Прагляд зыходнага тэксту старонкі Албанія

{{значэнні|Албанія (значэнні)}}
{{Дзяржава
 |Беларуская назва =Рэспубліка Албанія
 |Арыгінальная назва ={{lang-sq|Republika e Shqipërisë}}
 |Родны склон =Албаніі
 |Сцяг =Flag of Albania.svg
 |Герб =Coat of arms of Albania.svg
 |Замест герба =
 |Дэвіз =«{{lang-al|Ti, Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqiptar}}"<br /><small><br />«Ты, Албанія, даеш мне гонар, даеш мне імя албанца»</small>
 |Назва гімна =Hymni i Flamurit (Аб'яднаныя вакол сцяга)
 |Аўдыё =Hymni i Flamurit instrumental.ogg 
 |Форма праўлення =[[Парламенцкая рэспубліка]]
 |Дзяржаўная рэлігія =
|lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 21|lat_sec = 0
 |lon_dir = E|lon_deg = 19|lon_min = 59|lon_sec = 0
 |region        = AL
 |CoordScale    = 
 |На карце                = Location Albania Europe.png
 |На карце2                =
 |Мова                =[[Албанская мова|албанская]]
 |Заснавана                =
 |Дата незалежнасці        =[[28 лістапада]] [[1912]]
 |Незалежнасць ад          =[[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]]
 |Сталіца                  =[[Тырана]]
 |Найбуйнейшыя гарады      =[[Тырана]], [[Шкодэр]], [[Влёра]], [[Дурэс]], [[Эльбасан]]
 |Пасады кіраўнікоў        =[[Прэзідэнт Албаніі|Прэзідэнт]] <br /> [[Прэм’ер-міністр]]
 |Кіраўнікі                =[[Байрам Бегай]]<br />[[Эдзі Рама]]
 |Месца па плошчы          =139
 |Плошча                   =28 748
 |Працэнт вады             =4,7%
 |Этнахаронім              =
 |Месца па насельніцтву   =
 |Насельніцтва            =2,776 міл<ref name="крыніца2">[https://tass.ru/encyclopedia/country/A/albaniya ТАСС. Албания]{{ref-ru}}</ref>
 |Год ацэнкі              = 2022
 |Насельніцтва па перапісу= 2 412 113<ref name="крыніца3"><[https://relife.global/feed/37584-naselenie-albanii-sokratilos-na-145-s-2011-po-2023-god Население Албании сократилось на 14,5% с 2011 по 2023 год – перепись]{{ref-ru}}</ref>
 |Год перапісу            =2023
   |Шчыльнасць насельніцтва   = 103,6 (2020)<ref name="крыніца2" />
 |Месца па шчыльнасці     = 
 |ВУП (ППЗ)               = 18 852 095 518<ref name="крыніца2" />
 |Год разліку ВУП (ППЗ)   = 2022
 |Месца па ВУП (ППЗ)      = 
 |ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 
 |Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 
 |ВУП (намінал)            = 
 |Год разліку ВУП (намінал)=
 |Месца па ВУП (намінал)   = 
 |ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 
 |Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 
 |ІРЧП                    = 0,795<ref name="крыніца2" />
 |Год разліку ІРЧП        = 2020
 |Месца па ІРЧП           = 69
 |Узровень ІРЧП           = высокі
 |Авіякампанія            =
 |Валюта                  =[[лек]]
 |Дамен            =[[.al]]
 |ISO                     = ALB
 |Тэлефонны код             =355
 |Часавы пояс =+2
 |Заўвагі = 
<!-- |Без сцяга і герба=* -->
<!-- |Без гімна=* -->
}}
'''Алба́нія''' ({{lang-sq|Shqipëria}}), '''Рэспу́бліка Алба́нія''' ({{lang-sq|Republika e Shqipërisë}}) — [[Паўднёвая Еўропа|паўднёва-еўрапейская краіна]] на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]].

Краіна мяжуе з [[Чарнагорыя]]й на паўночным захадзе, з часткова прызнанай [[Рэспубліка Косава|Рэспублікай Косава]] на паўночным усходзе, з [[Паўночная Македонія|Паўночнай Македоніяй]] на ўсходзе і з [[Грэцыя]]й на поўдні і паўднёвым усходзе. Ад [[Італія|Італіі]] краіну аддзяляе [[Отранта (праліў)|праліў Отранта]] шырынёй у 72 км. Албанія абмываецца [[Адрыятычнае мора|Адрыятычным морам]] на захадзе і [[Іанічнае мора|Іанічным морам]] на паўднёвым захадзе.

Большую частку тэрыторыі Албаніі займаюць сярэдневысокія горы. Клімат узбрэжжа субтрапічны міжземнаморскі, у гарах — умераны кантынентальны. Памежныя азёры — [[Скадарскае возера|Скадарскае]], [[Ахрыдскае возера|Ахрыдскае]], [[Прэспа]] — маюць вялікія памеры і славяцца сваёй прыгажосцю. Прыродныя раслінны і жывёльны свет захаваліся лепш, чым у іншых міжземнаморскіх краінах. Уражвае разнастайнасць ландшафтаў у краіне плошчай (28 748 км²), меншай нават за [[Магілёўская вобласць|Магілёўскую вобласць]].

Унітарная [[парламенцкая рэспубліка]]. Падзяляецца на 12 абласцей, у склад якіх уваходзіць 61 муніцыпалітэт, на самым нізкім узроўні налічваецца амаль 3000 камун. Сталіца краіны і яе фінансава-прамыловы цэнтр — горад [[Тырана]].

