Прагляд зыходнага тэксту старонкі Германія

{{Дзяржава
 |Беларуская назва           = Федэратыўная Рэспубліка Германія
 |Арыгінальная назва         = {{lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}
 |Родны склон                = Германіі
 |Сцяг                       = Flag of Germany.svg
 |Герб                       = Coat_of_Arms_of_Germany.svg
 |Дэвіз                      = Адзінства і Права і Свабода <br /> {{lang-de|Einigkeit und Recht und Freiheit}}
 |Назва гімна                = Песня немцаў (трэці слупок)
 |Аўдыё                      = National anthem of Germany - U.S. Army 1st Armored Division Band.ogg
 |Форма праўлення            = [[Федэрацыя|Федэратыўная]] [[парламенцкая рэспубліка]]
 |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 31|lat_sec = 
  |lon_dir = E|lon_deg = 9|lon_min = 55|lon_sec = 
 |На карце                   = EU-Germany.svg
 |Мова                       = [[Нямецкая мова|нямецкая]]<ref group="прым">[http://bundesrecht.juris.de/vwvfg/__23.html Федэральнае міністэрства юстыцыі] {{ref-de}}</ref><ref group="прым">Літаратурная нямецкая мова ўтворана на аснове верхненямецкага дыялекта. [[Дацкая мова|дацкая]], [[Лужыцкая мова|лужыцкая]], [[Фрызская мова|фрызская]] і [[Цыганская мова|цыганская]] з’яўляюцца афіцыйна прызнанымі мовамі нацыянальных меншасцей. [[Ніжненямецкая мова|Ніжненямецкая]] — рэгіянальным дыялектам.</ref>
 |Заснавана                  = [[3 кастрычніка]] [[1990]] года ([[Дзень нямецкага адзінства]])
 |Дата незалежнасці          = [[23 мая]] [[1949]] года
 |Сталіца                    = ''дэ-юрэ:'' [[Берлін]]<br/> ''дэ-факта:'' Берлін і [[Бон]]
 |Найбуйнейшыя гарады        = Берлін, [[Гамбург]], [[Мюнхен]], [[Кёльн]]
 |Пасады кіраўнікоў          = [[Федэральны прэзідэнт Германіі|Федэральны прэзідэнт]] <br /> [[Федэральны канцлер Германіі|Федэральны канцлер]]
 |Кіраўнікі                  = [[Франк-Вальтэр Штайнмаер]]<br /> [[Олаф Шольц]]
 |Месца па плошчы            = 63
 |Плошча                     = 357.375,62
 |Працэнт вады               = 2,42 %
  |Месца па насельніцтву     = 17
  |Насельніцтва              = ≧83 000 000<ref name="destatis.de">https://www.destatis.de/EN/PressServices/Press/pr/2019/01/PE19_029_12411.html</ref>
  |Год ацэнкі                = 2018
  |Шчыльнасць насельніцтва   = 229
  |Месца па шчыльнасці       = 36
  |ВУП (ППЗ)                 = 4,199 трлн<ref name="cia.gov"/>
 |Год разліку ВУП (ППЗ)      = 2017
 |Месца па ВУП (ППЗ)         = 5
 |ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва=50 100
 |Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 27
 |Год разліку ВУП (намінал)  = 2009
 |Месца па ВУП (намінал)     = 4
 |ВУП (намінал) на душу насельніцтва=39&nbsp;442<ref name=IMF/> 
 |Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 19
 |ІРЧП                       = {{рост}} 0,936<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf</ref>
 |Год разліку ІРЧП           = 2020
 |Месца па ІРЧП              = 6
 |Узровень ІРЧП              = <span style="color:#090;">вельмі выс.</span>
 |Авіякампанія               = [[Lufthansa]]
 |Валюта                     = [[еўра]]<ref group="прым">Да [[2002]] года — [[нямецкая марка]].</ref>
 |Дамен                      = [[.de]]
 |ISO                        = DE
 |Тэлефонны код              = 49
 |Аўтамабільны код           = D
 |Часавы пояс                = +1 (улетку +2)
 |Заўвагі                    = {{reflist|group=прым}}
}}
'''Герма́нія''' ({{lang-de|Deutschland}} {{Audio|De-Deutschland.ogg|праслухаць}}), поўная назва '''Федэраты́ўная Рэспу́бліка Герма́нія''' ({{lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}), таксама '''Няме́ччына'''<ref>Некрашэвіч, С., Байкоў, М. Руска-беларускі слоўнік / Сцяпан Некрашэвіч, Мікола Байкоў; [рэд. В. Булгакаў; прадм. С. Запрудскага]. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 703 с. — С. 184. — ISBN 978-5-00076-013-0. Выданне распрацавана пад грыфам слоўнікавай камісіі гуманітарнай секцыі Інстытута беларускай культуры</ref> — [[Федэрацыя|федэратыўная]] краіна ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]], якая мяжуе з [[Польшча]]й і [[Чэхія]]й на ўсходзе, [[Аўстрыя]]й і [[Швейцарыя]]й на поўдні, [[Францыя]]й, [[Люксембург]]ам, [[Бельгія]]й і [[Нідэрланды|Нідэрландамі]] на захадзе, [[Данія]]й на поўначы. На поўначы Германія мае выхад да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага]] мораў, на поўдні падкрэслена араграфічным рубяжом Альпаў.

ФРГ з’яўляецца [[Федэратыўная рэспубліка|федэратыўнай]], дэмакратычнай, [[Парламенцкая рэспубліка|парламенцкай рэспублікай]], якая ўзначальваецца [[Федэральны канцлер Германіі|федэральным канцлерам]] і ў склад якой уваходзяць 16 адміністрацыйных адзінак, вядомых як [[Федэральныя землі Германіі|федэральныя землі]]. Германія — вельмі дэцэнтралізаваная краіна, дзе кожная з зямель захоўвае абмежаваны «суверэнітэт». [[Сталіца]]й і найбуйнейшым горадам краіны з’яўляецца [[Берлін]]. Фінансавая сталіца — [[Франкфурт-на-Майне]].

У рэльефе Германіі выдзяляюць тры прыступкі: нізіна на поўначы, невысокія старыя горы ў цэнтральнай частцы, на поўдні праходзіць горная сістэма [[Альпы|Альпаў]]. Клімат умераны, пераходны ад марскога да кантынентальнага, з адносна цёплай зімой і прахалодным летам. Галоўныя рэкі цякуць з поўдня на поўнач — гэта [[Одэр]], [[Эльба]], [[Рэйн]]. Жывая прырода за доўгую гісторыю асваення моцна пацярпела ад чалавека, аднак сёння Германія адносіцца да ліку краін з найбольш прагрэсіўным экалагічным заканадаўствам.

У антычныя часы тэрыторыя сучаснай Германіі была заселена германскімі плямёнамі, што паспяхова супрацьстаялі Рыму. У X стагоддзі нямецкія землі сталі ядром [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]]. У пачатку XVI стагоддзя Германія была калыскай [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]]. У познім Сярэднявеччы і раннім Новым часе Германія існавала як садружнасць невялікіх княстваў, сярод якіх у XVIII ст. узвысілася [[Прусія]]. У 1815 быў створаны Германскі саюз, а ў 1871 годзе, дзякуючы [[Ота фон Бісмарк]]у, на карце Еўропы ўзнікла [[Германская імперыя]]. Параза ў [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайне]] прывяла да звяржэння манархіі. Саступкі па Версальскім міры прывялі да ідэй рэваншызму і росквіту фашызму, што разам з нацысцкай ідэалогіяй, вылілася ў [[Другая сусветная вайна|Другую Сусветную вайну]] і [[Халакост]]. Пасля капітуляцыі нацысцкага ўрада ў [[1945]] годзе, тэрыторыя краіны была падзелена на [[Акупацыя|акупацыйныя зоны]], на якіх у 1949 былі створаны Федэратыўная Рэспубліка Германія і [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка]]. Чатыры дзесяцігоддзі [[Халодная вайна|Халоднай вайны]] скончыліся падзеннем Берлінскай сцяны і аб’яднаннем дзвюх частак краіны [[Дзень нямецкага адзінства|3 кастрычніка 1990 года]]. Сёння гэты дзень адзначаюць як дзяржаўнае свята.

З насельніцтвам у 83 млн чалавек ФРГ з’яўляецца самай многанаселенай сярод краін, што цалкам знаходзяцца ў Еўропе і першай краінай [[Еўрапейскі Саюз|ЕС]]. На працягу апошніх дзесяцігоддзяў для Германіі характэрны адмоўны натуральны прырост і старэнне насельніцтва. Германія з’яўляецца еўрапейскім лідарам па прыёме [[Іміграцыя|імігрантаў]], што ў рэшце рэшт вылілася ў [[Міграцыйны крызіс у Еўропе|міграцыйны крызіс]]. Іміграцыя ператварыла Германію з монанацыянальнай краіны ў шматнацыянальную. Германія — краіна гарадоў, прычым ніводзін горад не вылучаецца завялікімі памерамі. Найбуйнейшая ўрбанізаваная зона ляжыць у сярэднім цячэнні Рэйна з адгалінаваннем па ягоным прытоку Рур і вядома як Рэйн-Рурскі мегалаполіс з ядрамі ў [[Дортмунд]]зе і [[Эсэн]]е.

Германія — высокаразвітая постіндустрыяльная краіна, што валодае магутнай сучаснай эканомікай. З’яўляецца [[Вялікія дзяржавы|вялікай дзяржавай]], сусветным тэхналагічным і прамысловым лідарам. Па паказчыку намінальнага [[Валавы ўнутраны прадукт|валавога ўнутранага прадукту]] Германія знаходзіцца на першым месцы ў [[Еўропа|Еўропе]] і на чацвёртым у свеце. У 2014 годзе яна займала трэцяе месца па аб’ёмах [[імпарт]]у і [[экспарт]]у. Германія мае адзін з найвышэйшых паказчыкаў [[Індэкс развіцця чалавечага патэнцыялу|індэкса чалавечага развіцця]] ў свеце. У ФРГ дамінуе канцэпцыя сацыяльнай рынкавай эканомікі: нават сярод еўрапейскіх дзяржаў Германія вылучаецца высокім узроўнем жыцця, сацыяльнай бяспекі, аховы здароўя, вышэйшай адукацыі, клопатам аб навакольным асяроддзі. Германія з’яўляецца адной з краін-заснавальніц [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]], асновай [[Еўразона|Еўразоны]]. Таксама ФРГ удзельнічае ў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|ААН]], [[НАТА]], [[Вялікая сямёрка|Вялікай сямёрцы (G7)]] і [[Група дваццаці|Дваццатцы (G20)]].

Вялікія і славутыя сыны Германіі здзейснілі шмат дасягненняў у [[Мастацтва|мастацтве]] і [[Архітэктура|архітэктуры]], [[Музыка|музыцы]], [[Філасофія|філасофіі]] і [[Кінамастацтва|кіно]], [[Нямецкая кухня|кухні]] і [[спорт|спорце]], [[Навука|навуцы]] і [[Культура|культуры]]. На тэрыторыі краіны размешчаны [[Спіс аб’ектаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА ў Германіі|44 аб’екты]], якія ўключаны ў склад [[Сусветная спадчына|Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА]].

