Прагляд зыходнага тэксту старонкі Алькеніцкая бітва

{{Узброены канфлікт
|канфлікт = Бітва пад Алькенікамі
|выява =
|загаловак =
|частка = [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1696—1702)|Грамадзянская вайна 1696—1702 гадоў у Вялікім Княстве Літоўскім]]
|дата = [[18 лістапада]] [[1700]]
|месца = [[Алькенікі]] (цяпер — [[Валькінінкай]], [[Літва]]), [[Вялікае Княства Літоўскае]]
|вынік = перамога антысапегаўскай кааліцыі
|праціўнік1 = [[Сапегі]]
|праціўнік2 = Антысапегаўская кааліцыя
|камандзір1 = [[Казімір Ян Сапега|К. Я. Сапега]] <br>[[Міхаіл Францішак Сапега|М. Ф. Сапега]] {{Знакі|С}}{{Знакі|#}}{{Знакі|†}}
|камандзір2 = [[Міхаіл Сервацый Вішнявецкі|М. С. Вішнявецкі]]<br>[[Рыгор Антоній Агінскі|Р. А. Агінскі]]
|сілы1 = 3000 чалавек
|сілы2 = 12 000 чалавек
|страты1 = некалькі тысяч
|страты2 = невядома
}}
'''Алькеніцкая бітва''' — вырашальная бітва 18 лістапада 1700 года паміж сіламі рэспубліканцаў і [[сапегаўцы|сапегаўцаў]] у ходзе [[Феадальная вайна 1697—1702 гадоў|феадальнай вайны 1697—1702 гадоў]]. Адбылася каля мястэчка [[Алькенікі]].

== Перадгісторыя ==
Была вынікам абвастрэння ўнутрыпалітычных супярэчнасцей у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскіх]], барацьбы магнацкіх груповак за кантроль над дзейнасцю [[Скарбовы Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Скарбовага]] і [[Галоўны трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Галоўнага Трыбуналаў Вялікага Княства Літоўскага]], аднаўленнем канфлікту за «[[нойбургскія ўладанні]]». Бітве папярэднічалі зборы [[Паспалітае рушэнне|паспалітага рушэння]], фармальнай падставай чаму стаў універсал [[Аўгуст II|Аўгуста II]] ад 1 ліпеня 1700 года, які склікаў шляхту для абароны паўночных межаў Вялікага Княства Літоўскага (фактычна, на вайну з Швецыяй). 3 ліпеня 1700 года Аўгуст II заключыў пагадненне з вялікім гетманам [[К. Я. Сапега|К. Я. Сапегам]] і польным гетманам [[Я. Б. Слушка]]м, якія абавязваліся выставіць на дапамогу саксонскаму войску ў [[Інфлянты|Інфлянтах]] корпус у 3660 чал. Пагадненне было выкарыстана рэспубліканцамі для абвінавачвання Сапегаў у незаконнай вярбоўцы [[харугва (ваенная)|харугваў]]. Паводле заключанага 21 жніўня 1700 у [[Вільня|Вільні]] мірнага пагаднення паміж Сапегамі і рэспубліканцамі вярбоўка новых харугваў забаранялася, а тыя, што будуць вяртацца з-пад [[Рыга|Рыгі]], падлягалі роспуску. Аднак у жніўні — верасні 1700 у шэрагу паветаў адбыліся [[соймік]]і і з’езды, дзе шляхта пастанавіла арганізаваць выправы на дапамогу Аўгусту II або выступіць паспалітым рушэннем.

15 кастрычніка 1700 года паспалітае рушэнне ўсходніх (беларускіх) паветаў на чале з [[Троцкі кашталян|троцкім кашталянам]] [[М. К. Коцел]]ам пры спробе захопу [[Ашмяны|Ашмянаў]] пацярпела паражэнне ад [[вялікі падскарбі літоўскі|вялікага падскарбія]] [[Б. П. Сапега|Б. П. Сапегі]] і адступіла да [[Ліпнішкі|Ліпнішак]], дзе ў канцы кастрычніка сабралася [[Ашмянскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|ашмянскае]], [[віцебскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|віцебскае]], [[Аршанскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|аршанскае]], [[Пінскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|пінскае]] і [[Мсціслаў|мсціслаўскае]] рушэнне. На пачатку лістапада да іх далучылася [[Лідскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|лідская]], [[Троцкі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|троцкая]], [[Слонімскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|слонімская]], [[Ваўкавыскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|ваўкавыская]], [[Менскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|менская]], [[Полацкі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|полацкая]] шляхта, часткова [[Браслаўскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|браслаўская]], [[Упіцкі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|упіцкая]] і [[Гарадзенскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|гарадзенская]]. Частку сіл склалі прыватныя харугвы [[Вішнявецкія|Вішнявецкіх]] ([[Валахія|валашскія]], [[казакі|казацкія]], [[драгуны|драгунскія]], пешыя, усяго да 2 тыс. чал.), [[Радзівілы|Радзівілаў]] (2 панцырныя, 1 татарская харугвы) і інш. магнатаў.