Албанія з’яўляецца членам [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|Арганізацыі Аб'яднаных Нацый]], [[НАТА]], [[Арганізацыя па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе|Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе]], [[Савет Еўропы|Савета Еўропы]], [[Сусветная гандлёвая арганізацыя|Сусветнай гандлёвай арганізацыі]] і [[Арганізацыя ісламскага супрацоўніцтва|Арганізацыі ісламскага супрацоўніцтва]]. Дзяржава з’яўляецца адным з заснавальнікаў [[Энергетычная супольнасць|Энергетычнай супольнасці]], [[Арганізацыя чарнаморскага эканамічнага супрацоўніцтва|Арганізацыі чарнаморскага эканамічнага супрацоўніцтва]] і [[Міжземнаморскі Саюз|Міжземнаморскага саюза]], а таксама з’яўляецца [[Краіны-кандыдаты ў Еўрапейскі Саюз|афіцыйным кандыдатам]] на сяброўства ў [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскім Саюзе]].

== Этымалогія ==
Назва краіны з’яўляецца [[экзонім]]ам і паходзіць ад [[Ілірыйскія мовы|ілірыйскага]] «olba» — «паселішча». Упершыню назва з падобным коранем — Albanopolis  — сустракаецца на [[Карта Пталамея|карце Пталамея]] (150 н.э.), дзе яна маркіруе паселішча на паўночны ўсход ад сучаснага [[Дурэс]]а. Самі ж албанцы называюць сваю краіну ''Шкіперыяй'', што паводле [[народная этымалогія|народнай этымалогіі]] азначае «зямля арлоў».

== Геаграфічнае становішча ==
{{Карта Албаніі}}
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Албаніі}}
[[Файл:Coastline in Albania.jpg|thumb|злева|Берагавая лінія ў паўднёвай Албаніі]]
Плошча Албаніі складае 28,7 тыс. км². Краіна выцягнутая на 340 км з поўначы на поўдзень і на 150 км з захаду на ўсход. Агульная даўжыня марскога ўзбярэжжа 362 км. У Адрыятычным моры Албаніі належыць востраў Сазані.

== Прырода ==
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Албаніі}}
[[Файл:Albania map-ru.svg|thumb|Фізічная карта Албаніі]]
[[Файл:Korab (detail).jpg|thumb|left|Гара [[Кораб (гара)|Кораб]], від з албанскага боку. Вяршыня (2764) знаходзіцца на заднім плане справа пад белай кропкай]]
Цэнтральная частка ўзбярэжжа — раўніна; астатняя тэрыторыя (каля 70 %) занятая гарамі, што агулам вядомыя як Балканскія: Паўночнымі Албанскімі Альпамі (або Праклецце); хрыбтамі [[Таморы]], [[Карабі]] (да апошняга належыць найвышэйшая кропка краіны — гара [[Кораб (гара)|Кораб]] (або па-албанску Карабі, 2764 м) на мяжы з Паўночнай Македоніяй); на паўднёвым захадзе размешчаны [[Акракераўнскія горы]], што спускаюцца адхонамі проста ў Іанічнае мора; на паўднёвым усходзе — горы [[Пінд]],

На тэрыторыі Албаніі ёсць радовішчы [[Нафта|нафты]], [[Прыродны газ|прыроднага газу]], [[Вугаль|вуглю]], [[хром]]у, [[Медзь|медзі]], [[Нікель|нікеля]].

[[Файл:Gjipe beach, Albania.JPG|thumb|left|Каньён і пляж Джыпэ, частка Албанскай Рыўеры. Тут судакранаюцца [[Іанічнае мора|Іанічнае]] і [[Адрыятычнае мора|Адрыятычнае]] моры]]
Клімат субтрапічны, на ўзбярэжжы міжземнаморскі, на ўсходзе — кантынентальны. У гарах клімат умераны. Сярэдняя тэмпература складае −1&nbsp;°C узімку і 21.8&nbsp;°C улетку, але чаргаванне гор і раўнін стварае значныя кантрасты паміж рознымі часткамі невялікай краіны. На ўзбярэжжы, у вобласці міжземнаморскага клімату, сярэдняя тэмпература студзеня складае 8—9°С, ліпеня — 24—25°С, у гарах зімовыя тэмпературы адмоўныя. Ападкаў 800—2000 мм у год, што болей чым у сярэднім па Міжземнамор’і, большая частка выпадае зімой у выглядзе дажджу. Некаторыя схілы Паўночных Албанскіх Альпаў атрымліваюць больш за 3000 мм ападкаў, што робіць іх адным з самых "вільготных куткоў" Еўропы.

Самая вялікая рака — [[Дрын]], што, пачынаючыся ў Праклецці са зліцця Чорнага і Белага Дрынаў, цячэ свае 148 км з усходу на захад у паўночнай частцы краіны. Самая доўгая рака — В’ёса (192 км), што мае выток у Грэцыі. Найбуйнейшыя азёры: [[Скадарскае возера|Скадарскае]] (памежнае з Чарнагорыяй), [[Ахрыдскае возера|Ахрыдскае]], [[Прэспа]] (абодва на мяжы з Паўночнай Македоніяй). Усе азёры чымсьці геаграфічна адметныя:  Скадарскае — найбуйнейшае ў Паўднёвай Еўропе;  Ахрыдскае возера занесена ў спіс [[Сусветная спадчына|Сусветнай спадчыны]], да таго ж, лічыцца адным з самых старажытных азёр свету; Прэспа — надзвычай высакагорнае. На Дрыне маецца нізка вадасховішчаў. З Праклецця спускаюцца ледавікі, прычым снегавая лінія дзе-нідзе праходзіць на вышыні 2000 м. — з’ява незвычайная для гэткіх цёплых шырот.