== Этымалогія назвы ==

=== Deutsch ===
Слова '' 'deutsch' '' ({{audio | de-Deutsch.ogg | [dɔʏtʃ]}}) у [[нямецкая мова|нямецкай мове]] паходзіць ад [[старажытнанямецкая мова|старажытнанямецкага]] '' diutisc '' (у [[старажытнафранкская мова|заходнефранкскай]] — '' * Þeodisk ''), якое азначае «які належыць да народа» (словы '' Þeudā '' у [[прагерманская мова|прагерманскай]] і ўтворанае ад яго старажытнанямецкае '' diot [a] '' у агульным сэнсе азначалі «[[народ]]»). Так ідэнтыфікавалі сябе [[германцы]] у супрацьлегласць суседнім народам, якія казалі на іншых мовах: [[славянскія мовы|славянскіх]] на ўсходзе і [[раманскія мовы|раманскіх]] на поўдні.

=== Deutschland ===

Падчас [[Лістападаўская рэвалюцыя|Лістападаўскай рэвалюцыі 1918]] адбылося адрачэнне нямецкага [[кайзер]]а [[Вільгельм II Гогенцолерн|Вільгельма II]] ад улады. Нягледзячы на тое, што манархія была зрынута і новай нямецкай уладай было абвешчана аб стварэнні Нямецкай рэспублікі ([[Нямецкая мова|ням.]] «Deutsche Republik» або «Republik Deutschland»), назва краіны нават ужо пры [[Веймарская рэспубліка|Веймарскай рэспубліцы]] так і засталася ''Deutsches Reich'' («Германская імперыя», або «Германская дзяржава»).

Пасля падзення манархіі ў [[Аўстра-Венгрыя|Аўстра-Венгрыі]] ў [[1919|1919 годзе]], была створана [[Нямецкая Аўстрыя]] ([[Нямецкая мова|ням]]. Republik Deutschösterreich), якая хацела далучыцца да германскай рэйху, але не магла, бо па [[Сен-Жэрменскі мірны дагавор (1919)|Сен-Жэрменскім мірным дагаворы]] з краінамі-пераможцамі ёй забаранялася ўваходзіць у склад Германіі, ці складаць з ёй якія-небудзь саюзы.

Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] саюзнікі-пераможцы прымянялі да акупаванай тэрыторыі былой [[Германская імперыя|Германскай імперыі]] (без Аўстрыі) назву ''Deutschland''. У 1949 годзе былі падпісаны канстытуцыі двух Германій: капіталістычнай Федэратыўнай Рэспублікі Германія (''«Bundesrepublik Deutschland»'') і сацыялістычнай Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі (''«Deutsche Demokratik Republik»''). Пасля [[Аб’яднанне Германіі (1990)|аб’яднання ФРГ і ГДР]] у 1990 годзе, поўная афіцыйная назва Германіі гучыць па-нямецку так: ''«Bundesrepublik Deutschland» (''ці ''«Deutschland»).''

=== Германія ===
Славянская назва ''Германія'' паходзіць ад лацінскага ''«Germania»'', якое ўзыходзіць да тэкстаў антычных аўтараў I стагоддзя н. э. і ўтворана ад этноніма «германцы» ([[Лацінская мова|лац]]. ''Germanus''). Упершыню назва была ўжыта [[Гай Юлій Цэзар|Юліем Цэзарам]] у «Занатоўках аб гальскай вайне» у дачыненні да плямёнаў, якія пражывалі за [[Рэйн]]ам. Само слова, верагодна, мае нелацінскія карані і паходзіць ад кельцкага ''«Gair»'' («сусед»).

== Геаграфічнае становішча ==
{{main|Геаграфія Германіі}}
[[Файл:Germany - Location Map (2019) - DEU - UNOCHA.svg|міні|Германія: суседзі і вялікія гарады]]
[[Файл:Satellite Image of Ruegen.jpg|thumb|left|Востраў [[Руген]] у Балтыйскім моры, Заходняя Памеранія]]
Германія займае цэнтральнае становішча ў заходняй Еўропе. Германія мяжуе з дзевяццю краінамі: з [[Данія]]й на поўначы (працягласць агульнай мяжы — 67 км), з [[Польшча]]й (442 км) на паўночным усходзе і з [[Чэхія]]й (811 км) на ўсходзе, з [[Аўстрыя]]й (815 км) на паўднёвым усходзе, са [[Швейцарыя]]й (316 км) на поўдні, з [[Францыя]]й (448 км) на паўднёвым захадзе, з [[Люксембург]]ам (135 км) і [[Бельгія]]й (156 км) на захадзе і з [[Нідэрланды|Нідэрландамі]] (567 км) на паўночным захадзе. Агульная працягласць мяжы складае 3757 км. Частка межаў праходзіць па вялікіх рэках: польская мяжа — па [[Одэр]]ы (Одры), швейцарская і французская — па [[Рэйн]]е. Паўднёва-ўсходнія і паўднёвыя рубяжы адзначаны гарамі: Багемскі лес і [[Рудныя горы]] на мяжы з Чэхіяй, [[Альпы]] — з Аўстрыяй і Швейцарыяй.

На поўначы Германія мае выхад да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага]] мораў. Паміж морамі пракапаны [[Кільскі канал]]. Паўночнаморскае ўзбярэжжа вядома пад назвай [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]] — тут у шырокай прыліўнай паласе чаргуюцца балоты і пясчаныя выспы.
Проста насупраць [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]], якое працягваецца і ў Нідэрландах з Даніяй, знаходзяцца [[Фрызскія астравы]]. Востраў [[Гельгаланд]] з’яўляецца самым аддаленым нямецкім востравам з пастаянным насельніцтвам. Востраў Руген у Балтыйскім моры з’яўляецца самым вялікім нямецкім востравам па плошчы. А самы вялікі паўвостраў — Фішланд-Дарс-Цынгіс.

== Прырода ==
{{main|Геаграфія Германіі}}
[[Файл:Deutschland Übersichtskarte.png|thumb|Тапаграфічная карта Германіі (нямецкая версія).]]

=== Геалогія і рэльеф ===
{{main|Геалогія Германіі}}
Тэрыторыя Германіі знаходзіцца на сутыку геалагічна старажытных ([[дакембрый]]скіх) пліты [[Усходне-Еўрапейская платформа|Усходне-Еўрапейскай платформы]] (на поўначы і паўночным усходзе) і яе [[Балтыйскі шчыт|Балтыйскага шчыта]] (на поўначы) са складкаватымі абласцямі: геалагічна маладой ([[кайназой]]скай) [[Альпы|Альпійска]]-[[Карпаты|Карпацкай]] [[Горная сістэма|горнай сістэмай]] на поўдні і старажытнай герцынскай на захадзе. Германію можна падзяліць на тры геалагічныя рэгіёны: Цэнтральна-Еўрапейская Дэпрэсія, Цэнтральныя Еўрапейскія блокі і Альпы.

Характар рэльефу абумоўвіў падзел тэрыторыі краіны: Германія падзяляецца на тры буйныя шыротнаарыентаваныя вобласці:
[[Файл:Zugspitze Westansicht.JPG|250px|thumb|left|[[Цугшпіцэ]] ў Баварыі з вышынёй у 2962 метраў з’яўляецца самым высокім пунктам Германіі.]]
* [[Альпы]] — на крайнім поўдні. Геалагічна маладыя горы Альпы з’яўляюцца самымі высокімі і доўгімі гарамі Германіі. Нямецкія Альпы вышынёю толькі ад 2000 м амаль цалкам знаходзяцца ў [[Баварыя|Баварыі]]. Памежная з Аўстрыяй гара [[Гара Цугшпіцэ|Цугшпіцэ]] (2962 м) з’яўляецца самай высокай вяршыняй Германіі.
* горы Сярэдняй Германіі — у цэнтры і ў паўднёвай частцы. Яны распасціраюцца ад паўночнага краю цэнтральнага горнага парога і да Альп, [[Верхнярэйнская нізіна|Верхняга Рэйну]] і [[Бодэнскае возера|Бодэнскага возера]]. Горы, як правіла, растуць з поўначы на поўдзень па вышыні і працягласці. Самым высокім пунктам гэтай часткі з’яўляецца пік Фельдберг (1493 м) у [[Шварцвальд]]зе, а пасля Вялікі Арбэр (1456 м) у [[Баварскі Лес|Баварскім лесе]]. Вяршыні вышынёю больш за 1000 метраў над узроўнем мора ёсць таксама ў [[Рудныя горы|Рудных гарах]], Фіхтэльгебіргэ, Швабскіх Альбах і горным масіве [[Гарц]], дзе акрамя таго, знаходзіцца самая высокая кропка паўночнай Германіі — гара Брокен (1142,2 м).
* [[Паўночна-Германская нізіна]] — на поўначы. На поўнач ад Цэнтральнага нямецкага ўзвышша горы адсутнічаюць і сярэдняя вышыня над узроўнем мора складае не больш за 100 м. Гэта створаны старажытнымі покрыўнымі ледавікамі рэльеф нізін і там-сям раскіданых узвышшаў. Адзіным пунктам вышэй за 200 метраў тут з’яўляецца пагорак Хайдэохэ з вышынёй у 201,4 м (назва самой вышыні па-ням. ''Heideberg'') які знаходзіцца ў муніцыпалітэце Грэдэн ([[Землі Германіі|федэральная зямля]] [[Брандэнбург]]).

=== Клімат ===
Германія, як і ўся [[Заходняя Еўропа]], адрозніваецца ўмераным марскім кліматам з агульнай заходняй цыркуляцыяй атмасферы. Паколькі ўзімку воды Паўночнай Атлантыкі цяплейшыя, чым суша, цёплае паветра распаўсюджваецца ў Еўропе, забяспечваючы тэмпературы нашмат вышэйшую за сярэднія для дадзеных шырот. На ўсход і на поўдзень клімат становіцца больш кантынентальным.

[[Файл:IndianSummerSauerland.jpg|thumb|Восеньскі мяшаны лес ва ўмераным клімаце.]]
У цэлым узімку тэмпературы памяншаюцца да ўсходу: ізатэрма студзеня 0&nbsp;°C праходзіць па лініі [[Любек]] — [[Бон]]. На поўдні краіны тэмпературы паніжаюцца за кошт большых вышынь. Снежны полаг звычайна трымаецца 20-25 дзён на поўначы, больш 40 дзён у паўднёвай Баварыі і звыш 100 дзён у Альпах і на вяршынях [[Шварцвальд]]а. Улетку сітуацыя процілеглая. Тэмпературы падвышаюцца ў паўднёвым кірунку, і самыя высокія паказчыкі адзначаюцца на [[Верхнярэйнская нізіна|Верхнерэйнскай нізіне]]. Сярэдняя тэмпература ліпеня там 19&nbsp;°C. Летнія тэмпературы на Паўночна-Германскай нізіне павышаюцца на ўсход і паўднёвы ўсход. Сярэдняя тэмпература ліпеня ў Берліне 18,5&nbsp;°C.

