Прагляд зыходнага тэксту старонкі Дом Ваньковічаў

{{Музей
 |назва           = Дом Ваньковічаў
 |sort            = 
 |арыгінал        = Дом-музей Ваньковічаў. Культура і мастацтва першай паловы ХIХ стагоддзя.
 |выява           = HouseOfVankovich.JPG
 |памер           = 
 |подпіс          = Будынак музея
 |lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 54|lat_sec = 18.27
  |lon_dir = E|lon_deg = 27|lon_min = 33|lon_sec = 35.93
  |region                 = BY
  |CoordScale             =
|дата=
|заснаваны       =2000
|месцазнаходжанне= [[Мінск]], вул. Інтэрнацыянальная, 33а
|наведвальнікі   = 
|дырэктар        = 
|праезд          = ст. м. [[Кастрычніцкая (станцыя метро, Мінск)|Кастрычніцкая]]
|адкрыты         = з 10:00 да 17:00. Выхадныя – пнд., аўт. 
|білет           = 
|спасылка        = http://vankovich.iatp.by/
|карта =  Беларусь Мінск Гістарычны цэнтр
|Commons         = 
}}
{{не блытаць|Сядзіба Ваньковічаў (Мінск)}}

'''Дом Ваньковічаў''' — помнік палацава-сядзібнай архітэктуры, былы дом [[Беларусь|беларускага]] [[Шляхта|шляхецкага]] роду [[Ваньковічы|Ваньковічаў]]. Дом звязаны з жыццём і творчасцю беларускага мастака [[Валянцін Ваньковіч|Валенція Ваньковіча]] (1800—1842). Размешчаны па адрасе — [[Беларусь]], [[Мінск]], вуліца Інтэрнацыянальная, 33А.<ref name="СНМинск">{{cite web|url=http://www.minsk-old-new.com/minsk-2741.htm|title=Дом-усадьба В.Ваньковича|work=Музеи|accessdate=2011-04-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120501082018/http://minsk-old-new.com/minsk-2741.htm|archivedate=1 мая 2012|url-status=dead}}</ref>

== Гісторыя ==
[[Файл:Miensk, Vałoki Połackija. Менск, Валокі Полацкія (J. Pieška, 1800).jpg|міні|злева|Валокі Полацкія. [[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 года.]]
Тэрыторыя сучаснага комплексу пачала засяляцца яшчэ ў канцы [[ХVI ст.]], а ў другой палове [[XVII ст.]] тут быў пабудаваны каменны будынак, скляпы якога ў цяперашні час знаходзяцца пад паўночнай часткай сядзібнага дома<ref name="artmuseum"/>.

Мінская гарадская сядзіба, якая знаходзілася на рагу вуліц Валоцкай і [[Зыбіцкая вуліца|Зыбіцкай]], упершыню згадваецца ў пісьмовых крыніцах канца [[XVIII]] — пачатку [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]] як рэзідэнцыя [[Друцкія-Любецкія|князёў Друцкіх-Любецкіх]]. Гэтая сядзіба была пазначана на праектным плане Мінска, які ў 1797 годзе падрыхтаваў [[мінскі губернскі архітэктар]] [[Фёдар Крамер|Фёдар (Тэадор) Крамер]], як новы аб’ект, прапанаваны для забудовы. Відаць, архітэктар Крамер і з’яўляецца аўтарам праекта гэтага сядзібнага комплексу, таму што ўсе астатнія новыя будынкі, якія планавалася пабудаваць згодна гэтага плана, былі спраектаваны менавіта ім. На іншых, больш позніх, планах горада канца XVIII — пачатку XIX стагоддзяў гэтая сядзіба ўжо зафіксавана як існуючая<ref name="spadchina"/>.
[[Файл:Miensk, Vałockaja, Vańkovič. Менск, Валоцкая, Ваньковіч (1801).jpg|міні|злева|Сядзіба з гаспадарчымі пабудовамі на гарадскім плане 1801 года]]
[[Файл:Miensk, Vałoki Połackija. Менск, Валокі Полацкія (Č. Maniuška, 1849).jpg|міні|[[Лавы (прадмесце)|Лавы]] з боку сядзібы Э. Ваньковіча. [[Ч. Манюшка]], [[1849]] г.]]
12 верасня 1811 года князь [[Ануфрый Друцкі-Любецкі]] прадаў за 1 тысячу рублёў серабром свой дом з пляцам у горадзе Мінску па вуліцы Валоцкай пад № 131, які з даўніх часоў належаў яго продкам, вядомаму мінскаму літаратару, гісторыку і грамадскаму дзеячу [[Ян Ходзька|Яну Ходзьку]]. У дакументах на продаж сядзібы згадваецца не толькі галоўны сядзібны дом, але вялікая [[афіцына]] і розныя [[гаспадарчыя пабудовы]]<ref name="spadchina"/>.