[[Файл:Golden eagle (13434882845).jpg|thumb|[[Беркут]] (ці арол-маркут) — нацыянальная птушка Албаніі]]
Раслінны і жывёльны свет Албаніі, дзякуючы рэльефу, клімату і гідраграфіі, вельмі разнастайны; а дзякуючы невялікай шчыльнаці насельніцтва ў гарах — яшчэ і няблага захаваны. Звыш 2/5 тэрыторыі Албаніі пакрыта [[Лес|лясамі]] з сасны, елкі, бярозы і дубу ды [[хмызняк]]амі, каля 1/4 — [[луг]]амі. Лясы лепей захаваліся ў гарах. На месцы зведзеных лясоў утварыліся фармацыі тыпу [[маквіс]]у. Жывёльны свет даволі багаты, сустракаюцца буйныя млекакормячыя: мядзведзь, алень, рысь — усе яны знаходзяцца пад пагрозай знікнення; шмат ліс, [[Шакал звычайны|шакалаў]], ваўкоў, [[Лясны кот|лясных катоў]]. У эстуарыях рэк, на азёрах і балотах гняздуецца мноства птушак, у тым ліку фламінга, [[Баклан малы|малы баклан]], курчавы пелікан; на узбярэжжах кладуць яйкі розныя віды чарапах. У эстуарыі ракі В’ёса створаны рэзерват В’ёса–Нарта, даліна ж самой ракі лічыцца адной з рэдкіх малакранутых чалавекам рачных далін у Еўропе і яе сённяшні стан выклікае заклапочанасць эколагаў. Усягоў Албаніі 14 нацыянальных паркаў, 4 водна-балотных угоддзі, 1 марскі парк.<ref>https://www.undp.org/content/dam/albania/docs/short_report_design.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200726213843/https://www.undp.org/content/dam/albania/docs/short_report_design.pdf |date=26 ліпеня 2020 }}</ref> Албанія займае самыя высокія сярод краін Паўднёвай Еўропы пазіцыі ў розных экалагічных рэйтынгах.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Албаніі}}
Паходжанне албанцаў часцей за ўсё звязваюць з [[Ілірыйцы|ілірыйскімі]] плямёнамі, аднак адзінай версіі этнагенезу албанскага народа не існуе.

У XV стагоддзі населеныя албанцамі тэрыторыі былі захоплены [[Асманская імперыя|Асманскай імперыяй]]. Да гэтага часу адносіцца дзейнасць албанскага нацыянальнага героя Георгія Кастрыёці ([[Скандэрбег]]а), які здолеў аб’яднаць народ у барацьбе з туркамі і забяспечыць незалежнасць Албаніі на 25 гадоў. Пасля смерці Скандэрбега Албанія канчаткова трапіла пад уплыў асманаў. Турэцкая акупацыя працягвалася аж да пачатку XX стагоддзя, калі ў ходзе [[Першая балканская вайна|Першай балканскай вайны]] Албанія абвясціла незалежнасць 28 лістапада 1912 года.

Пасля здабыцця незалежнасці краіна доўгі час знаходзілася ў стане палітычнага хаосу, знаходзячыся часам пад вонкавым кіраваннем. У 1924 годзе да ўлады на кароткі тэрмін прыйшоў урад на чале з праваслаўным святаром [[Феафан Нолі|Феанам Нолі]], што неўзабаве быў звергнуты аўтарытарным праітальянскім лідэрам [[Ахмет Зогу|Ахметам Зогу]], які ў 1928 годзе абвясціў сябе «каралём усіх албанцаў».

7 красавіка 1939 года [[Італьянская акупацыя Албаніі|Албанія была акупаваная фашысцкай Італіяй]], кароль збег з краіны. Пасля капітуляцыі Італіі ў верасні 1943 года краіна была занятая гітлераўскай [[Трэці рэйх|Германіяй]]. Сіламі мясцовага партызанскага руху цалкам вызвалена ад захопнікаў 29 лістапада 1944 года. 

Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] ўлада ў Албаніі была сканцэнтравана ў руках [[Албанская партыя працы|камуністаў]] на чале з [[Энвер Ходжа|Энверам Ходжа]]. 11 студзеня 1946 года абвешчана [[Народная Сацыялістычная Рэспубліка Албанія|Народная Рэспубліка Албанія]] (НРА). Да пачатку 1960-х гадоў НРА падтрымлівала цесныя сувязі з [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкім Саюзам]], якія ўнеслі вызначальны ўклад у яе пасляваеннае аднаўленне. У 1961 годзе дыпламатычныя адносіны з СССР былі разарваныя. З канца 1970-х гадоў, пасля згортвання адносін з Кітаем, рэжым Э. Ходжа знаходзіўся практычна ў поўнай самаізаляцыі.

У 1991 годзе камуністычны рэжым упаў: адбыліся першыя шматпартыйныя выбары, абвешчаны грамадзянскія і палітычныя свабоды<ref name="крыніца1">[https://albania.mid.ru/ru/poleznaya_informatsiya/ob_albanii/ Об Албании]{{ref-ru}}</ref>.

== Дзяржаўны лад і палітыка ==
{{Асноўны артыкул|Канстытуцыя Албаніі|Палітыка Албаніі}}
Албанія — парламенцкая рэспубліка. Вышэйшы орган заканадаўчай улады — аднапалатны парламент [[Сход Албаніі]]. [[Прэзідэнт Албаніі|Прэзідэнт]] абіраецца парламентам тэрмінам на 5 гадоў.

Вышэйшы орган выканаўчай улады — Савет міністраў (урад). 

У Албаніі зарэгістраваныя некалькі дзясяткаў [[Палітычныя партыі Албаніі|палітычных партый]], у тым ліку: Сацыялістычная партыя Албаніі, [[Дэмакратычная партыя Албаніі|Дэмакратычная партыя]], Партыя свабоды, партыя за справядлівасць, інтэграцыю і адзінства, Рэспубліканская партыя, Хрысціянска-дэмакратычная партыя, Саюз за правы чалавека. Законам забаронена дзейнасць партый шавіністычнага, расісцкага, таталітарнага, фашысцкага характару. У 1998 годзе легалізаваная раней забароненая Кампартыя Албаніі<ref name="крыніца1" />. 