Сярэднія гадавыя сумы ападкаў на Паўночна-Германскай нізіне дасягаюць 750 мм на ўзбярэжжы Паўночнага мора і паступова памяншаюцца да ўсходу. На поўдзень ад нізіны ва ўмовах рассечанага рэльефу размеркаванне ападкаў ускладняецца: у гарах выпадае звыш 1000 мм, а часам і да 2000 мм ападкаў, тады як у некаторых ізаляваных катлавінах за год выпадае не больш за 500 мм. Гэткія жа малыя сумы ападкаў выпадаюць у паласе, змешчанай да поўначы ад Сярэднегерманскіх гор, у іх дажджавым ценю. На поўдні і ўсходзе максімум ападкаў прыходзіцца на лета, паўночна-заходнія прыморскія раёны атрымліваюць большую частку ападкаў узімку ва ўмовах мяккага надвор’я.

=== Рэкі і азёры ===
[[Файл:Rheinstein.jpg|thumb|left|Рэйн і замак Рэйнштайн.]]
З шасці рэк з найбуйнейшымі басейнамі, Рэйн, Эльба, [[Везер]], [[Эмс]] ([[Паўночнае мора]]) і Одэр ([[Балтыйскае мора]]) належаць да рэк [[Паўночная Атлантыка|Паўночнай Атлантыкі]]; і толькі [[Дунай]] упадае ў [[Чорнае мора]], якое [[Гідраграфія|гідраграфічна]] звязана з [[Міжземнае мора|Міжземным морам]]. Вадазборы гэтых двух сістэм падзяляюцца адзін ад аднаго [[Галоўны Еўрапейскі водападзел|Галоўным Еўрапейскім водападзелам]].

Самая вялікая і славутая рака Германіі — [[Рэйн]], які жывіцца ад велізарнага веера прытокаў у перадгор’ях [[Альпы|Альпаў]]. Паміж [[Бінген-на Рэйне|Бінгенам]] і [[Бон]]ам гэтая рака праразае глыбокую цясніну ў [[Рэйнскія Сланцавыя горы|Рэйнскіх Сланцавых гарах]], далей выходзіць на Паўночна-Германскую нізіну і ўпадае ў [[Паўночнае мора]]. У пачатку лета адбываецца разводдзе, абумоўленае раставаннем снега ў гарах. Горы Сярэдняй Германіі, дзе пачынаецца шмат прытокаў Рэйна, маюць цалкам іншы рэжым з максімумам сцёку ўзімку, калі выпарэнне мінімальнае. Спалучэнне гэтых двух крыніц забяспечвае Рэйну не толькі багаты, але і рэгулярны сцёк, што вельмі спрыяльна для суднаходства.

[[Файл:Mainau, Luftbild 2010.jpg|thumb|«Востраў-кветка» ў Бодэнскім возеры]]
Акрамя Рэйна ў Паўночнае мора нясуць свае воды [[Везер]] і [[Эльба]]. Паколькі жыўленне ад снягоў Альпійскай вобласці адсутнічае, на гэтых рэках у канцы лета і ўвосень назіраецца межань. [[Одэр]] і яго асноўны прыток [[Нейсэ]] бяруць пачатак у горах Сярэдняй Германіі. На поўдні краіны ў [[Шварцвальд]]зе пачынаецца і цячэ на ўсход [[Дунай]]. Яго водны рэжым фармуецца ў асноўным пад уплывам правых прытокаў ([[Ізар]], [[Ін (рака)|Ін]], Вертах), якія бяруць пачатак у Альпах. Летнія паводкі і зімовая межань ствараюць неспрыяльныя ўмовы для навігацыі.

Натуральныя азёры ў асноўным [[Ледніковы перыяд|ледавіковага паходжання]]. Ледавікі ўтварылі большасць буйных азёр у перадгор’ях Альпаў і у Гальштынскай Швейцарыі (горныя) і ў [[Мекленбург-Пярэдняя Памеранія|Мекленбургу]] (старажытныя покрыўныя). Самым вялікі возерам, якое цалкам ляжыць на нямецкай тэрыторыі, з’яўляецца возера [[Мюрыц]] — частка [[Мекленбургскае паазёр’е|Мекленбургскага паазёр’я]]. А самым вялікім памежным возерам, большая частка якога належыць Германіі, з’яўляецца [[Бодэнскае возера]], акваторыя якога належыць таксама Аўстрыі і Швейцарыі.

=== Глебы ===
[[Файл:Neendoerp-Sachsenbann Buernhoff2.jpg|thumb|left|Поле ў Саксоніі.]]
Разнастайнасць глебаў залежыць пераважна ад мясцовых мацярынскіх парод і характару карэннага расліннага полага. Пясчаныя субстраты Паўночнагерманскай нізіны моцна вышчалачаны, асабліва пад верасоўнікамі і хваёвымі лясамі. Гэтыя бедныя кіслыя падзолістыя глебы не спрыяльныя для вырошчвання сельскагаспадарчых культур. Ёсць буйныя арэалы кіслых балотных глеб. Глебы прыбярэжных маршаў пасля правядзення [[меліярацыя|меліярацыі]] становяцца ўрадлівымі.

Глебы гор Сярэдняй Германіі вельмі разнастайныя. Трывалыя карэнныя пароды горных масіваў доўгі час падвяргаліся [[выветрыванне|выветрыванню]] ва ўмовах прахалоднага вільготнага клімату, і там сфармаваліся вышчалачаныя кіслыя бурыя лясныя глебы, якія часам змяшчаюць шмат камянёў. Самыя ўрадлівыя глебы распаўсюджаныя на нізінах і рачных тэрасах, асабліва пры наяўнасці лёсавых адкладаў, — гэта чарназёмы, якія сустракаюцца на ўсход ад Гарца і ў Цюрынгіі і пераходзяць у бурыя лясныя глебы. Тут размешчаныя лепшыя ворныя землі.

Глебы Альпаў адрозніваюцца ў залежнасці ад вышыннага становішча мясцовасці і стромкасці схілаў. Гэта маламагутныя камяністыя глебы, вышчалачанасць якіх узрастае з вышынёй.

=== Расліннасць і жывёльны свет ===

==== Флора ====
[[Файл:Thüringer Wald im Winter.jpg|thumb|Лес у гарах [[Цюрынгскі лес]] зімой. Каля 32 адсоткаў нямецкай зямлі занята лясамі.]]
Германія цалкам знаходзіцца ва [[Умераны клімат|ўмеранай кліматычнай зоне]]. Таму, у асноўным, яе флора будзе прадстаўлена раслінамі шыракалістых і змешаных лясоў. Агульная колькасць дзікіх відаў раслін у Германіі ацэньваюць у 9.500 відаў. Акрамя таго, расце каля 14.000 відаў [[Грыбы|грыбоў]]. У густанаселенай Германіі, дзе карэнныя лясы былі альбо зведзеныя, альбо замененыя лесапасадкамі (пад лесапасадкі адводзяцца бяднейшыя землі, асабліва [[хвоя|хвоі]], натуральная расліннасць амаль не захавалася. Карэнныя лясы з дуба і бярозы на поўначы краіны на працягу стагоддзяў былі замешчаныя арэаламі апрацаваных земляў у атачэнні пашаў-верасоўнікаў. У цяперашні час і верасоўнікі прадстаўленыя толькі ў запаведніках. Нізкагор’і Сярэдняй Германіі пакрытыя пышнымі [[бук]]авымі лясамі, якія чаргуюцца з буйнымі масівамі пасадак яловых лясоў. На пясчаніках з’яўляецца хвоя.

У больш высокіх гарах Сярэдняй Германіі і ў Альпах букавыя лясы з вышынёй змяняюцца букава-піхтавымі, а затым яловымі. У самых высокіх масівах, а таксама ў Альпах вышэй 2200—2800 м растуць травы, лішайнікі і імхі. Здзіўляе багацце кветкавых раслін.

==== Фауна ====
Сярод самых характэрных жывёл у лясах Германіі вылучаюцца [[вавёрка]], [[дзік]] і [[лісіца]]. Звычайныя [[Алень высакародны|высакародны алень]], [[казуля]] і [[лань]]. На высечках прыжыліся зайцы, трусы і іншыя грызуны, замест лясных птушак там распаўсюджваюцца тыповыя для адкрытых прастораў і жывых загарадзяў віды. На альпійскіх лугах жыве [[сурок]]. Забруджванне рэк пагражае існаванню [[выдра|выдры]]. Вільготныя раёны па берагах Балтыйскага і Паўночнага мораў маюць важнае значэнне для пералётных птушак Еўропы, асабліва качак, гусакоў і балотных птушак. На дахах паўночнай Германіі часам можна ўбачыць гнёзды буслоў.

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Германіі}}
[[Файл:Nebra Scheibe.jpg|міні|217.955x217.955пкс|
[[Нябесны дыск з Небры|Дыск з Небрыі]], каля 1600 гадоў да н. э., знойдзены на тэрыторыі сучаснай зямлі [[Саксонія-Ангальт|Саксонія-Анхальт]]
]]
На тэрыторыі Германіі чалавек упершыню пасяліўся ў эпоху ніжняга палеаліту (500—300 тыс. гадоў да н. э.), аб чым сведчаць археалагічныя знаходкі [[Гейдэльбергскі чалавек|гейдэльбергскага чалавека]] і астанкаў больш позняга [[Неандэрталец|неандэртальца]].

У [[Мезаліт|мезаліце]] на поўдні і ў цэнтры Германіі выяўлена тардэнуазская і азыльская культуры, у той час як на поўначы — культуры Лінгбі і [[Маглемозе]]. У [[Неаліт|неаліце]] на тэрыторыі Германіі распаўсюдзілася культура лінейна-стужачнай керамікі, з носьбітамі якой звязваюць развіццё ручнога земляробства і пераход да жывёлагадоўлі.

У [[Жалезны век|жалезным веку]] на тэрыторыі Германіі былі пашыраны гальштацкая (пераважна [[Кельты|кельцкая]]) і [[Латэнская культура|латэнская]] археалагічныя культуры, лужыцкая культура (верагодна, протаславянская).

Першыя сведчанні пра германцаў ў пісьмовых крыніцах адносяцца да старажытнагрэчаскага падарожніка і навукоўца [[Піфей|Піфея з Масаліі]].

=== Германскія плямёны (100 да н.э. — 500 гг. н. э.) ===
У сярэдзіне I стагоддзя да н.э. землі, размешчаныя на захад ад [[Рэйн]]а, а пазней і частка тэрыторый на поўдзень ад Дуная, дзякуючы ваенным паходам [[Гай Юлій Цэзар|Юлія Цэзара]], увайшлі ў склад [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]]. Рымляне, прытрымліваюсыся сваёй [[экспансія]]нісцкай палітыкы, паспрабавалі распаўсюдзіць свой уплыў і на іншыя тэрыторыі. Аднак, спроба аказалася няўдалай: у 9 годзе да н.э. рымскае войска пацярпела [[Бітва ў Тэўтабургскім лесе|поўнае паражэнне]] ад аб’яднаных германскіх плямёнаў, узначаленых правадыром [[Херускі|племя херускаў]] [[Арміній|Армініям]].

