Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бежанцы

{{вікіфікацыя}}
'''Бе́жанцы''' — асобы, якія пакінулі краіну свайго [[грамадзянства]] ці [[пастаяннае месцажыхарства|пастаяннага месцажыхарства]] ў выніку [[Ваенныя дзеянні|ваенных дзеянняў]] ці іншых [[надзвычайная сітуацыя|надзвычайных сітуацый]] або [[ганенні|ганенняў]] па [[палітыка|палітычных]], [[раса]]вых, [[Рэлігія|рэлігійных]] матывах і не атрымалі грамадзянства іншай дзяржавы. У [[міжнароднае права|міжнародным праве]] паняцце «Бежанец» упершыню аформлена пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] [[1914]]—[[1918]] гадоў, калі з набліжэннем [[фронт]]у прымусова высялялася насельніцтва цэлых [[павет]]аў і [[губерня]]ў.

==Беларускія бежанцы ў пачатку 20 ст.==
{{Асноўны артыкул|Бежанства}}
Паводле афіцыйных (далёка не поўных) звестак, на 14.2.1917 у [[Расійская імперыя|Расіі]] было 3,2 млн. Б., з іх зарэгістравана 750 680 з [[Гродзенская губерня|Гродзенскай]], 164 351 з [[Віленская губерня|Віленскай]], 161 453 з [[Мінская губерня|Мінскай]], 51 954 з [[Віцебская губерня|Віцебскай]], 1654 з [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]] губерняў. Б. з Беларусі былі раскіданы па ўсёй Расіі. Найбольш іх асела ў [[Тамбоўская губерня|Тамбоўскай]], [[Самарская губерня|Самарскай]], [[Калужская губерня|Калужскай]], [[Казанская губерня|Казанскай]], [[Курская губерня|Курскай]], [[Саратаўская губерня|Саратаўскай]] губернях, у [[Санкт-Пецярбург|Петраградзе]] (100 704), [[Масква|Маскве]] (128 261). Паводле звестак Наркамата ўнутр. спраў РСФСР, на 11.5.1918 у Расіі жыло 2 292 395 Б. з Беларусі, у т.л. беларусаў і рускіх 2 059 857. На працягу 1918—24 у [[Заходняя Беларусь|Зах. Беларусь]] іх вярнулася каля 700 тыс. Першыя Б. на Беларусі з’явіліся восенню 1914. Пасля паражэння рус. арміі вясной —летам 1915 і з набліжэннем фронту Беларусь ператварылася ў бежанскі лагер. Бежанскі рух быў стихійны, ніякага плана эвакуацыі не існавала. Сяляне імкнуліся застацца на сваёй зямлі, але вайскоўцы і выпраўлялі іх у бежанства. 24.7.1915 былі прызначаны Галоўнаўпаўнаважаныя па ўладкаванні Б. на франтах. Беларусь увайшла ў раён дзейнасці Галоўнаўпаўнаважанага па ўладкаванні Б. [[Паўночна-Заходні фронт (Першая сусветная вайна)|Паўн.-Зах. фронту]]. Толькі 30.8.1915 прыняты закон «Аб забеспячэнні патрэб бежанцаў», пры міністру ўнугр. спраў створана Асобая наряда па ўладкаванні Б. Дабрачыннай дзейнасцю займаўся К-т яе [[Таццяна Мікалаеўна (вялікая княжна)|імператарскай высокасці вял. княжны Таццяны Мікалаеўны]] (Таццянінскі к-т, пасля [[Лютаўская рэвалюцыя|Лют. рэвалюцыі 1917]] пераўтвораны ва Усерас. к-т дапамогі пацярпелым ад вайны). Шырокую дзейнасць разгарнулі нац. дабрачынныя арг-цыі. У крас. 1915 у Вільні створана [[Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны]], якое адкрыла шэраг аддзелаў на месцах. У студз. 1916 створана Беларускае таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны. Становішча Б. было надзвычай цяжкім. Высокай была іх смяротнасць. Узнікалі канфлікты з мясц. насельніцтвам. Нягледзячы на тэта, нац. свядомасць бел. Б. значна вырасла. Пасля Лют. рэвалюцыі 1917 сярод Б. дзейнічалі арг-цыі Белоруской сацыялістычнай грамады. Белоруской народной громады. У Маскве адбыліся 2 з'езды Б.-беларусаў (7—10.10 і 2—4.12.1917). Пытанне аб бежанцах разглядалася на [[Усебеларускі з'езд 1917|Усебеларускім з'ездзе]] [[1917]] года (даклад [[А. Цвікевіч]]а «Бежанскае пытанне і Праца бежанскай секцыі з'езда»), на ім створаны камітэт па аказанні дапамогі бежанцам. Пазней вырашэннем праблем бежанцаў займалася [[Рада БНР]]. Сярод бежанцаў створаны [[Арэнбургскі гурток беларусаў]], [[Беларуска-ўкраінскі камітэт помачы ахвярам вайны]] ў [[Барнаул]]е, [[Беларуская вучнёўская грамада]] і [[Гурток беларускай сацыялістычнай моладзі]] ў [[Калуга|Калузе]], «[[Беларуская хатка (Арол)|Беларуская хатка]]» ў [[Арол (горад)|Арле]], «Беларус» і [[Беларуская чыгуначная грамада]] ў Маскве, «[[Беларуская хатка (Петраград)|Беларуская хатка]]» ў [[Петраград]]зе, [[Беларускі нацыянальны гурток]] у [[Багародзіцк]]у [[Тульская губерня|Тульскай губерні]], [[Саюз беларусаў]] у [[Архангельск]]у і інш. У [[1918]]—[[1919]] гадах работу сярод бежанцаў праводзілі [[Беларускі нацыянальны камісарыят]] і беларускія секцыі [[РКП(б)]]. У ліпені [[1918]] года ў [[Масква|Маскве]] адбыўся [[Усерасійскі з’езд бежанцаў з Беларусі]]. У складзе {{нп3|Наркамат па ваенных справах РСФСР|Наркамата па ваенных справах РСФСР|ru|Народный комиссариат по военным делам РСФСР}} у красавіку [[1918]] года створана [[Цэнтральная калегія па справах палонных і бежанцаў]] (з мая [[1919]] года ў {{нп3|Народны камісарыят унутраных спраў РСФСР|Наркамаце ўнутраных спраў РСФСР|ru|Народный комиссариат внутренних дел РСФСР}}).