== Бітва ==
[[Міхал Сервацы Вішнявецкі]] быў абраны генеральным палкоўнікам Вялікага Княства Літоўскага. Паводле ўласнай ацэнкі, рэспубліканцы сабралі да 10 тыс. войска, якое 10 лістапада 1700 падступіла да [[Алькенікі|Алькенікаў]]. 17 лістапада 1700 да іх далучыўся [[жамойцкі стараста]] [[Р. А. Агінскі]] на чале 25 харугваў [[Жамойць|жамойцкай]] шляхты і 3 валашскіх харугваў (1— 1,5 тыс. чал). Спробы Сапегаў у кастрычніку склікаць шляхту паспалітым рушэннем да Вільні, а 9 лістапада 1700 правесці там з’езд у сваю падтрымку вялікага поспеху не мелі. 14 лістапада 1700 з Вільні пад Алькенікі пад камандаваннем [[К. Я. Сапега|К. Я. Сапегі]] рушыла 1,5-тысячнае войска, у т.л. 200 рэйтараў, 185 драгунаў, 500 татараў, 300 [[Венгрыя|венгерскіх]] пехацінцаў, надворная харугва (80 чал.), гарадзенская, віленская і браслаўская павятовыя харугвы, частка ковенскай і ўпіцкай шляхты з 8 [[гармата]]мі (паводле звестак рэспубліканцаў, Сапегі мелі 5 тыс. чал.). Частка войск затрымалася ў [[Інфлянты|Інфлянтах]]. У ноч на 18 лістапада 1700 войска Сапегаў заняло пазіцыю ў 2 лініі на пагорку ў разгалінаванні дарог з [[Вільня|Вільні]] на [[Горадня|Гародню]] і Алькенікі. Бітва пачалася а 8-й гадзіне раніцы і працягвалася 5 гадзін. Супраць левага фланга Сапегаў былі размешчаны ў засадзе 2 гарматы і харугвы Вішнявецкага. Пры іх падтрымцы правае крыло паспалітага рушэння (беларускія паветы) і валашскія харугвы Агінскага ўдарылі на левы фланг Сапегаў, але іх атаку адбілі рэйтары і татары пры падтрымцы надворнай харугвы. Частка харугваў левага крыла (Коцел) атакавала правы фланг Сапегаў і выйшла на віленскі гасцінец, але была спынена сапегаўскімі татарамі і адступіла. Працяг наступлення рэспубліканцаў на ўсіх напрамках (Агінскі і стражнік вялікі літоўскі [[Л. К. Пацей]] з часткай харугваў зайшлі ў тыл) прывёў да акружэння сапегаўскага войска. Выратаваліся ўцёкамі павятовыя харугвы і татары. Уцяклі да Вільні [[К. Я. Сапега|К. Я.]] і [[Б. П. Сапега|Б. П. Сапегі]], вялікі маршалак [[Аляксандр Павел Сапега|А. П. Сапега]].

Пакінуты ў якасці камандуючага канюшы вялікі літоўскі [[М. Ф. Сапега]] здаўся ў палон з рэшткамі войска ([[драгун]]амі, [[рэйтар]]амі і [[пяхота]]й). Страты рэспубліканцаў склалі 100—150 чал. забітымі і смяротна параненымі, прыблізна столькі ж страцілі Сапегі. Назаўтра пасля бітвы шляхта расправілася з палоннымі: [[М. Ф. Сапега]]м, браслаўскім старастам [[М. Война-Ясянецкі|М. Войнам-Ясянецкім]] і ротмістрам венгерскай пяхоты [[Куровіч]]ам.

== Вынікі ==
Рэспубліканцы правялі пад Алькенікамі з’езд паспалітага рушэння, на якім была ўтворана [[Алькеніцкая канфедэрацыя|канфедэрацыя]] і прынята [[Алькеніцкая пастанова (1700)|Алькеніцкая пастанова 1700 года]]. [[Сапегі]] былі пазбаўлены пасад і асуджаны на выгнанне, іх маёнткі падлягалі канфіскацыі. Пасля бітвы групоўка Сапегаў у Вялікім Княстве Літоўскіх часова спыніла існаванне, яе лідары пакінулі княства і накіраваліся ў [[Курляндыя|Курляндыю]], потым у [[Карона Каралеўства Польскага|Польшчу]], а ўрэшце перайшлі пад апеку [[Шведскі кароль|шведскага караля]] [[Карл XII|Карла XII]] і прынялі ўдзел на яго баку ў [[Паўночная вайна 1700—1721 гадоў|Паўночнай вайне 1700—1721 гадоў]].

== У мастацтве ==
Паэму «Алькеніцкая бітва» напісаў у 1760 годзе [[Ануфрый Тамаш Карытынскі]], яна часткова выдадзена ў 1841, цалкам — у 1843 годзе.

== Літаратура ==
* {{крыніцы/ЭВКЛ|3|Алькеніцкая бітва 1700}}

[[Катэгорыя:Канфлікты 1700 года]]
[[Катэгорыя:Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім (1696—1702)]]
[[Катэгорыя:Валькінінкай]]
[[Катэгорыя:Падзеі 18 лістапада]]
[[Катэгорыя:Лістапад 1700 года]]