=== Знешняя палітыка ===
Ад часу падзення камунізму Албанія імкнецца будаваць добрасуседскія адносіны з балканскімі краінамі і добразычлівыя — з краінамі ўсяго свету. Шматлікая албанская дыяспара працуе на паляпшэнне іміджу сваёй радзімы. Вялікім поспехам міжнароднай палітыкі стала членства ў [[НАТА]] (2009). Асноўнай палітычнай мэтай на бліжэйшыя дзесяцігоддзі застаецца членства ў [[ЕС]], іншая важлівая мэта — пашырэнне міжнароднага прызнання [[Рэспубліка Косава|Косава]]. Прыяцельскія сувязі ў Албаніі з ЗША: у 2007 Тырану ўпершыню наведаў прэзідэнт ЗША — [[Джордж Уокер Буш|Джордж Буш Малодшы]].

Складаныя — фактычна, невырашальны канфлікт — адносіны Албаніі з Сербіяй звязаныя з узнікненнем на карце Еўропы незалежнага Косава. Даволі напружаныя адносіны з Грэцыяй вынікаюць з парушэнняў (на думку Грэцыі) правоў грэчаскай меншасці ў Албаніі з аднаго боку і патэнцыяльных (на думку Албаніі) тэрытарыяльных прэтэнзій з боку Грэцыі да Албаніі з боку іншага.

=== Адносіны з Беларуссю ===
{{Асноўны артыкул|Беларуска-албанскія адносіны}}
Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Албанія былі ўсталяваны 17 траўня 1993 г. Албанскія паслы ў Расіі па сумяшчальніцтве акрэдытуюцца ў Беларусі. 16 сакавіка 2015 года ў Маскве адбылася рабочая сустрэча Надзвычайнага і Паўнамоцнага Пасла Рэспублікі Беларусь у Расійскай Федэрацыі Ігара Петрышэнкі з Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом Рэспублікі Албанія ў Расійскай Федэрацыі Арбенам Газіёні. Асаблівая ўвага была нададзена магчымасцям рэалізацыі існуючага патэнцыялу пашырэння гандлёва-эканамічных сувязяў, павелічэння наменклатуры і аб’ёмаў паставак беларускай прадукцыі ў Албанію, фарміраванню дагаворна-прававой базы двухбаковых адносінаў, абмеркаванню перспектыў узаемадзеяння ў рамках міжнародных арганізацый.<ref name="soyuz.by">http://www.soyuz.by/news/geopolitics/14777.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190702073203/http://www.soyuz.by/news/geopolitics/14777.html |date=2 ліпеня 2019 }}</ref>

== Адміністрацыйны падзел ==
{{Асноўны артыкул|Адміністрацыйны падзел Албаніі|Гарады Албаніі}}
Тэрыторыя Албаніі дзеліцца на 12 абласцей, якія, ў сваю чаргу, дзеляцца на 61 муніцыпалітэт. У складзе муніцыпалітэтаў выдзяляецца 2980 камун. Такое ўладкаванне было прынята ў 2015 годзе, да таго часу вобласці складаліся з 36 акруг, якія, ў сваю чаргу, дзяліліся на 309 камун і 65 гарадоў.

<div align="center">
{| class="wikitable sortable" border="1" align="center" style="text-align:left; font-size: 90%;"
|-
!width=25|
![[Вобласці Албаніі|Вобласць]]
!Сталіца
![[Акругі Албаніі|Акругі]]
!Плошча, км²
!Насельніцтва
!Карта
|-
|style="background: #00a2e8"|
|'''[[Вобласць Берат|Берат]]'''
|[[Берат]]
|[[Акруга Берат|Берат]] (1<ref group="ап">Нумары акруг у дужках адпавядаюць нумарам дадзеных перыферый на карце справа.</ref>), [[Акруга Кучава|Кучава]] (16), [[Акруга Скрапары|Скрапары]] (29)
|1798
|139,815
|rowspan="12"|[[Файл:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Альбаніі.png|150px]]
|-
|style="background: #ffc90e"|
|'''[[Вобласць Дыбра|Дыбра]]'''
|[[Пешкопія]]
|[[Акруга Булькіза|Булькіза]] (2), [[Акруга Дыбра|Дыбра]] (7), [[Акруга Мат|Мат]] (22)
|2586
|134,153
|-
|style="background: #a081fe"|
|'''[[Вобласць Дурэс|Дурэс]]'''
|[[Дурэс]]
|[[Акруга Дурэс|Дурэс]] (6), [[Акруга Круя|Круя]] (13)
|766
|278,775
|-
|style="background: #b97a57"|
|'''[[Вобласць Эльбасан|Эльбасан]]'''
|[[Эльбасан]]
|[[Акруга Грамш|Грамш]] (5), [[Акруга Лібражд|Лібражд]] (18), [[Акруга Пекін|Пекін]] (25), [[Акруга Эльбасан|Эльбасан]] (36)
|3199
|298,913
|-
|style="background: #81e4fe"|
|'''[[Вобласць Фіеры|Фіеры]]'''
|[[Фіеры]]
|[[Акруга Люшня|Люшня]] (19), [[Акруга Малакастра|Малакастра]] (20), [[Акруга Фіеры|Фіеры]] (33)
|1890
|312,448
|-
|style="background: #c6fe81"|
|'''[[Вобласць Гіракастра|Гіракастра]]'''
|[[Гіракастра]]
|[[Акруга Гіракастра|Гіракастра]] (4), [[Акруга Перметы|Перметы]] (26), [[Акруга Тэпелена|Тэпелена]] (32)
|2884
|70,331
|-
|style="background: #f980ff"|
|'''[[Вобласць Корча|Корча]]'''
|[[Корча]]
|[[Акруга Дэвол|Дэвол]] (8), [[Акруга Калонья|Калонья]] (11), [[Акруга Корча|Корча]] (12), [[Акруга Паградзец|Паградзец]] (24)
|3711
|221,706
|-
|style="background: #fef881"|
|'''[[Вобласць Кукес|Кукес]]'''
|[[Кукес]]
|[[Акруга Кукес|Кукес]] (14), [[Акруга Трапоя|Трапоя]] (30), [[Акруга Хас|Хас]] (34)
|2374
|84,035
|-
|style="background: #82fd9d"|
|'''[[Вобласць Лежа|Лежа]]'''
|[[Лежа]]
|[[Акруга Курбін|Курбін]] (15), [[Акруга Лежа|Лежа]] (17), [[Акруга Мірдыта|Мірдыта]] (23)
|1620
|135,613
|-
|style="background: #ff8080"|
|'''[[Вобласць Шкодэр|Шкодэр]]'''
|[[Шкодэр]]
|[[Акруга Малесія-э-Мадзі|Малесія-э-Мадзі]] (21), [[Акруга Пука|Пука]] (27), [[Акруга Шкодэр|Шкодэр]] (35)
|3562
|215,483
|-
|style="background: #7f7f7f"|
|'''[[Вобласць Тырана|Тырана]]'''
|[[Тырана]]
|[[Акруга Кавая|Кавая]] (10), [[Акруга Тырана|Тырана]] (31)
|1652
|811,649
|-
|style="background: #febf81"|
|'''[[Вобласць Влёра|Влёра]]'''
|[[Влёра]]
|[[Акруга Влёра|Влёра]] (3), [[Акруга Дэльвіна|Дэльвіна]] (9), [[Акруга Саранда|Саранда]] (28)
|2706
|183,105
|}
</div>

