Прагляд зыходнага тэксту старонкі Азіяцкая частка Расіі

[[Файл:Imperial_Russia_-_Asia.jpg|міні|450x450пкс|Складзеная Юліем Шакальскім карта Азіяцкай Расіі ў [[Энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|ЭСБЭ]]]]
'''Азіяцкая частка Расіі''', ці '''Азіяцкая Расія''' — частка [[Расія|Расіі]], якая геаграфічна адносіцца да [[Азія|Азіі]].

== Апісанне ==
Плошча макрарэгіёна каля 13,1 млн [[Квадратны кіламетр|. км²]], што складае каля 77 % тэрыторыі цяперашняй Расіі. Паводле дадзеных Усерасійскага перапісу насельніцтва 2002 года на тэрыторыі [[Уральская федэральная акруга|УФА]], [[Сібірская федэральная акруга|СФА]] і [[Далёкаўсходняя федэральная акруга|ДФА]] ў суме пражывала каля 39,13 млн чалавек, альбо 27 % ад агульнага насельніцтва РФ.<ref name="Vishnevsky">{{Cite news|title=Replacement Migration: Is is a solution for Russia?|last=Вишневский|first=А|url=http://www.un.org/esa/population/publications/popdecline/vishnevsky.pdf|publisher=United Nations Population Division, Department of Economic and Social Affairs|date=2000-08-15|pages=6}}</ref>

У сярэднім [[шчыльнасць насельніцтва]] тут прыкметна ніжэйшая за еўрапейскую частку краіны і адна з найменшых у свеце — 1,9 жыхара на 1 км² (сярэдняя па РФ — 8,3). Паводле дадзеных Усерасійскага перапісу насельніцтва 2010 года на тэрыторыі УФА, СФА і ДФА ў суме пражывала 37,63 млн. чал<ref>{{Cite web |url=http://www.demographia.ru/articles_N/index.html?idR=21&idArt=1889 |title=Предварительные итоги переписи 2010 г. |access-date=2 снежня 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160409061059/http://demographia.ru/articles_N/index.html?idR=21&idArt=1889 |archivedate=9 красавіка 2016 |url-status=dead }}</ref>.

Найбуйнейшыя гарады (з насельніцтвам звыш 500 тыс. чалавек): [[Новасібірск]], [[Екацярынбург|Екацерынбург]], [[Чалябінск|Чэлябінск]], [[Омск]], [[Краснаярск]], [[Цюмень]], [[Уладзівасток]], [[Хабараўск]], [[Іркуцк]], [[Новакузнецк|Навакузнецк]], [[Барнаул]], [[Кемерава]], [[Томск]]. Азіяцкую частку Расіі складаюць чатыры эканамічныя раёны краіны — Уральскі (часткова), Заходне-Сібірскі, Усходне-Сібірскі і Далёкаўсходні.

== Гісторыя ==
[[Файл:Siberia-FederalSubjects.svg|справа|міні|300x300пкс|
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Сібірская федэральная акруга]]
       Сібір у геаграфічным сэнсе
       Азіяцкая Расія]]

=== Расійская імперыя ===
Гістарычна да азіяцкай часткі Расіі адносіліся ўсе землі, якія знаходзіліся за межамі некалі традыцыйнага [[Усходнія славяне|ўсходнеславянскага]] [[арэал]]а рассялення, здабытыя з сярэдзіны [[16 стагоддзе|XVI стагоддзя]], пасля таго, як [[Вялікае Княства Маскоўскае|Вялікае княства Маскоўскае]], заваяваўшы [[Казанскае ханства|Казанскае]] і [[Астраханскае ханства]] і пашырыўшыся за [[Волга|Волгу]], стала [[Рускае царства|Рускім царствам]].<ref>[http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000029/map21.shtml Русское государство в XVI — начале XVII в.]</ref>{{Гл. таксама|Формирование территории Русского государства}}
Далейшая тэрытарыяльна-палітычная экспансія Расіі прывяла да ўключэння ў яе склад новых шырокіх зямель. Згодна з [[Энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|Энцыклапедычным слоўнікам Бракгаўза і Эфрона]] Азіяцкая Расея на пачатак [[20 стагоддзе|ХХ стагоддзя]] складалася з [[Сібір]]ы (з [[Далёкі Усход Расіі|Далёкім Усходам]]), сярэднеазіяцкіх уладанняў (цяперашнія [[Казахстан]] і [[Сярэдняя Азія]]) і частка Каўказскага краю імперыі (цяперашняе [[Паўднёвы Каўказ|Закаўказзе]]). Такая трактоўка была прынятая і некаторыя замежнымі крыніцамі — напрыклад, да азіяцкай Расіі адносілі бакінскія нафтапромыслы.