На момант напісання Тацытам сваёй працы [[Германія (Тацыт)|«Германія»]], германскія плямёны жылі ўздоўж Рэйна і Дуная, займаючы большую частку тэрыторыі сучаснай Германіі. Пэўныя рэгіёны ўсё ж трапілі пад уладу Рыма, з іх былі створаны правінцыі [[Белгіка]], [[Галія]], [[Верхняя Германія|Верхняя]] і [[Ніжняя Германія (рымская правінцыя)|Ніжняя Германія]], [[Рэцыя|Рацыя]] і [[Норык]]. Заснаваныя рымлянамі гарады, у прыватнасці [[Аўгсбург]], [[Кёльн]], [[Майнц]] і [[Трыр]], у далейшай гісторыі сталі важнымі палітычнымі і эканамічнымі цэнтрамі.

У [[III стагоддзе|III стагоддзі]] на тэрыторыі Германіі ўзнік шэраг буйных заходнегерманскіх плямёнаў: [[франкі]], [[саксы]], [[англы]], [[Лангабарды|лангбарды]], [[алеманы]] і іншыя. З’яўляючыся добрымі ваярамі, германцы прыцягваліся рымлянамі да разнастайных ваенных мэтаў, а неўзабаве атрымалі дазвол пасяліцца ў памежнай зоне імперыі і атрымліваць рымскае грамадзянства. Такая практыка хутка ператварылася ў пагрозу, калі сам Рым стаў залежным ад [[Варвары|варвараў]]. Германскія ваеначальнікі і іх ваенныя часткі ўсё часцей вырашалі лёс імператараў, пакуль у рэшце рэшт, у [[476|476 годзе]] палкаводзец [[Адаакр]] ня скінуў апошняга [[Ромул Аўгуст|рымскага кіраўніка з трону]]. Адначасова адбывалася [[Вялікае перасяленне народаў]], таму ў V стагоддзі готы, вандалы, франкі, саксы і іншыя плямёны стварылі на тэрыторыі разваленай [[Заходняя Рымская імперыя|Заходняй Рымскай імперыі]] ўласныя каралеўствы.

Да VI стагоддзя землі на ўсход ад [[Эльба|Эльбы]] былі пакінутыя нямецкімі плямёнамі, а гэтую тэрыторыю засялілі заходнеславянскія плямёны [[Палабы|палабаў]], [[Люцічы|люцічаў]] і [[Бодрычы|абадрытаў]]. Варта адзначыць, што палабскія славяне заснавалі вялікую колькасць [[Замак|замкаў]] і паселішчаў, якія пасля сталі нямецкімі [[Горад|гарадамі]]: Любеч (Любэк), Звярынай (Шверын), Будышын (Баўцэн), Бранібор (Брандэнбург).

=== Свяшчэнная Рымская імперыя ===
[[File:HRR.gif|thumb|Змяненне межаў Свяшчэннай Рымскай імперыі (962—1806)]]
Пасля распаду Рымскай імперыі ў Заходняй Еўропе ўтварылася [[Франкская дзяржава]], якая ўжо праз тры стагоддзі, пры [[Карл Вялікі|Карле Вялікім]], ператварылася ў імперыю ([[800|800 г.]]). Імперыя Карла ахоплівала тэрыторыі некалькіх сучасных дзяржаў, у прыватнасці Германіі. Аднак імперыя Карла Вялікага праіснавала нядоўга — унукі гэтага імператара падзялілі яе паміж сабой, у выніку чаго ўтварыліся тры каралеўствы — [[Заходне-Франкскае каралеўства|Заходне-Франкскае]] (пазней Францыя), [[Усходне-Франкскае каралеўства|Усходне-Франкскае]] (пазней Германія) і [[Сярэдняе каралеўства|Сярэдзіннае каралеўства]] (неўзабаве распалася на [[Італія|Італію]], [[Праванс]] і [[Латарынгія (герцагства)|Латарынгію]]).

[[File:Gutenberg.jpg|thumb|left|[[Іаган Гутэнберг]] — сусветны першадрукар]]
Традыцыйна датай заснавання першай германскай дзяржавы прынята лічыць [[2 лютага]] [[962|962 года]]: у гэты дзень Усходне-Франкскі кароль [[Атон I Вялікі|Атон I]] быў каранаваны ў [[Рым]]е і стаў імператарам [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]].

Нягледзячы на спробы імператараў аб’яднаць Свяшчэнную Рымскую імперыю, яна распалася на шматлікія незалежныя дзяржавы і гарады. У XVI стагоддзі Германія стала цэнтрам Рэфармацыі каталіцкай царквы. [[Рэфармацыя]] паклала пачатак некалькім рэлігійным войнам у Германіі, самая працяглая і разбуральная з якіх — [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовая]] — завяршылася ў 1648 [[Вестфальскі мір|Вестфальскім мірам]]. У выніку была замацавана раздробненасць Германіі і ўлада імператара ўсё яшчэ заставалася чыста намінальнай.

Такое становішча захоўвалася да [[1806|1806 года]], калі нямецкі імператар [[Франц II]], які як раз перад гэтым, у 1804-м, стаў таксама імператарам [[Аўстрыйская імперыя|Аўстрыйскай імперыі]], пакінуў трон пад ціскам французскага імператара [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. Пры Напалеоне Банапарце колькасць нямецкіх княстваў і вольных гарадоў значна скарацілася.

=== Аб’яднанне Германіі ===
[[Венскі кангрэс]] 1815 года спрыяў далейшаму аб’яднанню Германіі, у выніку чаго з 38 нямецкіх дзяржаў утварыўся вольны [[Германскі саюз|Нямецкі саюз]] пад вяршынствам Аўстрыі. У ходзе [[Вясна народаў|нямецкай рэвалюцыі 1848 года]] ўзнік першы дэмакратычны парламент Германіі. Пасля рэвалюцыі 1848 года, стаў наспяваць канфлікт паміж узвышаючайся [[Прусія]]й і Аўстрыяй. Гэта прывяло да [[Аўстра-пруска-італьянская вайна|вайны 1866 года]], якая ў якой Прусія атрымала перамогу і далучыла некалькі нямецкіх княстваў, пасля чаго Германскі саюз распаўся.

[[File:Deutsches Reich (1871-1918)-de.svg|thumb|Германская імперыя (1871—1918)]]
У 1866 годзе, быў створаны [[Паўночнагерманскі саюз]], які пад вяршынствам Прусіі аб’яднаў усе нямецкія дзяржавы на поўнач ад [[Майн]]а. Падчас [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай вайны]], [[18 студзеня]] [[1871|1871 г.]] у Люстэркавай залі [[Версаль|Версальскага палаца]], [[Вільгельм I Гогенцолерн|Вільгельм Першы]] быў абвешчаны імператарам [[Германская імперыя|Германскай імперыі]]. Значную ролю ў аб’яднанні Германіі згуляў першы [[канцлер]] Германскай імперыі, князь [[Ота фон Бісмарк]].

=== Першая і Другая сусветныя войны ===
У [[1914|1914 г]]. Германія ўступіла ў [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]], параза ў якой прывяла да [[Лістападаўская рэвалюцыя|Лістападаўскай рэвалюцыі]], і як выніку — да краху імперыі, а таксама стварэння так званай [[Веймарская рэспубліка|Веймарскай рэспублікі]].

У [[1933|1933 г]]. канцлерам Германіі стаў кіраўнік [[Нацыянал-сацыялістычная нямецкая рабочая партыя|Нямецкай нацыянал-сацыялістычнай рабочай партыі]] [[Адольф Гітлер]], пры якім дзяржава праводзіла агрэсіўную экспансіянісцкую і рэваншысцкую палітыку, якая ў [[1939|1939 годзе]] прывяла да пачатку Другой сусветнай вайны.

=== Дзве Германіі ===
Пасля таго, як Германія пацярпела паражэнне ў Другой сусветнай вайне, яе [[Акупацыя|дзяржаўнасць была прыпыненая]], ад тэрыторыі Германіі аддзеленыя вялікія тэрыторыі на ўсходзе, а астатнія былі падзелены на 4 зоны акупацыі: [[Савецкая зона акупацыі Германіі|савецкую]], [[Амерыканская зона акупацыі Германіі|амерыканскую]], [[Брытанская зона акупацыі Германіі|брытанскую]] і [[Французская зона акупацыі Германіі|французскую]]. 23 мая 1949 года на тэрыторыі амерыканскай, брытанскай і французскай зон акупацыі была створана [[Федэратыўная Рэспубліка Германіі (1949—1990)|Федэратыўная Рэспубліка Германія]] (ФРГ), а 7 лістапада таго ж года, на тэрыторыі савецкай зоны акупацыі — [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка]] (ГДР). У падтрымку Усходняй Германіі [[Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў|Мікіта Хрушчоў]] патрабаваў ад заходніх дзяржаў фактычнага яе прызнання, пагражаючы закрыць доступ у [[Заходні Берлін]]. Аднак да 1970-х гадоў заходнія саюзнікі адмаўляліся прызнаць ГДР, настойваючы на аб’яднанні Германіі ў адпаведнасці з пасляваеннымі дамоўленасцямі.

==== Берлінская сцяна ====
У 1959 годзе ў ГДР пачалася [[калектывізацыя]] сельскай гаспадаркі і нацыяналізацыі шматлікіх дробных прадпрыемстваў. Да 1960 года прыватнае валоданне зямлёй знізілася ад 52 % у 1958 да 8 %. У той жа час усё больш жыхароў Усходняй Германіі (ГДР) уцякалі ў Заходнюю (ФРГ), у 1961 годзе — каля 207 000 грамадзян. У жніўні таго ж года ўрад ГДР, каб блакаваць паток бежанцаў, загадаў збудаваць бетонны плот з калючым дротам, каб забараніць свабодны праход паміж Усходнім і Заходнім Берлінам. Так была пабудавана [[Берлінская сцяна]], якая да 1990 годзе стала ўвасабленнем [[Жалезная заслона|жалезнай заслоны]].

=== Аб’яднанне Германіі ===
За 1985 год каля 400 000 грамадзян ГДР падалі заяву аб выдачы пастаяннай выязной [[Віза|візы]]. Прадстаўнікі [[Інтэлігенцыя|інтэлігенцыі]] і царкоўныя дзеячы ўжо адкрыта крытыкавалі рэжым за адсутнасць палітычных і культурных свабод. Незадаволенасць большасці ўсходнегерманскіх грамадзян урадам дасягнула кульмінацыі ў 1989 годзе. У той час, калі суседнія дзяржавы спрабавалі лібералізаваць свае рэжымы, сацыялістычная адзіная партыя Германіі наадварот, вітала жорсткае падаўленне дэманстрацыі кітайскіх студэнтаў у чэрвені 1989 года на [[Плошча Цяньаньмэнь|плошчы Цяньаньмэнь]]. У канцы таго ж года, грамадзянская незадаволенасць вылілася ў каласальныя дэманстрацыі пратэсту ў самой ГДР. У лістападзе 1989 упала Берлінская сцяна.

У сакавіку 1990 года грамадзяне ГДР прынялі ўдзел у першых дэмакратычных выбарах за апошнія 58 гадоў. Перамогу атрымаў блок партый, блізкіх па ідэях да заходнегерманскага [[Хрысціянска-дэмакратычны саюз Германіі|Хрысціянска-дэмакратычнага саюза]], які выступаў за аб’яднанне Германіі. Першым абраным прэм’ер-міністрам ГДР стаў Лотар дэ Мэзьер, пад кіраўніцтвам якога былі ажыццёўлены важныя змены, у прыватнасці адноўлены 5 федэральных зямель (ліквідаваныя ў 1952 г.), а 3 кастрычніка 1990 г. ГДР спыніла самастойнае існаванне і была ўключана ў склад ФРГ.