Тым часам мастак [[Юзаф Пешка]] зрабіў акварэльную замалёўку, на якой зафіксаваў амаль увесь сядзібны комплекс па вуліцы Валоцкай. Паводле гэтай акварэлі цэнтрам кампазіцыі сядзібы з’яўляўся вялікі аднапавярховы сядзібны дом у стылі [[класіцызм]]у. Перад домам знаходзіўся парадны двор — [[курданёр]], арганізаваны галоўным сядзібным будынкам і дзвюма [[афіцына]]мі, якія непасрэдна выходзілі на Валоцкую вуліцу. Збоку вуліцы была пабудавана каменная [[агароджа]] з вялікай уязной [[брама]]й. Архітэктурны комплекс сядзібы, які ў той час належаў Яну Ходьзку, добра праглядаўся з розных куткоў горада і адыгрываў значную ролю ў сілуэце гістарычнага цэнтра Мінска<ref name="spadchina"/>.

У 1818 годзе Ян Ходзька мыў змушаны прадаць сваю сядзібу ў Мінску. У 1840-х гадах мінская рэзідэнцыя перайшла ва ўласнасць роду Ваньковічаў, якому ў [[XVII]]—[[XVIII]] стагоддзях належала шмат [[юрыдыка|юрыдык]], пляцаў і дамоў у розных частках горада. У пісьмовых крыніцах XVIII стагоддзя ёсць звесткі аб тым, што Ваньковічам належаў і вялікі пляц з забудовай на [[Валоцкая вуліца|Валоцкай вуліцы]] (сучаснай Інтэрнацыянальнай вуліцы)<ref name="spadchina">[http://spadchina.by/garadskaya-syadz%D1%96ba-vankov%D1%96cha%D1%9E.html ГАРАДСКАЯ СЯДЗІБА ВАНЬКОВІЧАЎ]</ref>. 3 красавіка 1846 года гэту сядзібу выкупіў за 2050 рублёў серабром [[Эдвард Ваньковіч]], стрыечны брат мастака [[Валенцій Ваньковіч|Валенція Ваньковіча]]. Менавіта ў гэты час цалкам сфарміраваўся і архітэктурны комплекс сядзібы, на тэрыторыі якога акрамя галоўнага сядзібнага дома і двух афіцын знаходзіліся [[аранжарэя]], вялікая мураваная [[стайня]] а таксама іншыя гаспадарчыя пабудовы, жылы дом на вуліцы Зыбіцкай, [[фруктовы сад]] і невялікі [[пейзажны парк]] на рагу вуліц Валоцкай і Зыбіцкай. Цалкам планіровачная структура сядзібы была зафіксавана на падрабязным плане 1848 года<ref name="spadchina"/>.