==2 Сусветная вайна==
У пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|Вял. Айч. вайны]] з Беларусі амаль 1,5 млн чал. былі эвакуіраваны на ўсход (на бацькаўшчыну вярнуўся толькі кожны 3-і). У час адступлення з акупіраваных тэрыторый ням.-фаш. армія сілай зброі прымушала мясц. насельніцтва адступаць з ёй з тэрыторый, якія займала [[Савецкая Армія|Сав. Армія]]. У выніку на тэр. Беларусі былі сагнаны сотні тысяч Б. з Арлоўскай, Калінінскай, Пскоўскай, Смаленскай і інш. абласцей. У выніку прымусовага вывазу фашыстамі насельніцтва з захопленых тэрыторый у Германію (з Беларусі каля 380 тыс. чал.) узнікла катэгорыя перамешчаных асоб. Пагадненнямі паміж СССР, ЗША і Англіяй (лют. 1945), СССР і Францыяй (чэрв. 1945) прадугледжваліся абавязкі бакоў па аблягчэнні лесу Б. і перамешчаных асоб, садзейнічанні іх рэпатрыяцыі. 3 утварэннем [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|ААН]] гэтыя абавязкі паводле рэзалюцый [[Генеральная Асамблея ААН|Ген. Асамблеі]] ад 12 лют. i 15 снеж. 1946 прымалі на сябе краіны — члены ААН, створана Міжнар. арг-цыя па справах Б. (у 1951 заменена Управлением Вярх. камісара ААН па справах Б.). Былі прыняты міжнар. канвенцыі аб прававым статусе Б. (28.6.1951) і апатрыдаў (28.9.1954), пратакол аб статусе Б (1967), у якіх дэталёва вызначаюцца і падрабязна трактуюцца правы Б. Паводле гэтых дакументаў, дзяржава, якая прымае Б., абавязана прадаставіць ім тыя ж правы, якімі карыстаюцца іншаземцы, што жывуць на яе тэрыторыі, права выбару месца жыхарства і вольнаго перамяшчэння па краіне. Забараняецца высылка Б. у краіны, з якіх яны прыехалі і дзе цярпелі ганенні (апошняя норма пашыраецца толькі на паліт. эмігрантаў). Б. могуць быць высланы толькі ў выпадку асуджэння за ўчыненне асабліва цяжкага злачынства, якое пагражае бяспецы краіны. Прававое становішча Б. рэгулюецца таксама нац. заканадаўствам, якое распрацавана ў гэтых адносінах у дзяржавах-удзельніцах канвенцыі аб статусе Б. 1951. Беларусь не з’яўляецца ўдзельніцай гэтай канвенцыі.

== Канец 20 ст. ==
3 [[распад СССР|распадам СССР]] і ўзнікненнем міжнар. канфлікту у краінах — б. саюзных рэспубліках Беларусь стала прытулкам для новай хвалі Б. Іх колькасць павялічваецца і за кошт грамадзян Азіі і Афрыкі, якія па розных прычынах апынуліся на Беларусі і прэтэндуюць на статус Б. Усяго на Беларусь за 1992—95 прыбылі больш як 30 тыс. такіх асоб. Беларусь мае закон аб Б. (прыняты ў
1995). Пытаннямі Б. на Беларусі займаецца спец. Дзярж. міграцыйная служба (з 1992). Дзейнічае прадстаўніцтва Управления Вярх. камісара ААН па справах Б. (з 1995).

== Літаратура ==
* Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн., 1996. — 480 с.: іл. ISBN 985-11-0061-7 (т. 2), ISBN 985-11-0035-8

[[Катэгорыя:Міграцыя насельніцтва]]
[[Катэгорыя:Сацыяльныя групы]]
[[Катэгорыя:Бежанцы| ]]