=== Сучаснасць ===
Згодна з Бон-Берлінскім актам, прынятым парламентам [[10 сакавіка]] [[1994|1994 годзе]], Берлін зноў стаў сталіцай аб’яднанай Германіі, у той час як [[Бон]] атрымаў унікальны статус саюзнага горада (па-ням. ''Bundesstadt'') — горада федэральнага значэння з захаваннем шэрагу федэральных міністэрстваў. Перанос урада канчаткова завяршыўся ў [[1999|1999 годзе]].

Пасля ўз’яднання Германія стала адыгрываць больш важную ролю ў дзейнасці [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]] і [[НАТА]]. Краіна накіравала свае войскі для забеспячэння стабільнасці на [[Балканскі паўвостраў|Балканах]] і паслала свой міратворчы кантынгент у [[Афганістан]]. Гэтыя дзеянні былі ўспрынятыя неадназначна, паколькі згодна з пасляваеннымі дамоўленасцямі, Германія мела права на разгортванне войскаў толькі для абарончых мэтаў. Разгортванне жа войскаў на чужых тэрыторыях не падпадала пад абарончыя дзеянні, аднак парламенцкае галасаванне па гэтым пытанні легалізавала ўдзел Германіі менавіта ў міратворчым кантэксце.

Першай жанчынай-канцлерам у 2005 годзе была абрана [[Ангела Меркель]]. У перыяд з 2005 па 2009 гг. яна стаяла на чале так званай «Вялікай кааліцыі», якую падтрымлівала яе ўласная парламенцкая група (у складзе ХДС і [[ХСС]]) і [[Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі|сацыял-дэмакратычная партыя]] (СДПГ). Пасля ўсеагульных выбараў [[27 верасня]] [[2009|2009 г]]. Меркель сфармавала цяперашні кааліцыйны ўрад, у якім Сацыял-дэмакратычную партыю замяніла [[Свабодная дэмакратычная партыя (Германія)|Свабодная дэмакратычная партыя]] (СвДП). У 2013 і 2018 Меркель была пераабрана на пасаду канцлера ў трэці і чацвёрты раз.

== Палітыка ==
{{main|Палітыка Германіі}}
Германія — дэмакратычная парламенцкая рэспубліка. Усе палітычныя працэсы кантралюе прыняты ў 1949 годзе [[Асноўны закон ФРГ]] — фактычна, Канстытуцыя, — які дэкларуе грамадзянам краіны захоўванне правоў чалавека, вяршэнства права, падзел уладаў. Пасля [[Аб’яднанне Германіі (1990)|аб’яднання Германіі]] ў 1990-м Асноўны закон ФРГ нязменным выглядзе быў распаўсюджаны на ўсходнія землі. Каб унесці ў Асноўны закон папраўкі, неабходны галасы больш чым двух трацін абедзвюх палат парламента.

=== Заканадаўчая ўлада ===
[[File:Reichstag Plenarsaal des Bundestags.jpg|thumb|Зала для пленарных пасяджэнняў Бундэстага ў будынку Рэйхстага]]
Парламент складаецца з двух палатаў: вышэйшай ([[Бундэсрат Германіі|Бундэсрат]], 79 крэслаў) і ніжэйшай ([[Бундэстаг]], 709 крэслаў). Выбары у '''Бундэстаг''' праходзяць кожныя 4 гады па прапарцыйнай сістэме. Кіруе палатай яе прэзідэнт (Bundestagspräsident). У '''Бундэсраце''' ажыццяўляецца прадстаўніцтва федэральных земляў. Кожная зямля дэлегуе ў вышэйшую палату ад трох (Брэмен, Саар, Мекленбург і Гамбург) да шасці (Баварыя, Паўночны Рэйн-Вестфалія, Бадэн-Вюртэмберг, Ніжняя Саксонія) сенатараў.

З канца 1949 і па сённяшні дзень галоўнымі палітычнымі сіламі з’яўляюцца дзве партыі: [[Хрысціянска-дэмакратычны саюз Германіі|Хрысціянска-дэмакратычны саюз]] (ХДС), што выступае блокам з [[Хрысціянска-сацыяльны саюз у Баварыі|Хрысціянска-сацыяльным саюзам у Баварыі]] (ХСС) і [[Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі]] (СДПГ). Каб атрымаць парламенцкую большасць, пасля выбараў партыі ствараюць кааліцыі. На [[Парламенцкія выбары ў Германіі (2017)|апошніх выбарах у Бундэстаг]] [[24 верасня]] [[2017]] традыцыйна перамог блок ХДС/ХСС, набраўшы каля 36 % галасоў (246 крэслаў). На другім месцы (154 крэслы) прыйшла СДПГ. Упершыню, і адразу на адразу трэцім месцы (84 крэслы), у ніжнюю палату прабілася маладая правапапулісцкая партыя [[Альтэрнатыва для Германіі]] (АДГ). Таксама 5-адсоткавы парламенцкі парог на гэтых выбарах пераадолелі партыі: ліберальная [[Свабодная дэмакратычная партыя (Германія)|Свабодная дэмакратычная партыя]], левапапулісцкая партыя [[Левыя (партыя Германіі)|Левыя (Die Linke)]], [[Саюз 90/Зялёныя|Зялёныя]]. Паколькі ніводная з партый не набрала абсалютнай большасці галасоў, [[7 лютага]] [[2018]] года ХДС/ХСС ды СДПГ зноў стварылі «вялікую кааліцыю»<ref>[https://ria.ru/world/20180207/1514175581.html?_e_pi_=7%2CPAGE_ID10%2C1887770678 ХДС/ХСС і СДПГ зноў стварылі «Вялікую кааліцыю»]</ref>

=== Выканаўчая ўлада ===
[[File:150515 Bundeskanzleramt (Berlin) Ostseite.jpg|thumb|[[Ведамства федэральнага канцлера Германіі|Рэзідэнцыя Федэральнага канцлера]], [[Берлін]]]]
Прэзідэнт ФРГ выконвае прадстаўнічыя функцыі, а рэальныя паўнамоцтвы мае федэральны канцлер. Прэзідэнт абіраецца Федэральным сходам складам 30 чалавек з ліку Бундэстага і Бундэсрата, што збіраецца дзеля гэтага кожныя пяць год. У 2017 годзе новым прэзідэнтам стаў [[Франк-Вальтэр Штайнмаер]]. Партыя, якая перамагае на парламенцкіх выбарах, прапаноўвае свайго канцлера і фарміруе ўрад, які павінен мець большасць дэпутатаў у Бундэстазе. Федэральным канцлерам ужо чацвёрты тэрмін запар (з 22 лістапада 2005 года) застаецца [[Ангела Меркель]], пераабраная на пасаду канцлера ў трэці і чацвёрты раз у 2013 і 2018 гадах.

=== Знешняя палітыка ===
Германія — адна з вядучых і найбольш аўтарытэтных дзяржаў на сусветнай арэне. Ачольвае спіс найбуйнейшых эканомік Еўропы. ФРГ з’яўляецца адным з заснавальнікаў і актыўным удзельнікам Еўрапейскага саюза, «хрыбтом і сэрцам» арганізацыі. Пасля паражэння ў Другой сусветнай вайне краіна перагледзела сваю ідэалогію і апошніх 75 гадоў з’яўляецца актыўным міратворцам у Еўропе і свеце.

==== Адносіны з Беларуссю ====
{{Асноўны артыкул|Беларуска-германскія адносіны}}
Дыпламатычныя адносіны ўрады ўстанавілі [[13 сакавіка]] [[1992]] года. З [[2009]] года паслом Рэспублікі Беларусь у Германіі з’яўляецца [[Андрэй Уладзіміравіч Гіра]]. З [[2012]] паслом Германіі ў Рэспубліцы Беларусь з’яўляецца Вальфрам Маас.

У 1992 і [[1995]] гадах міністры замежных спраў Германіі прыязджалі ў [[Беларусь]]<ref name="Ціхаміраў">[[Аляксандр Ціхаміраў]]. [http://www.pagonia.org/index.php?option=com_content&task=view&id=25455&Itemid=20 Беларусь можа ўвайсці ў Еўропу праз нямецкія вароты] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110722060417/http://www.pagonia.org/index.php?option=com_content&task=view&id=25455&Itemid=20 |date=22 ліпеня 2011 }}// [[Пагоня (1992)|Пагоня]]. [[26 лютага]] 2009</ref>. У красавіку [[2002]] года старшыня ўрада Беларусі [[Генадзь Навіцкі]] наведаў Германію. У [[2003]] годзе нямецкія прадстаўнікі ў Парламецкім сходзе [[АБСЕ]] падтрымалі прапанову аб наданні правамоцнага статусу ў ім [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнаму сходу Беларусі]]<ref name="Ціхаміраў"/>.

Краіны таксама актыўна супрацоўнічаюць у культурнай сферы. У [[Мінск]]у ў [[1993]] годзе было адкрыта аддзяленне [[Інстытут імя Гётэ|Інстытута імя Гётэ]]<ref>[http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/en/Laenderinformationen/01-Laender/Belarus.html Двухбаковыя адносіны на сайце Федэральнага міністэрства замежных спраў ФРГ] {{ref-en}}</ref>. Ажыццяўляюцца паездкі беларускіх дзяцей з раёнаў, пацярпелых ад наступстваў [[Чарнобыльская катастрофа|аварыі на Чарнобыльскай АЭС]], на аздараўленне ў Германію.