Эдвард Ваньковіч прыклаў шмат намаганняў па рэканструкцыі ўсяго сядзібнага комплексу. У гэты ж час мінская сядзіба Ваньковічаў ператварылася ў своеасаблівы культурны цэнтр, дзе часта збіраліся прадстаўнікі мінскай дэмакратычнай інтэлігенцыі — пісьменнікі, мастакі, музыканты. У доме неаднаразова спыняўся яго блізкі сваяк Эдварда кампазітар [[Станіслаў Манюшка]]. Сюды часта заходзіў пісьменнік [[В. Дунін-Марцінкевіч|Дунін-Марцінкевіч]]. Бацька Станіслава Манюшкі — мастак аматар [[Чэслаў Манюшка]] таксама любіў бываць у сваіх мінскіх сваякоў. Ён нават зрабіў тут некалькі мінскіх пейзажных замалёвак<ref name="spadchina"/>.
[[Файл:Miensk, Vałoki Połackija. Менск, Валокі Полацкія (1918).jpg|міні|злева|Флігель сядзібы Ваньковічаў. 1918]]
[[Файл:Miensk, Vałockaja, Vańkovič. Менск, Валоцкая, Ваньковіч (1916).jpg|міні|Сядзіба ў 1916 годзе]]
Пасля смерці Эдварда Ваньковіча ў 1872 годзе сядзіба перайшла ў пажыццёвае валоданне да яго ўдавы [[Міхаліна з Манюшкаў|Міхаліны з роду Манюшкаў]]. У другой палове ХІХ стагоддзя сядзіба належала сынам Эдварда Ваньковіча — спачатку [[Уладзіслаў Ваньковіч|Уладзіславу]], а пасля яго смерці — [[Сігізмунд Ваньковіч|Сігізмунду]]. Апошнім уладальнікам мінскай сядзібы Ваньковічаў, амаль да 1920 года, з’яўляўся [[Пётр Ванькові]]ч, сын Сігізмунда<ref name="spadchina"/>.
[[Файл:Miensk, Vałockaja, Vańkovič. Менск, Валоцкая, Ваньковіч (1927).jpg|міні|злева|Сядзібны дом у 1927 годзе]]
У пачатку 1920-х гадоў усе будынкі сядзібы былі [[Нацыяналізацыя|нацыяналізаваны]], большасць памяшканняў прыстасавана пад [[камунальныя кватэры]]<ref name="spadchina"/>.

У 1947 годзе мінскай сядзібе Ваньковічаў быў нададзены статус помніка архітэктуры рэспубліканскага значэння. У [[1980]] годзе прынята рашэнне аб [[музеефікацыя|музеефікацыі]] сядзібнага комплексу<ref name="spadchina"/>.
[[Файл:Miensk, Vałockaja, Vańkovič. Менск, Валоцкая, Ваньковіч (1926).jpg|міні|злева|Дзеці перад агароджай сядзібы. 1926]]
=== Аднаўленне сядзібы ===
Археалагічныя раскопкі, якія праводзіліся ў 1983 годзе на тэрыторыі дома на Інтэрнацыянальнай, пацвердзілі час яго заснавання — канец [[XVIII]] ст. Пад будынкам знаходзяцца каменныя падзямеллі [[XVII]] стагоддзя, якія прыстасаваны пад склеп. Гэтак жа тут былі знойдзеныя: чарапіца канца [[XVIII]] ст., якой быў пакрыты дом, асколкі керамічных, жалезных і шкляных рэчаў таго часу.

Для рэстаўрацыі архітэктурна-планіровачнае рашэнне зроблена ў 1979—1980 гадах [[Белрэстаўрацыя|Спецыялізаваным навукова-рэстаўрацыйным аб’яднаннем «Белрэстаўрацыя»]] [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь]] (аўтары [[І. М. Дорахава]] і [[А. Я. Кандратаў]]), сама рэстаўрацыя здзяйснялася ў 1980—1997 гадах. [[Спецыяльныя навукова-рэстаўрацыйныя вытворчыя майстэрні Міністэрства культуры БССР|Спецыяльнымі навукова-рэстаўрацыйнымі вытворчымі майстэрнямі Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь]]. Аўтары праекта ставілі сабе мэтай зрабіць гэту сядзібу, як і ў XIX ст., цэнтрам музычнага і культурнага жыцця, аднавіўшы флігель упраўляючага, дзе меркавалася праводзіць літаратурна-мастацкія выстаўкі і вечары камернай музыкі, а таксама зрабіць агароджу з уязной брамай<ref name="artmuseum"/>.

