскае «агнявое кап’ё» 14 ст.

Такая зброя называлася разнастайнымі назвамі ў розных краінах — пішчаль і ручніца на землях Русі (таксама гакаўніца, калі з крукам-гакам), ручная бамбарда (bombarde portative) ці куляўрына (coulevrine) ў Францыі, Італіі, ручная гармата (handgonne) ў Англіі.

Маса да 8 кг, прыцэльная дальнасць стральбы да 150 м. Французскія куляўрыны 14 – 16 ст. мелі даўжыню 1,2 – 2,4 м, важылі 5 – 28 кг. Ручніцы гусітаў 15 ст. мелі кароткі жалезна-каваны васьмікантовы ствол калібру 26-33 мм на прымітыўнай ложы; г.зв. табарыцкія ручніцы мелі калібр 15 мм, а іх ствол і ложа былі ўжо ўзаемапрыстасаваныя.

З'яўленне «ручных бамбард» у 2-й пал. 14 ст. запісанае, напрыклад, у гарадской хроніцы Перуджыі, дзе гарадскія ўлады замовілі «50 бамбардаў даўжынёй з далонь (г.зн., 22 – 24 см), якія прабіваюць усякі даспех». У хроніках раннія выпадкі баявога выкарыстання такой зброі зафіксаваныя, напрыклад, Жанам Фруасадам у паведамленні пра бітву пад Комін (1382). Вядомая фрэска 1343 года ў манастыры Паола-дзі-Неры ў Лечэта каля Сіены, дзе абложнікі абстрэльваюць горад з прымітыўных ручніц.

З цягам часу ручніцы сталіся важкім баявым фактарам, напрыклад, гусіцкіх войнаў і Стагадовай вайны; паведамляецца, што ў 1450 годзе французскія кулеўрынеры былі рэальнай пагрозай для англійскіх лучнікаў. У 1430 годзе Піероні Белі апісваў дзеянне куляў, якія «валяць двух і нават трох людзей, не абароненых даспехам». З'явіліся і майстры стральбы, такія, як нейкі мэтр Жан з Латарынгіі, які падстрэліў шмат англійцаў у час аблогі Руана (1428).

Сярод ранейшых ацалелых узораў — бронзавы ствол даўжынёй 281 мм з руінаў замку Таненберг (разбуранага ў 1399), гакаўніца з Ведэльспанг (1400), якая, магчыма, паходзіла з Даніі ці Германіі і захоўвалася ў Тойхусмузеет (Капенгаген).

Літаратура

• Военный энциклопедический словарь / Пред. Гл. ред. комиссии Н. В. Огарков. — М.: Воениздат, 1983. — 863 с. (руск.)
• Stanisław Kobielski. Polska broń palna, 1975. — 201 с.: іл.
• Эварт Окшотт. Рыцарь и его оружие [A knight and his weapons]; Рыцарь и его доспехи. Латное облачение и вооружение. — М. : ЗАО Центрполиграф, 2007. — 187 с. ISBN 978-5-9524-2636-8.

• Средние века. VIII-XV века: Доспехи и вооружение / Функен Ф., Функен Л. — М., 2002.