У Беларусі і Германіі налічваецца 19 пар пародненых гарадоў, у тым ліку Мінск — Бон, Віцебск — Франкфурт-на-Одэры, Віцебск — Нінбург, Магілёў — [[Айзенах]], Полацк — Фрыдрыхсгафен, [[Светлагорск]] — Хельмштэт, [[Нясвіж]] — Лайхінген.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
Германія — [[федэратыўная дзяржава]], якая складаецца з 16 федэральных зямель (ням. ''Bundesländer'') — 13 вялікіх зямель і 3 гарадоў-зямель (вольныя гарады Берлін, Гамбург і Брэмен, праўда, у склад зямлі Брэмен уваходзяць два падзеленых Ніжняй Саксоніяй гарады: уласна Брэмен ды [[Брэмергафен|Брэмерхафен]]. Кожная зямля мае сваю канстытуцыю, парламент (ландтаг (''Landtag'') для зямель, гарадскі сход (''Gemeinde'') для вольных гарадоў). Правы зямель, як і вольных гарадоў, абмежаваны [[Асноўны закон ФРГ|Асноўным законам ФРГ]]. Для зручнасці кіравання буйныя землі падзеленыя на [[Адміністрацыйная акруга (Германія)|адміністрацыйныя акругі]] (Regierungsbezirk). На муніцыпальным узроўні ФРГ складаецца з 401 раёна (Kreise) — 294 сельскіх і 107 гарадскіх.
{| class="wikitable"
|+
!Карта
!Федэральная зямля
!Сталіца
!Плошча (у км²)
!Насельніцтва
!Шчыльнасць (на 1 км²)
|-
| rowspan="17" |[[Файл:Germany, administrative divisions (+districts) - de - colored.svg|frameless|Карта адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Федэратыўнай Рэспублікі Германіі|413px|border]]
|[[Бадэн-Вюртэмберг|Бадэн-Вюнтэмберг]]
|[[Штутгарт]]
|35.751
|10 879 618
|304
|-
|[[Баварыя]]
|[[Мюнхен]]
|70 550
|12 930 751
|183
|-
|[[Берлін]] (як ''[[Сталіца|сталіца ФРГ]]'')
|—
|892
|3 574 830
|4008
|-
|[[Брандэнбург]]
|[[Патсдам|Пасдам]]
|29 654
|2 494 648
|84
|-
|[[Гамбург]] (як ''[[вольны горад]]'')
|—
|755
|1 810 438
|2397
|-
|[[Брэмен (федэральная зямля)|Брэмен]]
|[[Брэмен]]
|419
|671 489
|1601
|-
|[[Гесэн]]
|[[Вісбадэн]]
|21 115
|6 213 088
|294
|-
|[[Мекленбург-Пярэдняя Памеранія|Мекленбург-Пяредняя Памеранія]]
|[[Шверын]]
|23 213
|1 612 362
|69
|-
|[[Ніжняя Саксонія]]
|[[Гановер]]
|47 616
|7 926 599
|166
|-
|[[Паўночны Рэйн-Вестфалія]]
|[[Дзюсельдорф]]
|34 113
|17 865 516
|524
|-
|[[Рэйнланд-Пфальц]]
|[[Майнц]]
|19 854
|4 052 803
|204
|-
|[[Саар]]
|[[Саарбрукен]]
|2569
|996 651
|388
|-
|[[Саксонія (федэральная зямля)|Саксонія]]
|[[Дрэздэн]]
|18 449
|4 081 783
|221
|-
|[[Саксонія-Ангальт]]
|[[Магдэбург]]
|20 452
|2 245 470
|110
|-
|[[Шлезвіг-Гольштэйн]]
|[[Кіль (горад)|Кіль]]
|15 802
|2 881 96
|182
|-
|[[Цюрынгія]]
|[[Эрфурт]]
|16 202
|2 158 128
|133
|-
|Федэратыўная Рэспубліка Германія
|[[Берлін]]
|357 376
|82 521 653
|231
|}

== Насельніцтва ==
{{main|Насельніцтва Германіі}}
[[File:Population pyramid of Germany 2016.png|thumb|Полава-ўзроставая піраміда, 2016]]
Па колькасці насельніцтва (каля 83 млн чал.)<ref name="destatis.de">https://www.destatis.de/EN/PressServices/Press/pr/2019/01/PE19_029_12411.html</ref> Германія займае першае месца ў Еўропе (без [[Расія|Расіі]]). Паводле перапісу 2011 года, насельніцтва Германіі на 31 снежня 2011 года складала 80.327.900 жыхароў. 15,7 % насельніцтва былі маладзей за 18 гадоў, 42,3 % паміж 18 і 49 гадамі, 20,8 % паміж 50 і 64 гадамі. 21,2 % былі старэйшымі за 65 гадоў. Вялікая працягласць жыцця (80,9 гадоў у 2018) з’яўляецца адначасова і вялікім дасягненнем і прычынай старэння насельніцтва. Сярэдні ўзрост у 2018 годзе складаў 47,4 гадоў.<ref name="cia.gov">https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150530030933/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html |date=30 мая 2015 }}</ref>

[[Файл:Oktoberfest-Kutscher.jpg|thumb|left|Мужчына ў баварскім народным строі]]
Узровень нараджальнасці ў 2018 годзе быў вельмі нізкім у параўнанні з іншымі краінамі свету (8,6 на 1000), [[Сумарны каэфіцыент нараджальнасці|у сярэднім на кожную жанчыну]] прыходзілася 1,46 дзіцяці. Асабліва нізкая нараджальнасць адзначаецца на ўсходніх землях, на тэрыторыі былой [[ГДР]].
Смяротнасць у 2018 годзе складала прыблізна 11,8 на 1000 жыхароў.<ref name="cia.gov"/>. Такія адмоўныя дэмаграфічныя паказчыкі назіраюцца з канца ХХ стагоддзя, таму для Германіі характэрна ўстойлівая дэпапуляцыя, праўда, значна кампенсаваная іміграцыяй. У 2010-х іміграцыя настолькі ўзрасла, што агульная колькасць насельніцтва павялічылася на 2 мільёны чалавек. Традыцыйна вялікія сем’і ў мігранцім асяроддзі павысілі агульную нараджальнасць. Паводле даследванняў 2015 года, 36 % дзяцей да 5 гадоў у Германіі прыйшлося на сем’і імігрантаў.

Палітыку прыцягнення працоўных мігрантаў ФРГ распачала яшчэ ў 1960-х, тады ж слоўнікавы склад многіх моў свету папоўніўся нямецкім «гастрарбайтар». У 2016 годзе каля 10 млн жыхароў Германіі (12 %) не мелі нямецкага грамадзянства, што складае большую палову ад агульных 22,5 % імігрантаў ці дзяцей імігрантаў (гэтыя людзі, незалежна ад іх сённяшняга грамадзянства, ці прынамсі адзін з іх бацькоў, прыехалі ў Германію пасля 1955 года). У 2016 Германія знаходзіцца на другім месцы ў свеце пасля [[ЗША]] па колькасці імігрантаў.<ref>https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates15.asp</ref>

Этнічны склад насельніцтва Германіі даўно не аднастайны: хоць больш за 80 % жыхароў краіны — гэта немцы, іх доля працягвае скарачацца. У апошнія гады за кошт імігрантаў расце ўдзельная вага іншых этнічных груп. Найбольш іншаземцаў (11,7 %) па стане на 2016 год завітала з іншых еўрапейскіх краёў (пераважна з [[Польшча|Польшчы]], Расіі і былой [[Югаславія|Югаслвавіі]]); 4,9 % склалі выхадцы з Заходняй Азіі — гэта пераважна туркі (найбольшая этнічная меншасць увогуле) і арабы.<ref>https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/Bevoelkerung/MigrationIntegration/Migrationshintergrund2010220167004.pdf?__blob=publicationFile</ref> У 2011—2015 колькасць афрыканскіх мігрантаў вырасла на 46 %, але іх доля пасюль не перавышае 1 %. Пры выбары месца жыхарства імігранты аддаюць перавагу больш заможным землям былой ФРГ. Гарадамі з найбольшай доляй іншаземцаў у 2010 годзе былі [[Афенбах-на-Майне]] (25,8 %), [[Мангейм]] (23,6 %) і [[Мюнхен]] (23,5 %).<ref>Statistisches Bundesamt: Regionalatlas ([https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Regionaldaten.html online])</ref>.

[[File:CLJessen Kaffeetrinken.jpg|thumb|Сям’я фрызаў за кавай, 1897]]
Да традыцыйных нацыянальных меншасцяў, чые продкі спрадвеку пражывалі на тэрыторыі краіны, у Германіі адносяць: датчан (лікам каля 50 000, зямля [[Шлезвіг-Гольштэйн]]); [[Лужычане|лужычан]] (60 000, зямля [[Саксонія (федэральная зямля)|Саксонія]], у горадзе [[Котбус]] [[лужыцкая мова]] з’яўляецца афіцыйнай); [[фрызы|фрызаў]] (землі [[Ніжняя Саксонія]] і Шлезвіг-Гольштэйн); цыган (паўсюль).<ref>https://web.archive.org/web/20130421151141/http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/EN/Broschueren/2010/nat_minderheiten.pdf?__blob=publicationFile</ref>

[[File:Cologne cathedrale vue sud.jpg|thumb|[[Кёльнскі сабор|Кёльнская Катэдра]]]]
{| class="wikitable sortable zebra float-right" style="text-align:right; margin-left:1em;"
|+ Афіцыйная колькасць мігрантаў (2016)<ref name="gerpop16sg">[https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/GesellschaftStaat/Bevoelkerung/MigrationIntegration/AuslaendischeBevolkerung/Tabellen/Geschlecht.html ''Ausländische Bevölkerung nach Geschlecht und ausgewählten Staatsangehörigkeiten''], Statistisches Bundesamt, abgerufen am 30. Juni 2017.</ref>
|- class="hintergrundfarbe4"
! Нумар !! Дзяржава !! Колькасць
|-
| 1. || style="text-align:left" | {{TUR}} || 1.492.580
|-
| 2. || style="text-align:left" | {{POL}} || 783.085
|-
| 3. || style="text-align:left" | {{SYR}} || 637.845
|-
| 4. || style="text-align:left" | {{ITA}} || 611.450
|-
| 5. || style="text-align:left" | {{ROM}} || 533.660
|-
| 6. || style="text-align:left" | {{GRC}} || 348.475
|-
| 7. || style="text-align:left" | {{HRV}} || 332.605
|-
| 8. || style="text-align:left" | {{BGR}} || 263.320
|-
| 9. || style="text-align:left" | {{AFG}} || 253.485
|-
| 10. || style="text-align:left" | {{RUS}} || 245.380
|}
У сваю чаргу каля 5 млн немцаў жывуць за мяжой.

[[Нямецкая мова]] ў Германіі мае статус дзяржаўнай, гэта самая распаўсюджаная мова, а таксама — сродак міжнацыянальных зносін. Яна роднасная з суседнімі галандскай і [[фрызская мова|фрызскай]] мовамі, у меншай ступені — з паўночнаеўрапейскімі, якія таксама адносяцца да германскай моўнай групы. Нямецкая мова з’яўляецца роднай для прыблізна 100 млн чалавек — гэта самая распаўсюджаная матчына мова ў ЕС. Папулярызацыю мовы Шылера па ўсім свеце праводзіць [[Інстытут імя Гётэ]]. Мовы нацыянальных меншасцяў — фрызская, [[Верхнялужыцкая мова|верхнялужыцкая]], цыганская і інш. — абаронены [[Еўрапейская хартыя рэгіянальных моў|Еўрапейскай хартыяй рэгіянальных моў]].

[[File:Aerial view of Essen.jpg|thumb|[[Эсэн]] — адно з ядраў Рэйн-Рура]]
Рэлігійная гісторыя Германіі поўная супярэчнасцей і трагізму. Падчас Другой Сусветнай вайны было [[Халакост|амаль цалкам знішчана іудзейскае насельніцтва]]. У пасляваенныя дзесяцігоддзі ў Заходняй Германіі канфесійная структура ўскладнялася за кошт іміграцыі, ГДРаўскія землі паскорана секулярызаваліся. За чвэрць стагоддзя пасля аб’яднання Германіі ўзрасла колькацсь мусульман і пратэстантаў [[Евангельскія хрысціяне|евангельскай веры.]] Станам на 2017 год, каля 57 % насельніцтва належыць да адной з хрысціянскіх канфесій: 28,2 % з’яўляюцца [[Каталіцтва|каталікамі]] (галоўным чынам на поўдні і захадзе краіны), 26 % — пратэстантамі (перад усім [[Лютэранства|лютэране]], што пераважаюць на поўначы), каля 2 % — праваслаўнымі (мігранты з усходняй і паўднёвай Еўропы). Ужо каля 5,5 % жыхароў Германіі вызнае [[іслам]]. Значная частка насельніцтва краіны (па некаторых звестках, да 50 %) да ліку веруючых сябе не адносіць.