{{reflist|group="ап"}}

Крыху больш за палову албанскага народа жыве у гарадах — 54 %, што надта мала нават для адносна аграрнай Паўднёвай Еўропы. Адміністрацыйным, культурным, эканамічным і прамысловым цэнтрам Албаніі з’яўляецца [[Тырана]], насельніцтва агламерацыі якой перавышае 800 тысяч чалавек, у самой жа Тыране перапіс 2011 налічыў 418 тыс.чалавек. Іншыя буйныя гарады з колькасцю насельніцтва, большай за 100 тысяч жыхароў, уключаюць у сябе [[Дурэс]] (каля 300 тыс.), [[Влёра|Влёру]] (каля 200 тыс.) і [[Эльбасан]].

{{Найбуйнейшыя гарады
| title = Найбуйнейшыя гарады Албаніі
| stat_ref     = http://www.geonames.org/AL/largest-cities-in-albania.html
| list_by_pop  = 
| class        = nav
| div_name     = 
| name_link     = Спіс гарадоў Албаніі
| div_link     = Вобласці Албаніі{{!}}Рэгіён

| city_1 = Горад Тырана{{!}}Тырана| div_1 = Вобласць Тырана{{!}}Тырана | pop_1 = 610,070 | img_1 = Tirana from South.jpg
| city_2 = Горад Дурэс{{!}}Дурэс | div_2 = Вобласць Дурэс{{!}}Дурэс | pop_2 = 299,989 | img_2 = Durres view.jpg
| city_3 = Горад Влёра{{!}}Влёра| div_3 = Вобласць Влёра{{!}}Влёра | pop_3 = 194,147 | img_3 = Vlora Boulevard.jpg
| city_4 = Горад Эльбасан{{!}}Эльбасан| div_4 = Вобласць Эльбасан{{!}}Эльбасан  | pop_4 = 120,703 | img_4 = Elbasan 1.jpg
| city_5 = Горад Шкодэр{{!}}Шкодэр| div_5 = Вобласць Шкодэр{{!}}Шкодэр  | pop_5 = 77,075
| city_6 = Горад Фіеры{{!}}Фіеры| div_6 = Вобласць Фіеры{{!}}Фіеры  | pop_6 = 55,845
| city_7 = Горад Корча{{!}}Корча| div_7 = Вобласць Корча{{!}}Корча | pop_7 = 51,152
| city_8 = Горад Берат{{!}}Берат| div_8 = Вобласць Берат{{!}}Берат | pop_8 = 32,606
| city_9 = Горад Люшня{{!}}Люшня| div_9 = Вобласць Фіеры{{!}}Фіеры  | pop_9 = 31,105
| city_10 = Горад Саранда{{!}}Саранда| div_10 = Вобласць Влёра{{!}}Влёра| pop_10 = 20,227

}}

== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Албаніі}}
[[Файл:Albania single age population pyramid 2020.png|thumb|Полава-ўзроставая піраміда, 2020]]
Колькасць '''насельніцтва Албаніі''' — 2 412 113 чалавек, па выніках [[Перапіс насельніцтва|перапісу]] 2023 года. З 2011 па 2023 гады насельніцтва Албаніі скарацілася на 14,5%.

Хоць эміграцыя скарацілася пасля посткамуністычнага зыходу ў 1990-х гадах, яна застаецца праблемай для албанскага грамадства. Паводле дадзеных [[Міжнародная арганізацыя па міграцыі|Міжнароднай арганізацыі па міграцыі]] ў 2022 годзе з Албаніі выехала на 10 600 чалавек больш, чым пераехала ў яе<ref name="крыніца3" />.

Высокі ўзровень эміграцыі захоўваецца таму, што Албанія — гэта адна з самых бедных краін Еўропы.