[[Файл:Помнік Ваньковічу. Мінск.JPG|thumb|Помнік Валенцію Ваньковічу]]

У 2000 годзе да 200-годдзя з дня нараджэння мастака Валенція Ваньковіча быў адкрыты філіял [[Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь]] музей ''«Дом Ваньковічаў. Культура і мастацтва першай паловы XIX стагоддзя»''. План экспазіцыі задуманы і выкананы супрацоўнікамі Нацыянальнага мастацкага музея на чале з [[І. М. Паньшына]]й, тагачаснай намесніцы дырэктара па навуковай рабоце. Меркавалася аднавіць некаторыя інтэр’еры, размясціць сядзібныя партрэты асобнай галерэяй і стварыць мемарыяльныя залы, прысвечаныя жыццю і творчасці мастака Валенція Ваньковіча<ref name="artmuseum">[https://www.artmuseum.by/by/filb/vank/gstoryya-muzeya.html Дом Ваньковічаў. Культура і мастацтва першай паловы ХIХ ст. Мінск. Гісторыя музея] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200222204419/https://www.artmuseum.by/by/filb/vank/gstoryya-muzeya.html |date=22 лютага 2020 }}</ref>.

Флігель упраўляючага, ад якога да моманту работы над праектам заставаўся толькі стары падмурак, адноўлены ў 2008 годзе. Цяпер ім знаходзіцца офіс турыстычнай фірмы, тады ж адноўлена брама з агароджай, праведзена добраўпарадкаванне. У 2010 годзе ў двары сядзібы ўстаноўлена скульптурная кампазіцыя [[помнік Валенцію Ваньковічу (Мінск)|«Раніца мастака»]] работы скульптара [[У. І. Слабодчыкаў|У. І. Слабодчыкава]]<ref name="spadchina"/> — выкананая ў бронзе фігура Валенція Ваньковіча, які з палітрай і пэндзлем выйшаў насустрач сябрам<ref name="artmuseum"/>.

У 2016 годзе завяршылася рэстаўрацыя гаспадарчага корпуса (дом № 33), у якім спачатку знаходзіліся [[стайня|стайні]] і карэтная (цяпер рэстаран «Грай»). Такім чынам архітэктурнае аблічча старадаўняй гарадской шляхецкай сядзібы было цалкам адноўлена<ref name="artmuseum"/>.

== Архітэктура ==
[[Файл:InterVul2.jpg|міні|злева|Выгляд сядзібы з [[Кастрычніцкая плошча (Мінск)|Кастрычніцкай плошчы]]]]
Комплекс уключае сядзібны дом у стылі [[класіцызм]]у, две афіцыны, гаспадарчыя пабудовы, фруктовы сад. Сядзібны дом (вул. Інтэрнацыянальная, 33) — аднапавярховы прамавугольны ў плане драўляны будынак (у пачатку XIX ст. частка паўночна-заходняй сцяны была мураванай) пастаўлены на каменны падмурак і накрыты высокім [[вальмавы дах|вальмавым дахам]], сцены атынкаваны. Сіметрычны па кампазіцыі галоўны паўднёва-ўсходні фасад вылучаў васьмікалонны [[порцік]] з цэнтральным уваходам, завершаны трохвугольным [[франтон]]ам з паўцыркульным акном. Аналагічны порцік меў і паўночна-заходні фасад. Рытм фасадаў ствараецца прамавугольнымі вокнамі ў абрамленні простых [[ліштва]]ў і [[Лапатка (архітэктура)|лапатак]]. Планіроўка [[анфілада|анфіладна]]-калідорная. У інтэр’еры былі печы, дэкарыраваныя [[кафля]]й<ref name="ДБ"/>.
[[Файл:Мінск. Верхні Горад. 2018 (01).jpg|thumb|Гаспадарчы корпус]]
Сядзібны дом і дзве афіцыны ўтваралі парадны [[курданёр|двор-курданёр]]. Паўднёва-заходняя афіцына (№ 33) — гаспадарчы корпус, у якім спачатку знаходзіліся [[стайня|стайні]] і карэтная<ref name="artmuseum"/>, уяўляе сабой мураваны, двухпавярховы, прамавугольны ў плане будынак, накрыты аднасхільным дахам<ref name="ДБ"/>.