Германія — адна з найбольш густанаселеных краін Еўропы. Сярэдняя шчыльнасць насельніцтва складае 230 чал./кв.км. Больш за 80 % насельніцтва Германіі жыве ў гарадах, трэцяя частка з іх — у буйных гарадах, пры гэтым ніводзін горад не вылучаецца гіпертрафаванасцю. [[Берлін]] (3,7 млн чал), [[Гамбург]] (1,8 млн), [[Мюнхен]] (1,4 млн) з’яўляюцца ядрамі найбуйнейшых агламерацый. Усяго нямецкая статыстыка выдзяляе 11 агламерацый (Metropolregion), 33 гарады выдзяляюцца як рэгіяполісы (Regiopole).<ref>http://www.deutsche-metropolregionen.org/fileadmin/ikm/01_monitoring/IKM_Monitoring2010.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120712162917/http://www.deutsche-metropolregionen.org/fileadmin/ikm/01_monitoring/IKM_Monitoring2010.pdf |date=12 ліпеня 2012 }}</ref> У [[мегалаполіс]]е Рэйн-Рур пражываюць каля 12 млн чал. Мегалаполіс працягваецца ланцужком уздоўж Рэйна і яго прытокаў і, складаючыся з падобных памерамі гарадоў-ядраў ([[Кёльн]], [[Эсэн]], [[Бохум]], [[Дортмунд]], [[Дзюсельдорф]]), па сутнасці з’яўляецца [[канурбацыя]]й.

== Эканоміка ==
{{main|Эканоміка Германіі}}
Германія з’яўляецца высокаразвітай постіндустрыяльнай краінай. Доля Германіі ў сусветным ВУП складае каля 3 % (па намінале — 5 %), а ў еўрапейскім  — каля чвэрці. ВУП на душу насельніцтва ў 2017 г. складаў 50 100 $.<ref name="cia.gov">https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150530030933/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/gm.html |date=30 мая 2015 }}</ref> Для эканомікі Германіі пачатку ХХІ стагоддзя характэрная з’ява, што атрымала назву «надіндустрыялізацыі» — доля прамысловасці ў ВУП выключна вялікая ў параўнанні з іншымі развітымі краінамі свету, галоўным чынам за кошт прадукцыі машынабудавання і хімічнай прамысловасці. Больш за 30 % прамысловай прадукцыі экспартуецца (у машынабудаванні — 40 %). Разам з 18 іншымі краінамі-членамі ЕС Германія фарміруе [[Еўразона|Еўразону]]. Гаспадарчы комплекс краіны моцна інтэграваны ў еўрапейскую эканоміку.

Пасля аб’яднання ў 1990 г. ФРГ і ГДР Германія стала краінай з найбольшым эканамічным патэнцыялам у Еўропе. Аб’яднанне Германіі, хоць і стварыла праблемы, дало новыя магчымасці для развіцця эканомікі. Мадэль сацыяльнага рынкавай гаспадаркі ўяўляе сабой кампраміс паміж эканамічным ростам і раўнамерным размеркаваннем багацця. Такая асаблівасць эканамічнага развіцця краіны атрымала назву «Рэйнскі капіталізм». Высокі ўзровень сацыяльных гарантый прывёў да таго, што 40 % чыстага прыбытку нямецкіх кампаній ідзе на аплату працы, адлічэнні ў сацыяльныя фонды. Па ўзроўні жыццёвых стандартаў Германія займае адно з першых месцаў у свеце.

=== Прамысловасць ===
{{main|Прамысловасць Германіі}}
Германія мае шырока разгалінаваную і добра збалансаваную прамысловасць, вядучую ролю ў складзе якой адыгрываюць апрацоўчыя вытворчасці. У сувязі з вычарпаннем мінеральна-сыравінных рэсурсаў, а таксама з узмацненнем экалагічных патрабаванняў да прамысловай вытворчасці ў краіне практычна зніклі вуглездабыўная, жалезарудная, медная, уранавая галіны. У выніку ўдзельная вага горназдабыўной прамысловасці скарацілася яшчэ больш. У апошні час усё больш галін прамысловасці ФРГ залежаць ад імпарту першаснай сыравіны, паўфабрыкатаў і паліва, але іх адрознівае высокая прадукцыйнасць працы.

==== Здабыўная прамысловасць ====
У ХХ ст. Рурскім, Аахенскім і Саарскім басейнах здабываўся каменны вугаль, буры — у раёнах Кёльна, Лейпцыга, Гале і Котбуса. У канцы ХХ — пачатку ХХІ стагоддзяў здабыча вугалю была згорнута. 21 снежня 2018 года ў горадзе Батропе была ўрачыста закрыта апошняя каменнавугальная шахта, такім чынам скончылася цэлая эканамічная эпоха.<ref>https://www.dw.com/ru/%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%86-%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%87%D0%B8-%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F-%D0%B2-%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8-%D0%B2%D1%8B%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8B-%D0%B4%D0%BB%D1%8F-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8/a-46813347</ref>. Здабыча бурага вугалю (каля 180 млн тон у год — гэта першае месца ў свеце з вялікім адрывам) працягвае заставацца важным складнікам энергетыкі Германіі, асабліва на ўсходніх землях, роўна як і аб’ектам нападак эколагаў.<ref>https://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%85%D0%B0-%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%87%D0%B8-%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F/g-47231796</ref>

==== Энергетыка ====
{{main|Энергетыка Германіі}}
[[File:Nordstream.png|thumb|[[Паўночны паток]]]]
Энергетыка краіны працуе на імпартных энерганосьбітах. Нафту да нафтаперапрацоўчых заводаў дастаўляюць па нафтаправодах з Ратэрдама, Марселя, Генуі і праз уласныя марскія парты [[Расток]], [[Вільгельмсгафен]], [[Брэмергафен]], Гамбург. Найбуйнейшыя цэнтры перапрацоўкі нафты — [[Карлсруэ]], [[Інгальштат]], Эмден, Гамбург, [[Брэмен]]. Газ краіна атрымлівае транзітам па газаправодах: з Расіі праз краіны Ўсходняй Еўропы [[(Ямал — Еўропа]]) і па дне Балтыйскага мора ([[Паўночны паток]], 55 млрд м³)<ref>{{Cite web |url=https://uk.reuters.com/article/energy-gazprom-pipeline/update-2-russias-gazprom-to-expand-nord-stream-gas-pipeline-with-e-on-shell-omv-idUKL5N0Z42OB20150618 |title=Архіўная копія |access-date=13 сакавіка 2019 |archive-date=26 лістапада 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181126210440/https://uk.reuters.com/article/energy-gazprom-pipeline/update-2-russias-gazprom-to-expand-nord-stream-gas-pipeline-with-e-on-shell-omv-idUKL5N0Z42OB20150618 |url-status=dead }}</ref>; і з паўночнаморскіх радовішчаў Нарвегіі — праз Нідэрланды. У 2018—2019 будуецца паралельная галінка газаправода Паўночны паток-2, адкрыццё якой павялічыць падводны транзіт да 110 млрд м³.

Электраэнергетыка краіны прадстаўлена усімі асноўнымі тыпамі электрастанцый, сярод якіх пераважаюць цеплавыя на вугалі (40 % электраэнергіі ў 2018). Паколькі 85 % здабытага ў Германіі бурага вугалю выкарыстоўваецца ў электраэнергетыцы, цеплавыя электрастанцыі сканцэнтраваны ў раёнах колішняй здабычы бурага вугалю. Цяпер яны паступова пераходзяць на імпартнае паліва. Яшчэ каля 12 % даюць ЦЭС на прыродным газе. Агульнымі намаганнямі ўрада, прамыслоўцаў і эколагаў плануецца дарэшты згарнуць вугальную энергетыку да 2038 года. Замяніць яе закліканы альтэрнатыўныя крыніцы, якія ў ХХІ стагоддзі дэманструюць імклівы скачок. У 2016 годзе на альтэрнатыўную энергетыку прыходзілася амаль 30 % выпрацоўкі спажыванай электраэнергіі (Ветракі — 12,3 %, біямаса — 7,9 %, фотаэлементы сонечных станцый — 5,9 %).<ref>{{Cite web |title=Архіўная копія |url=https://1-stromvergleich.com/strom-report/renewable-energy-germany/#germany-power-generation-mix-2016 |accessdate=12 сакавіка 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190315062941/https://1-stromvergleich.com/strom-report/renewable-energy-germany/#germany-power-generation-mix-2016 |archivedate=15 сакавіка 2019 |url-status=dead }}</ref>

Доля атамных ЭС што ў канцы ХХ ст давалі больш за траціну электраэнергіі, у 2010 зменшылася да 22 %, у 2017 — да 11,63 %<ref>%.https://pris.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/CountryDetails.aspx?current=DE.</ref>. Закрыццё АЭС — балючае для нямецкага ўрада пытанне. У 2002 годзе ўпершыню было вырашана аб закрыцці ўсіх рэактараў да 2022. Фукусімская трагедыя вымусіла канчаткова заняць цвёрдую пазіцыю па гэтым пытанні. Невядома, ці будуць закрыты да 2022 ўсе АЭС, але ўрад [[Ангела Меркель|Меркель]] настроены рашуча.

==== Машынабудаванне ====
У прамысловасці вядучую ролю гуляе машынабудаванне. Траціну прамысловай прадукцыі дае ''аўтамабілебудаванне''. На працягу 2010-х Германія займае трывалае 4-е месца ў свеце па колькасці выпушчаных аўтамабіляў (у 2017 — 5,7 млн).<ref>http://www.oica.net/category/production-statistics/</ref>. Канцэрны «Даймлер», БМВ, «Фольксваген», МАН маюць заводы не толькі на радзіме, але і па ўсім свеце. Найбуйнейшы аўтагігант — [[Volkswagen Group]] — у 2016 заняў другі радок у спісе аўтамабілебудаўнічых кампаній (10,1 млн адзінак), амаль што пацясніўшы японскую Таёту. Даймлер і БМВ размясціліся на 13 і 14 радках з прыблізна 2,5 млн аўто.<ref>http://www.oica.net/wp-content/uploads/World-Ranking-of-Manufacturers.pdf</ref>. Такім чынам, нямецкія кампаніі даюць 20 % сусветнай вытворчасці аўтамабіляў. Традыцыйна развітая ''авіяцыйная прамысловасць'', якая ў другой палове ХХ ст. трансфармавалася ў аэракасмічную. Галоўныя цэнтры — Мюнхен і Гамбург. [[File:Liner Silhouette.jpg|thumb|Лайнер Silhouette, Папенбург]] У канцы ХХ стагоддзя Германія займала адно з вядучых месцаў у свеце па ''будаўніцтве марскіх суднаў'' (1-е  — У Еўропе і 3-е — у свеце). Сёння на рынку грузавых суднаў немцаў моцна пацяснілі кітайскія і карэйскія карабелы. Прадпрыемствы ў Брэмене і Папенбурзе выпускаюць круізныя лайнеры і люксавыя яхты.<ref>https://www.deutschland.de/ru/topic/ekonomika/torgovye-marki-i-rynki/sudostroenie-v-germanii</ref> Ва ўсім свеце шырокай папулярнасцю карыстаецца нямецкая ''электратэхнічная прамысловасць'' («Сіменс», «Бош»).