== Эканоміка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Албаніі}}
[[Файл:Toptani Shopping Mall Tirana 2016.jpg|thumb|Toptani Shopping Mall, [[Тырана]]. Сталіца — найважнейшы фінансавы хаб, цэнтр прыцягнення інвестыцый]]
З сярэдзіны 1940-х па канец [[1980-я|1980-х]] гадоў эканоміка Албаніі мела планавы характар, з [[1988]] года пачаўся паступовы пераход да эканомікі рынкавай. Хуткі эканамічны рост пачаўся ў [[2000]] годзе, у 2000-х штогадовы рост ВУП склаў 6—7 %, адначасова колькасць замежных інвестыцый дасягала 50 % [[Сукупны ўнутраны прадукт|ВУП]] (у [[2004]] годзе замежныя інвестыцыі склалі 5,7 млрд [[еўра]], €1780 на кожнага жыхара). Албанія стала адным з трох еўрапейскіх краёў, хто найхутчэй акрыяў ад крызісу 2008–09, і ўсе 2010-я дэманстравала высокія паказчыкі эканамічнага росту. У другой палове 2010-х урад распачаў амбіцыйную праграму рэформаў для паляпшэння бізнес-клімату.

Але, нягледзячы на ўсё гэта, Албанія застаецца адной з самых бедных краін Еўропы, нароўні з [[Боснія і Герцагавіна|Босніяй]], апярэджваючы толькі [[Малдова|Малдову]]. У 2012 ВУП на душу насельніцтва (ППЗ) складаў усяго 35 % ад сярэдняга па ЕС Існуюць меркаванні, што рост эканомікі Албаніі, які можа вывесці яе на ўзровень, дастатковы для яе прыняцця ў [[Еўрапейскі Саюз]], можа заняць да дваццаці гадоў. Да мільёна албанцаў працуюць за мяжой і адпраўленыя імі грашовыя сродкі з’яўляюцца важнай крыніцай прыбыткаў насельніцтва (да 2008 яны складалі 12–15 % ад ВУПу Албаніі, у 2015 — усяго 6 %). Узровень беспрацоўя складае 14 %, што для балканскай краіны не так і блага.

Значныя мінеральныя багацці краіны ляжаць у аснове развіцця здабыўной прамысловасці. У наш час вядзецца здабыча [[хром]]у (адно з першых месцаў у свеце па здабычы і экспарце), [[медзь|медзі]], [[жалеза]], [[нікель|нікелю]], [[нафта|нафты]] (у тым ліку цяжкай), [[прыродны газ|прыроднага газу]], [[вугаль|вуглю]] і [[баксіты|баксітаў]]. Каля возера [[Прэспа]] знаходзіцца адно з багацейшых радовішчаў прыроднага [[асфальт]]у. Аб'ёмы здабычы паліўных рэсурсаў нязначныя: так нафты здабываецца каля 22 тыс барэляў у суткі — крыху меней чым у [[Беларусь|Беларусі]], нягледзячы на значныя запасы чорнага золата.<ref>https://www.eia.gov/beta/international/data/browser/#/?pa=00000000000000000000000000000000002&c=ruvvvvvfvtvnvv1vrvvvvfvvvvvvfvvvou20evvvvvvvvvvvvuvo&ct=0&tl_id=5-A&vs=INTL.57-1-AFG-TBPD.A&vo=0&v=H&end=2018</ref> Здабычай нафты і газу займаюцца кампаніі Taçi Oil, Albpetrol, каляровых металаў —  AlbChrome.

[[Файл:Cement factory in Fushë-Krujë, Albania (10759257413).jpg|thumb|left|Цэментавы завод кампаніі Antea, акруга Круё]]
Большую частку [[электрычнасць|электрычнасці]] краіна выпрацоўвае на гідраэлектрастанцыях. Тры найбуйнейшых ГЭС пабудаваны на Дрыне. У Албаніі існуюць прадпрыемствы будаўнічай (цэментавай), электратэхнічнай, металаапрацоўчай, харчовай прамысловасці і [[тытунь|тытунёвых]] вырабаў. Найбольш імкліва развіваюцца тэкстыльная і швейная галіны, што ў 2010-х сталі галінамі спецыялізацыі краіны — буйныя еўрапейскія кампаніі прываблівае танная працоўная сіла.

[[Файл:Berat kale - panoramio.jpg|thumb|Вінаграднікі, горад [[Берат]]]]
Сучасная сельская гаспадарка, у якой занята дзве пятых насельніцтва, дае адну пятую ВУП краіны. Пераважаюць невялікія сямейныя зямельныя надзелы, механізацыя і хімізацыя недастатковыя. Зрэшты, на шляху да сяброўства ў ЕС урад мадэрнізуе галіну і  фінансава падтрымлівае фермераў. Пераважае раслінаводства: вырошчваюцца пшаніца, кукуруза, бульба, гародніна, садавіна, цукровыя буракі, тытунь, вінаград; Албанія славутая сваімі шалфеем і размарынам. Даўнія традыцыі вінаградарства, да таго ж у Албаніі, адной з нешматлікіх краін свету, расце дзікі вінаград. У жывёлагадоўлі перавага аддаецца [[авечкагадоўля|авечкам]] ды буйной рагатай жывёле. Рыбалоўства развіта недастаткова, але багатыя рыбай (карп, фарэль, марскі лешч), мідыямі і ракападобнымі прыбярэжныя воды даюць падставу казаць пра будучыню гэтай галіны.