[[Файл:Мінск. Верхні горад (жнівень 2019) (19).jpg|міні|злева|Флігель упраўляючага]]
[[Файл:Замалёўкі Мінска 59.jpg|thumb|Флігель упраўляючага з боку [[Зыбіцкая вуліца|Зыбіцкай вуліцы]]]]
Паўночна-ўсходняя афіцына — флігель упраўляючага — аднапавярховы з [[мезанін]]ам, прамавугольны ў плане будынак, накрытая [[вальмавы дах|вальмавым дахам]]. У цэнтры яе паўночна-ўсходняга фасада знаходзіцца пяцігранны [[эркер]] з вежападобным завяршэннем. Афіцына была зруйнава, адноўлена ў пачатку [[XXI ст.]] Захавалася шырокая праезная [[брама]]<ref name="ДБ">{{крыніцы/Дойлідства Беларусі|}}</ref>.

== Экспазіцыі музея ==
[[Файл:Ян Рустэм. Партрэт Аляксандра Манюшкі.jpg|міні|злева|[[Ян Рустэм]]. Партрэт Аляксандра Манюшкі, 1816]]
У мемарыяльных залах музея экспануюцца ксеракопіі архіўных дакументаў пра [[Валенцій Ваньковіч|Валенція Ваньковіча]] і яго род, фотаздымкі і каляровыя рэпрадукцыі партрэтаў яго [[Пэндзаль|пэндзля]], падораныя філіялу цяперашнімі іх уладальнікамі: [[Нацыянальны музей у Варшаве|Нацыянальным музеем у Варшаве]] (праз [[Польскі інстытут у Мінску|Польскі Інстытут у Мінску]]), [[Літоўскі мастацкі музей|Літоўскім мастацкім музеем]] і [[Міністэрства замежных спраў Беларусі|Міністэрствам замежных спраў Беларусі]] (здымкі зроблены ў [[Парыж]]ы), а таксама жывапісныя копіі (напрыклад, «Аўтапартрэт» Ваньковіча, каля 1840, польскага мастака [[Рышард Прымке|Рышарда Прымке]]). Акрамя гэтага экспануюцца сапраўдныя жывапісныя творы іншых мастакоў першай паловы XIX стагоддзя, сучаснікаў Ваньковіча: партрэты «Аляксандра Манюшкі» (1816) [[Ян Рустэм|Яна Рустэма]], «Марыі Міцкевіч» (1856) [[Тадэвуш Гарэцкі|Тадэвуша Гарэцкага]], «Зінаіды Дзівавай» (1841) [[Ксаверый Канеўскі|Ксаверыя Канеўскага]]; [[нацюрморт]]ы 1830-х гадоў [[Іван Хруцкі|Івана Хруцкага]], карціны «Вербная нядзеля» (1847) [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]], «Павел I вызваляе Тадэвуша Касцюшку» (1820-я) [[Ян Дамель|Яна Дамеля]] і прадметы [[дэкаратыўна-прыкладное мастацтва|дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва]] (кніжная шафа, [[люстра]] і мармуровы [[гадзіннік]] ХVIII — пачатку ХIХ ст.). У дадатак да экскурсійнага рада ў 1990 г. [[А. М. Кашкурэвіч]]ам створаны дзве гравюры — «Наваколлі Вільні. Сніпішкі» (з хромалітаграфіі І. Ф. Хруцкага) і «Парыж. Опера» (з афорта [[Эрнст Лефеўр|Эрнста Лефеўра]])<ref name="artmuseum"/>.