==== Хімічная прамысловасць ====
Па аб’ёмах хімічнай вытворчасці Германія саступае толькі ЗША і Кітаю (канцэрны «Велла» (Wella AG), «Хенкель», «Баер» і інш.) Вялікае значэнне мае выпуск сінтэтычных і штучных матэрыялаў і валокнаў. Доўгі час хімічная прамысловасць развівалася на аснове вугальнай сыравіны, таму вытворчасць азотных угнаенняў, выбуховых рэчываў, сінтэтычных смол, каўчуку, пластмас размешчана ў раёнах яго былой здабычы. Развіццё нафтахіміі абумовіла зрух вытворчасці да мора.

==== Лёгкая і харчовая прамысловасць ====
Развітыя лёгкая (у т.л. тэкстыльная) і харчовая прамысловасць. На ўвесь свет вядомыя маркі спартыўнай вопраткі і абутку «Адыдас» (8 прадпрыемстваў і 25 даччыных фірмаў у Германіі, Францыі, Вялікабрытаніі, ЗША, Канадзе, Паўночнай Афрыцы) і «Пума» (даччыныя фірмы ў ЗША, Францыі, Швейцарыі, Іспаніі). Дзясяткі гатункаў піва экспартуюцца ў іншыя краіны Еўропы. Па аб’ёмах піваварнай вытворчасці, экспарту і спажывання яе прадукцыі Германія займае першае месца ў Еўропе, а ў свеце саступае толькі ЗША.

=== Сельская гаспадарка ===
{{main|Сельская гаспадарка Германіі}}
У сельскай гаспадарцы выкарыстоўваецца каля 35 % зямель і вырабляецца каля 1 % ВУП краіны. Пасля аб’яднання дзвюх Германій краіна стала найбуйнейшым сельскагаспадарчым вытворцам Еўропы, аднак высокаінтэнсіўная сельская гаспадарка пакрывае патрэбы насельніцтва і прамысловасці не больш чым на 80 %. Германія з’яўляецца найбуйнейшым у свеце імпарцёрам сельгаспрадукцыі —  мяса, харчовага і кармавога збожжа, алею, гародніны і садавіны.

Больш за 3/4 кошту сельгаспрадукцыі дае жывёлагадоўля: развядзенне малочнай буйной рагатай жывёлы і свінагадоўля, на базе якіх адбываецца вытворчасць цвёрдых сыроў, масла і мясапрадуктаў. Па пагалоўі свіней краіна лідзіруе ў Еўропе. Раслінаводства адыгрывае другарадную ролю і спецыялізуецца пераважна на вытворчасці кармоў: кармавых карняплодаў, кукурузы на зялёны корм і сілас, кармавых траў.

Важнай прадукцыяй раслінаводства з’яўляюцца збожжавыя: пшаніца, жыта, авёс. Германію адрознівае высокая ўраджайнасць пшаніцы — да 70 ц/га. Спецыяльныя гатункі ячменю вырошчваюць для вытворчасці піва. Сярод іншых напрамкаў вылучаецца вытворчасць цукровых буракоў. Баварыя — найбуйнейшы ў свеце раѐн хмеляводства. Ва Усходняй Германіі вялікія плошчы адведзены пад бульбу. З алейных культур вырошчваюць [[рапс]], пасевы якога значна перавышаюць пасевы сланечніка. Вінаградарства і вінаробства лепш за ўсё развіваюцца ў далінах рэк Рэйн і [[Мозель]] (знакамітыя рэйнскія і мозельскія віны).

=== Транспарт ===
{{main|Транспарт Германіі}}
[[File:Münchberger Senke.jpg|thumb|Нямецкі аўтабан. На заднім плане — ветравая ферма]]
Густая і добра арганізаваная транспартная сетка забяспечвае высокае развіццё эканомікі ФРГ. Цэнтральнае становішча ў Еўропе, інтэнсіўнасць гаспадарчых сувязей з суседнімі краінамі абумовілі вялікую долю трансгранічных перавозак. Самы важны від траспарту — аўтамабільны. Асфальтаваныя шашэйныя дарогі краіны маюць працягласць 644.480 км. (2010) Германія займае адно з першых месцаў па шчыльнасці высакаякасных аўтамабільных дарог (аўтабанаў), якімі перасоўваецца больш за 42 млн аўтамабіляў. Па працягласці чыгунак Германія сёмая ў свеце (каля 33 500 км, з іх амаль 20 000 — электрыфікаваныя).<ref name="cia.gov"/> Па гушчыні чыгуначнай сеткі Германія значна пераўзыходзіць усе краіны большага за сябе памеру.

[[File:Aerial View of Frankfurt Airport 1.jpg|thumb|left|[[Франкфурт-на-Майне|Франкфурцкі аэрпорт]] — найбуйнейшы паветраны хаб Еўропы]]
Найбуйнейшыя парты і тэрміналы пабудаваны і эксплуатуюцца ў Брэмене, [[Дуйсбург]]у, Брэмергафене, Гамбургу, Карлсруэ, Любеку, Растоку, Вільгельмсгафене. Важную ролю як суднаходныя шляхі гуляюць рэкі і сістэма каналаў. Працуе 550 аэрапортаў з асфальтаванымі ўзлётна-пасадкавымі палосамі, найбуйнейшыя з іх — у Берліне, Франкфурце-на-Майне, [[Гановер]]ы, Гамбургу і інш. Трубаправодны транспарт агульнай працягласцю 48 тыс. км транспартуе кандэнсат, газ, нафту, нафтапрадукты.

Шырокае развіццё атрымалі гарадскі транспарт і сувязь. Менавіта ў Германіі ў 1881 г. адкрылі першую ў свеце трамвайную лінію (Siemenns), а ў 1931 г. ажыццявілі першую тэлевізійную трансляцыю.

=== Турызм ===
Важнае месца ў эканоміцы займае міжнародны турызм. Найбольшую папулярнасць атрымалі такія курортныя гарады як Бадэн-Бадэн (асноўны цэнтр турызму ў гарах Шварцвальд), Вісбадэн, Байрот, Ахен. Вялікая колькасць музеяў, помнікаў прыроды; гісторыя і архітэктура старадаўніх нямецкіх гарадоў прыцягвае ў Германію турыстаў з усяго свету, ды і самі немцы вельмі любяць падарожнічаць.

=== Знешні гандаль ===
Германія займае 3-е месца ў свеце пасля ЗША і Кітая па аб’ѐме знешняга гандлю. Яе доля ў сусветным экспарце тавараў складае 10 %. Экспарт значна перавышае імпарт. У яго структуры дамінуе прадукцыя машынабудавання і хімічнай прамысловасці, але таксама шырока прадстаўлена прадукцыя іншай апрацоўчай вытворчасці. У імпарце вялікая ўдзельная вага нафты і газу, металургічнай сыравіны, прадуктаў харчавання; прысутнічае і гатовая прадукцыя.

Для Беларусі Германія ўваходзіць у лік асноўных гандлёвых партнёраў. Імпарт з ФРГ носіць ярка выражаны інвестыцыйны характар, Германія — партнёр нумар адзін для Беларусі па пастаўках высокатэхналагічнага абсталявання.

== Узброеныя сілы ==
{{main|Бундэсвер}}
Нямецкія ўзброеныя сілы вядомы як '''Бундэсвер'''. Пасля паражэння ў Другой сусветнай вайне ФРГ прышлося моцна скараціць узброеныя сілы. У 1955 годзе Заходняя Германія ўвайшла ў склад ваеннага блока НАТА, усходняя далучылася да [[Варшаўскі дагавор|Варшаўскага дагавору]]. Сённяшняя Германія — адна з самых актыўных краін [[НАТА]], якая забяспечвае ваенна-палітычны альянс падчас усіх міратворчых аперацый (Афганістан, Сербія, Македонія, Косава, Самалі і так далей) значнай доляй асабістага складу. Нямецкія войскі таксама ўваходзілі ў склад шматнацыянальных сіл ААН у Цэнтральнай і Заходняй Афрыцы. З 2000 года замежныя аперацыі бундэсвера штогод абыходзяцца бюджэту краіны прыкладна ў 1,5 млрд еўра.

10 лістапада 2004 міністр абароны Германіі Петэр Штрук апублікаваў планы рэфармавання ўзброеных сіл, паводле якіх колькасць вайскоўцаў і грамадзянскіх асоб, занятых у абслугоўванні частак бундэсвера, скароціцца на траціну (будуць звольненыя 35 тыс. вайскоўцаў і 49 тыс. грамадзянскіх асоб), а 105 пастаянных ваенных гарнізонаў на тэрыторыі Германіі будуць распушчаны. Разам з скарачэннем будуць праведзены рэформы сістэмы камплектавання арміі і асноўных прынцыпаў яе прымянення. З 1 ліпеня 2011 абавязковы воінскі прызыў у войска Германіі спынены. Такім чынам, бундэсвер перайшоў да цалкам прафесійнай арміі.

Рэформа прынцыпаў прымянення арміі азначае скарачэнне апорных пунктаў бундэсвера ў агульнай складанасці з 600 да 400. У першую чаргу гэта закране базы сухапутных сіл на тэрыторыі краіны. Міністэрства абароны не бачыць сэнсу ў тым, каб трымаць у межах Германіі цяжка ўзброеныя часткі. Паколькі раёнам магчымых аперацый бундэсвера цяпер лічыцца ўвесь свет, то прынята рашэнне, што больш правільна будзе утрымліваць ваенныя базы за межамі Германіі, на тэрыторыі краін НАТА Усходняй Еўропы, куды неўзабаве будуць перадыслакаваныя галоўныя ударныя групоўкі НАТА.

Пры гэтым змяняецца тэрміналогія — тут мяркуецца размясціць не «ваенныя базы», а «апорныя пункты хуткага разгортвання» і «зоны супрацоўніцтва ў галіне бяспекі», гэта значыць плацдармы, якія стануць асновай для «хуткага разгортвання ўзброеных сіл супраць тэрарыстаў і варожых дзяржаў».

== Гл. таксама ==
* [[Саюз 90/Зялёныя|Партыя Зялёных]]
* [[Scorpions]]
* [[Федэральная служба абароны канстытуцыі Германіі]]
* [[Федэральнае міністэрства фінансаў Германіі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларуска-нямецкае грамадска-культурнае ўзаемадзеянне: гісторыя, сучаснасць, перспектывы. / Міжнар. асац. беларусістаў, Нац. навук.-асвет. цэнтр імя Ф. Скарыны; Рэдкал.: А. Мальдзіс (адк. рэд.) і інш. — Мінск: Цэнтр імя Ф. Скарыны, 1996. — 172 с.

== Спасылкі ==
* http://www.deutschland.de — мультымоўны партал пра сучасную Германію

{{Германія ў тэмах}}
{{Краіны Еўропы}}
{{Еўрапейскі Саюз}}
{{НАТА}}
{{Краіны ў Балтыйскага мора}}
{{Землі Германіі}}
{{G8}}
{{Краіны ў Паўночнага мора}}
{{Міжземнаморскі Саюз}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Германія| ]]
[[Катэгорыя:Краіны Еўрапейскага Саюза]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]