Вярхоўны тайны савет
| Вярхоўны тайны савет Расійскай імперыі | |
|---|---|
 | |
Агульная інфармацыя |
|
| Краіна | |
| Дата стварэння | 8 (19) лютага 1726 |
| Папярэдняе ведамства | Урадаўнічы сенат |
| Дата скасавання | 1730 |
| Заменена на | Кабінет пры імператрыцы |
| Штаб-кватэра | |
| няма | |
Вярхоўны тайны савет — дарадчы орган пры расійскім манарху, адыгрываў ролю фактычнага ўрада; створаны 8 лютага 1726 пры Кацярыне I; пасля смерці Пятра II узяў на сябе вырашэнне пытання аб спадчынніку прастола.
Уступленне на прастол Кацярыны I пасля смерці Пятра I выклікала неабходнасць такой установы, якая магла б растлумачваць становішча спраў імператрыцы і кіраваць кірункам дзейнасці ўрада, да чаго Кацярына не адчувала ў сябе здольнасці. Такой установай стаў Вярхоўны тайны савет.
Указ аб утварэнні Савета выдадзены ў лютым 1726. Членамі яго былі прызначаныя генерал-фельдмаршал найяснейшы князь Меншыкаў, генерал-адмірал граф Апраксін, дзяржаўны канцлер граф Галоўкін, граф Талстой, князь Дзімітрый Галіцын і барон Астэрман. Праз месяц у лік членаў Вярхоўнага тайнага савета ўключаны быў і зяць імператрыцы, герцаг Галштынскі, на руплівасць якога, як афіцыйна заяўлена імператрыцай, «мы цалкам пакласціся можам». Такім чынам, Вярхоўны тайны савет першапачаткова быў складзены амаль выключна з «птушанят гнязда Пятрова»; але ўжо пры Кацярыне I адзін з іх, граф Талстой, быў выцеснены Меншыкавым; пры Пятры II сам Меншыкаў апынуўся ў ссылцы; граф Апраксін памёр; герцаг Галштынскі даўно перастаў бываць у савеце; з першапачатковых членаў Савета засталіся трое — Галіцын, Галоўкін і Астэрман.
Пад уплывам Далгарукіх склад Cавета змяніўся: перавага ў ім перайшла ў рукі княжацкіх родаў Далгарукіх і Галіцыных. Cовету падпарадкавалі Сенат і калегіі. Сенат, які пачаў называцца «Высокім» (а не «Урадаўнічым») спачатку быў паніжаны да такой ступені, што вырашана было пасылаць яму ўказы не толькі з Cавета, але нават з раней роўнага яму Найсвяцейшага Сінода.
Пры Меншыкаве імкнуўся ўмацаваць за сабою ўрадавую ўладу; міністры, як звалі членаў Савета, і сенатары прысягалі імператрыцы або рэгламентам Вярхоўнага тайнага савета. Забаранялася выконваць указы, не падпісаныя імператрыцай і Саветам. Па завяшчанні Кацярыны I, Савету на час маленства Пятра II надавалася ўлада, роўная ўлады цара; толькі ў пытанні аб парадку атрымання прастола ў спадчыну Савет не мог рабіць перамен. Але апошні пункт завяшчання Кацярыны I пакінуты быў без увагі вярхоўнікамі пры абранні на пасад Ганны Іванаўны.
У 1730, па смерці Пятра II, з 8-і членаў Савета палову складалі Далгарукія (князі Васіль Лукіч, Іван Аляксеевіч, Васіль Уладзіміравіч і Аляксей Рыгоравіч), якіх падтрымлівалі браты Галіцыны (Дзмітрый і Міхаіл Міхайлавічы). Дзмітрыем Галіцыным быў складзены праект канстытуцыі.
Супраць планаў Далгарукіх, аднак, выступіла вялікая частка расійскага дваранства, а таксама члены ВТС Астэрман і Галоўкін. Па прыездзе ў Маскву 15 (26) лютага 1830 Ганна Іванаўна атрымала ад дваранства на чале з князем Чаркаскім грамату, у якой яны прасілі яе «прыняць самадзержства такое, якое Вашы вялікія продкі мелі». Абапіраючыся на падтрымку сярэдняга і дробнага дваранства і гвардыі, Ганна публічна разарвала тэкст кандыцый і адмовілася іх выконваць; Маніфестам ад 4 сакавіка 1730 Вярхоўны тайны савет быў скасаваны.