[[Файл:Terminal jashte.jpg|thumb|left|Міжнародны аэрапорт Тыраны імя [[Маці Тэрэза|Маці Тэрэзы]]]]
Галоўнымі варотамі краіны служыць Міжнародны аэрапорт Тыраны са штогадовым абаротам у больш за 2,5 млн пасажыраў. Плануецца будаўніцтва міжнародных аэрапортаў у [[Влёра|Влёры]], [[Гіракастра|Гіракастры]] і [[Саранда|Сарандзе]] — турыстычных цэнтрах на поўдні краіны. Унутраныя перавозкі ажыццяўляюцца галоўным чынам аўтамабільным транспартам, у 2010-х працягваецца будаўніцтва аўтамагістраляў, што звяжуць Албанію з усімі суседзямі і інтэгруюць транспарт краіны ў агульнаеўрапейскую сетку. Знешні гандаль ляжыць на плячах марскога транспарту, галоўным портам з’яўляецца [[Дурэс]], за ім ідзе [[Влёра]]. [[Файл:Panorama of Durres Port.jpg|thumb|Панарама порта [[Дурэс]]а]] Надзвычайную папулярнасць здаўна маюць і марскія пасажырскія перавозкі: паромныя пераправы злучылі Дурэс з мноствам астравоў і берагамі Італіі, Грэцыі, Харватыі. Чыгуначны транспарт, што інтэнсіўна развіваўся за часам Энвера Ходжы, сёння грае другарадную ролю. Аднак плануецца новая чыгунка Тырана – Дурэс, якая мае даць старт чыгуначнаму адраджэнню Албаніі.<ref>https://web.archive.org/web/20170928055749/http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=329857</ref>

Імкліва развіваецца міжнародны турызм: ў 2013 годзе Албанію наведалі 3,3 млн чалавек, у 2017 — 5,2 млн.<ref>https://nashaniva.by/?c=lr&i=212862&lang=ru</ref>

Для Албаніі характэрны адмоўны гандлёвы баланс. Траціну экспарту складаюць турыстычныя паслугі, яшчэ 17 % — ІТ-паслугі. Сярод тавараў пераважаюць абутак (асабліва скураны!) і адзенне, хромавыя руды.<ref>http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=4&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Product&year=2017</ref> Імпартуюцца прадукты харчавання, медыкаменты, нафтапрадукты, аўтамабілі і электроніка. Асноўны гандлёвы партнёр — [[Італія]], за ёй з вялікім адрывам ідуць [[Грэцыя]], [[Кітай]], [[Сербія]]. Аб'ём двухбаковага тавараабароту з Беларуссю па выніках 2014 года склаў 16,15 млн. долараў ЗША.<ref name="soyuz.by"/>

== Культура і мастацтва ==
{{Асноўны артыкул|Культура Албаніі}}

=== Кінематограф ===
[[Файл:Kujtim Çashku.jpg|thumb|250px|Кінарэжысёр [[Куйтым Кашку]] — аўтар шматлікіх албанскіх фільмаў з 1970-х гадоў.]]
{{Асноўны артыкул|Кінематограф Албаніі}}

Кінематограф Албаніі ўзнік ў 1911—1912 гадах з першымі паказамі замежных фільмаў і здымкамі дакументальных фільмаў у перадваенны і міжваенны перыяд. Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] ў 1945 годзе камуністычны ўрад заснаваў Албанскі кінаінстытут, які ў 1952 годзе стаў вядомым як «[[Албанскі нацыянальны цэнтр кінематаграфіі|Kinostudio Shqipëria e Re]]». У 1953 годзе ў супрацоўніцтве з [[Кінематограф СССР|кінематаграфістамі СССР]] быў зняты першы албанскі эпічны фільм пра [[Скандэрбег|нацыянальнага героя Албаніі]] «[[Скандэрбег, фільм|Скандэрбег]]», які атрымаў міжнародны прыз на [[Канскі кінафестываль 1954|Канскім фестывалі]]. Фільм «[[Тана, фільм|Тана]]» 1958 года стаў першым поўнаметражным фільмам, а таксама фільмам з першай сцэнай пацалунка ў гісторыі албанскага кінематографа. У 1960-я гады асноўнымі тэмамі албанскіх фільмаў была акупацыя Албаніі [[Каралеўства Італія (1861—1946)|італьнскімі]] і [[Нацысцкая Германія|нямецкімі]] войскамі ў часы [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] і барацьба за вызваленне. Стужкі мелі моцную станоўчую канатацыю ў бок камуністычных партызан і адмоўную — у адносінах да сілаў [[Балі Камбетар]] і разглядаліся ў якасці дзяржаўнай прапаганды. У 1970-х і 1980-х гадах было знята 20–40 дакументальных стужак, якія, у большасці, былі прапагандысцкімі фільмамі, але мелі культурную вартасць. У гэты ж перыяд у кінематографе краіны адбылося нараджэнне анімацыйных фільмаў. Да 1990 года ў краіне было выраблена каля 200 фільмаў і налічвалася каля 450 кінатэатраў, аднак большая частка іхняга абсталявання была састарэлай.

У 1990-х гадах «Kinostudio Shqipëria e Re» распалася на шэраг дробных прыватных студый, дзе фільмы здымалі як албанскія рэжысёры так і замежныя, сумесна з новым «[[Албанскі нацыянальны цэнтр кінематаграфіі|Нацыянальным цэнтрам кінематаграфіі]]» ({{lang-sq|Qendra Kombëtare е Kinematografisë}}). Сярод албанскіх фільмаў апошніх гадоў найбольшай папулярнасцю карыстаюцца такія стужкі як «[[Палкоўнік Бункер]]» рэжысёра [[Куйтым Кашку|Куйтыма Кашку]], «[[Слоганы, фільм|Слоганы]]» рэжысёра [[Гергі Шувані]], «[[Амністыя (фільм, 2011)|Амністыя]]» рэжысёра [[Бухар Алімані|Бухара Алімані]], якія былі абраныя ад краіны на прэмію «[[Оскар]]» у намінацыі «[[Оскар за найлепшы фільм на замежнай мове|Найлепшы фільм на замежнай мове]]», а таксама «[[Тырана, нулявы год]]» і іншыя. Пасля падзення камуністычнага ўрада ў Албаніі быў пабудаваны шэраг сучасных кінатэатраў (такіх як «Міленіум» у [[Тырана|Тыране]]), дзе дэманструюцца, у асноўным, заходнія (пераважна амерыканскія) фільмы.