=== Савецкі Саюз ===
З утварэннем пасля [[Кастрычніцкая рэвалюцыя|Кастрычніцкай рэвалюцыі]] [[Расійская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]], а пазней — [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюза]], а таксама павышэннем закаўказскіх<ref>Па палітычных і эканамічных матывах, закаўказскія рэспублікі таксама адносілі і да еўрапейскай часткі краіны.</ref> і сярэднеазіяцкіх рэспублік і аўтаномій да статусу саюзных рэспублік паняцце азіяцкай Расіі страціла ранейшы сэнс і саступіла месца новаму — Азіяцкая частка СССР. У прыватнасці, такая фармулёўка выкарыстоўваецца ў [[Вялікая савецкая энцыклапедыя|Вялікай савецкай энцыклапедыі]]<ref>{{З ВСЭ}}</ref> і савецкай профільнай літаратуры. Пры гэтым пад азіяцкай часткай Расіі стала мецца на ўвазе толькі размешчаная ў Азіі частка тэрыторыі РСФСР.

== Сучаснасць ==
[[Файл:Map_of_Russia_-_Economic_regions.svg|міні|300x300пкс|Азіяцкая частка цяперашняй Расіі:<br>
Уральскі эканамічны раён

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;

Заходне-Сібірскі эканамічны раён

&nbsp;

Усходне-Сібірскі эканамічны раён

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;

Далёкаўсходні эканамічны раён
]]
Гэты сэнс захоўваецца<ref name="krugosvetrussia">См., например, [http://krugosvet.ru/enc/Earth_sciences/geografiya/ROSSIYA_ROSSISKAYA_FEDERATSIYA_RF.html?page=0,1 статью] о России в энциклопедии «[//ru.wikipedia.org/wiki/Кругосвет Кругосвет]»</ref> і пасля [[Распад СССР|распаду Саюза]] ў [[1991|1991 годзе]], калі ў яго сярэднеазіяцкім і закаўказскім рэгіёнах ўтварыліся незалежныя дзяржавы, а РСФСР стала Расійскай Федэрацыяй. Часта сучасныя крыніцы<ref name="krugosvetrussia"/> пішуць тэрмін з маленькай, а не з [[Вялікая літара|вялікай літары]], тым самым сцвярджаючы яго чыста [[Геаграфія|геаграфічны]] характар.

У энцыклапедыях часам сустракаюцца і асаблівыя варыянты — скажам, у «Гісторыі Айчыны» ўжываецца паняцце «Азіяцкая тэрыторыя Расійскай Федэрацыі».<ref>Азиатская часть России // [//ru.wikipedia.org/wiki/История_Отечества История Отечества]</ref> Часам, асабліва ў замежных крыніцах, пад азіяцкай Расіяй разумеецца Сібір з уключэннем у яе межы [[Далёкі Усход Расіі|расійскага Далёкага Усходу]].

== Гл. таксама ==
* [[Еўрапейская частка Расіі]]
* [[Сібір]], [[Далёкі Усход Расіі]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* [http://new.runivers.ru/lib/atlas/atlas4298/ Атлас Азіяцкай Расеі] на сайце «Руниверс»
* {{Крыніцы/БіЕ|Азиатская Россия}}
* ''Гвоздецкий, Н.; Міхайлаў, М.'' Фізічная геаграфія СССР. Ч. 2. Азіяцкая частка. — М<span id="cxmwoA" tabindex="0">.</span>, 1970.
* ''Аляксееў В., Аляксеева. Зн., Зубкоў. К., Побережников И.'' [http://www.knigoprovod.ru/?topic_id=23;book_id=1913 Азіяцкая Расея ў геапалітычнай і цывілізацыйнай дынаміцы.] [http://www.knigoprovod.ru/?topic_id=23;book_id=1913 XVI—XX стагоддзя]. — М<span id="cxmwqg" tabindex="0">.</span>: Навука, 2004. — 600 с. — ISBN 5-02-009858-2

[[Катэгорыя:Геаграфія Расіі]]
[[Катэгорыя:Азіяцкая частка Расіі| ]]