Наступная тэматычная экскурсія праводзіцца па інтэр’ерах музея. Адноўлена першапачатковая [[калідор]]на-[[анфілада|анфіладная]] сістэма будынка і інтэр’еры некаторых памяшканняў. Грунтуючыся на выяўленчым і літаратурным матэрыяле, атрымалася ўзнавіць абсталяванне [[кабінет]]а і параднай [[гасціная|гасцінай]], «чайнага» пакоя. Самы вялікі пакой у сядзібе служыў параднай гасцінай. Ваньковічы і іх шматлікія сябры калекцыяніравалі творы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, жывапіс еўрапейскіх і мясцовых мастакоў. У адноўленым інтэр’еры гасцінай  гарнітур арэхавага дрэва 1830-х гг., люстэрка, якое дазваляе пашырыць прастору залы, наборнага дрэва [[камод]] і авальны столік, лямпа ХIХ ст., мармуровыя скульптуры «Дантэ Аліг’еры» працы італьянскага майстра пачатку ХIХ стагоддзя і «Пацалунак Амура», вольная рэпліка французскага скульптара сярэдзіны ХIХ ст. са знакамітага твора [[Антоніа Канова|Антоніа Кановы]]. Гэтая скульптурная група мае непасрэднае дачыненне да ўбрання дома Ваньковічаў, бо яна была выяўлена ў [[1950-я]] гады ў зямлі на тэрыторыі сядзібы<ref name="artmuseum"/>.

У астатніх пакоях панскага дома, і мемарыяльных і тых, у якіх дэманструюцца сядзібныя партрэты, таксама прысутнічаюць прадметы ўбрання: сапраўдныя люстры, [[кандэлябр]]ы, творы з [[фарфор]]у, мэбля XVIII — першай паловы XIX стагоддзя. У трох залах жылой часткі панскага дома размясцілася партрэтная [[галерэя]], якая ўключае 20 сядзібных партрэтаў розных слаёў шляхты, прызначаных выключна для родных, для сваіх нашчадкаў. Партрэты лагічна дапаўняюць уяўленне пра касцюм, прычоскі, побыт канца ХVIII — першай паловы ХIХ ст<ref name="artmuseum"/>.

{{зноскі}}

== Гл. таксама ==
* [[Спіс музеяў Мінска]]

== Спасылкі ==
{{ГККРБ|711Е000001}}
{{Commons|Category:}}
* [https://www.artmuseum.by/by/filb/vank/ Старонка музея] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200918235737/https://www.artmuseum.by/by/filb/vank/ |date=18 верасня 2020 }}
* [http://spadchina.by/garadskaya-syadz%D1%96ba-vankov%D1%96cha%D1%9E.html ГАРАДСКАЯ СЯДЗІБА ВАНЬКОВІЧАЎ]
* [http://szliachta.org/p02_by/vankovcz_siadziba01-05/vankovcz_siadziba01.html Гарадская сядзіба Ваньковічаў ў Юркавым куточку] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120114021632/http://szliachta.org/p02_by/vankovcz_siadziba01-05/vankovcz_siadziba01.html |date=14 студзеня 2012 }}
* [http://www.minsk-old-new.com/minsk-2741.htm Аб музеі на сайце «Стары-новы Мінск»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120501082018/http://minsk-old-new.com/minsk-2741.htm |date=1 мая 2012 }}
{{Нацыянальны мастацкі музей Беларусі}}
{{Музеі Мінска}}
{{Славутасці Мінска}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Музеі Мінска]]
[[Катэгорыя:Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь]]
[[Катэгорыя:Ваньковічы]]
[[Катэгорыя:Збудаванні Беларусі ў стылі класіцызм]]
[[Катэгорыя:Сядзібы Мінска]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў XVIII стагоддзі]]
[[Катэгорыя:XVIII стагоддзе ў Мінску]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 2000 годзе]]
[[Катэгорыя:2000 год у Мінску]]
[[Катэгорыя:Інтэрнацыянальная вуліца (Мінск)]]
[[Катэгорыя:Музеі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Фёдара Крамера]]