=== Кухня ===
[[Файл:Albanian_Baklava.jpg|thumb|250px|Албанская [[пахлава]].]]
{{Асноўны артыкул|Албанская кухня}}
Албанская кухня сфарміравалася з уплывам кулінарных традыцый [[Грэчаская кухня|Грэцыі]], [[Італьянская кухня|Італіі]] і [[Турэцкая кухня|Турцыі]]. Яна характарызуецца выкарыстаннем як міжземнаморскіх траў, такіх як [[арэгана]], [[мята]], [[базілік]], [[размарын]] і іншыя ў мясных і рыбных стравах, так і [[Перац чылі|перца чылі]] і [[Часнок|часнака]]. Амаль у кожную страву дадаецца [[гародніна]].

Абед звычайна складаецца з рагу ({{lang-sq|gjellë}}), павольна прыгатаванага мяса з рознай гароднінай, і салата з свежай гародніны, такой як [[Тамат звычайны|таматы]], [[Агурок пасяўны|агуркі]], зялёны [[перац]] і [[Масліна еўрапейская|масліны]]. Салат запраўляецца [[Павараная соль|соллю]], [[Аліўкавы алей|аліўкавым алеем]], [[воцат]]ам або цытрынавым сокам. Сярод супаў папулярнасцю карыстаюцца [[таратор]], халодны суп з [[ёгурт]]а і агуркоў, а таксама суп з цытрынай.

У горных раёнах шырока распаўсюджаны вэджанае мяса і марынаваныя кансервы. Сярод жывёльных органаў дэлікатэсам лічацца кішачнікі і галовы. Неад’емнае значэнне маюць малочныя прадукты, якія, як правіла, суправаджаюцца хлебам і алкагольнымі напоямі, такімі як [[ракія]] і [[Брага (напой)|брага]]. Морапрадукты, у асноўным, распаўсюджаны ў прыбярэжных раёнах і гарадах краіны, такіх як [[Дурэс]], [[Влёра]], [[Шкодэр]], [[Лежа]] і [[Саранда]].

Апроч таго, характэрны [[бурэк]], пластовая выпечка з сырам, мясным фаршам або лукам, і [[флія]], пластовая выпечка з крэмам альбо [[каймак]]ом. Кандытарскія вырабы прысутнічаюць у кожным албанскім горадзе. Найбольш распаўсюджаныя дэсерты тыповыя для ўсіх балканскіх краін: [[пахлава]], [[рысавы пудынг]], [[тулумба]], [[бісквіт]], [[лукум]] і іншыя.

== Некаторыя цікавінкі ==
* У камуністычную эпоху Энвер Ходжа загадаў усім албанцам рыхтавацца да ядзернай вайны — кожная албанская сям'я мусіла пабудаваць сабе бункер. Сёння многія з 700 тысяч пабудаваных бункераў захаваліся і ствараюць цікавы гістарычны антураж. А шмат якія сем'і захоўваюць у іх бульбу.
* Албанію нярэдка называюць "маленькай Італіяй", што справядліва як з боку антычнай гісторыі і адрыятычнага пляжнага адпачынку, так і з боку хаатычнага руху на аўтадарогах.

== Гл. таксама ==
* [[Ісмаіль Кадарэ]]
* [[Петрэльскі замак]]
* [[Італьянскае ўварванне ў Албанію]]
* [[Акадэмія навук Албаніі]]
* [[Тэлекамунікацыі ў Албаніі]]
* [[Узброеныя сілы Албаніі]]

== Крыніцы ==
{{крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{крыніцы/БелЭн|1}}

== Спасылкі ==
* [http://www.ilpp.ru/3932557875 Эвалюцыя Албанскай сацыялістычнай партыі]{{Недаступная спасылка}}
* [http://www.axisglobe-ru.com/article.asp?article=237 Албанія і Косава] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080205134201/http://www.axisglobe-ru.com/article.asp?article=237 |date=5 лютага 2008 }}
* [http://www.balkan.ru/albania/index_history2.php Гісторыя Албаніі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080421034821/http://www.balkan.ru/albania/index_history2.php |date=21 красавіка 2008 }}
* [http://www.europa.km.ru/albania/history2.htm Гісторыя Албаніі-2] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080327214703/http://www.europa.km.ru/albania/history2.htm |date=27 сакавіка 2008 }}
* [http://www.travelworldblog.org/category/albania/ Адпачынак у Албаніі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080505012709/http://www.travelworldblog.org/category/albania/ |date=5 мая 2008 }} Падборка аповядаў турыстаў аб Албаніі
* [https://nashaniva.by/?c=lr&i=212862&lang=ru Што трэба ведаць, перш чым ехаць у падарожжа ў Албанію]
* [http://www.myalbania.ru/ Інвестыцыі ў Албанію]
* [http://www.from-ua.com/politics/9d723158ea6d8.html Ад «Вялікай Албаніі» да Еўропы «пабітых дзяржаў», Віталь Дзюба, 14.03.2008]
{{Албанія ў тэмах}}
{{Краіны Еўропы}}
{{Міжземнамор'е}}
{{Краіны Балканскага паўвострава}}
{{Франкафонія}}
{{АІК}}
{{Саюз для Міжземнамор'я}}

[[Катэгорыя:Албанія| ]]