Прагляд зыходнага тэксту старонкі Кілікійскае царства

{{seealso|Кілікія, значэнні}}
{{Гістарычная дзяржава
|назва                         = Кілікійскае княства,<br />Кілікійскае каралеўства
|саманазва                     = {{lang-hy|Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն}}
|статус                           =
|сцяг                             = FlagKilikia.png | 200 px
|апісанне_сцяга                   = [[Хетуміды|Сцяг Кілікіі]]
|герб                             = CoatKilikia.png | 100 px
|апісанне_герба                   = [[Хетуміды|Герб Кілікіі]]
|карта                            = Cilician Armenia-en.svg
|апісанне                         =
|утворана                       = [[1080]]
|ліквідавана                    = [[1515]]
|сталіца = [[Сіс, Кілікія|Сіс]], [[Тарс]]
|мова = [[Сярэднеармянская мова|сярэднеармянская]]<br />[[Лацінская мова|лацінская]] <br /> [[Старафранцузская мова|старафранцузская]]<br /> [[Сярэднягрэчаская мова|сярэднягрэчаская]]
|плошча = каля 30 — 35 тыс. км²
|насельніцтва = [[армяне]], [[грэкі]], [[арабы]], [[яўрэі]],<ref name="НацСостав">Ani Atamian Boumoutian «Cilician Armenia» из «The Armenian People, From Ancient to Modern Times. Volume 1» под редакцией [[Рычард Аванісян|Р. Ованнисяна]], стр. 274. St. Martin's Press 1997: {{oq|en|Cilicia and its environs, populated in this period by Greeks, Arabs, and Jews as well, had been home to Armenians since the eleventh century.}}</ref> [[асірыйцы]], [[французы]]
|форма_кіравання = Манархія
|дынастыя = [[Рубеніды]] <br />[[Хетуміды]] <br />[[Лузіньяны]]
|тытул_кіраўнікоў = Князь
|кіраўнік1 = [[Рубен I]]
|год_кіраўніка1 = [[1080]]
|тытул_кіраўнікоў2 = Кароль
|кіраўнік2 = [[Левон II]]
|год_кіраўніка2 = [[1198]]
|рэлігія = [[хрысціянства]] ([[Армянская каталіцкая царква|армяна-каталіцтва]] і [[ААЦ|апостальская царква]]){{sfn|К. Мутафян|2009|с=150—153}}
|Этап1 =Заснаванне княства
|Дата1 =
|Год1 ='''1080'''
|Этап2 =Левон&nbsp;II&nbsp;прымае <br />тытул&nbsp;цара
|Дата2 =
|Год2 ='''1198'''
|Этап3 =Падзенне царства
|Дата3 =
|Год3 ='''1515'''
|Этап4 =Горная&nbsp;Кілікія <br />захоплена&nbsp;асманамі
|Дата4 =
|Год4 ='''1424'''{{sfn|А. Сукиасян|1969|с=93}}
|Этап5 =Раўнінная&nbsp;Кілікія <br />захоплена&nbsp;асманамі
|Дата5 =
|Год5 ='''1515'''
|Этап6 =
|Дата6 =
|Год6
|да = Візантыйская імперыя
|пасля = Мамлюкскі султанат
}}
{{Гісторыя Арменіі}}
'''Кілікійская армянская дзяржава''' ({{lang-hy|''Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն''}}, [[Сярэднеармянская мова|сярэднеарм.]] ''Կիլիկիոյ Հայոց Թագաւորութիւն'', {{lang-fr|Le royaume de Petite-Arménie}}) — [[армяне|армянскае]] феадальнае княства, а затым каралеўства, якое існавала ў [[Кілікія|Кілікіі]] з [[1080]] па [[1515]] год, раўнінная Кілікія — да [[1515]].

== Перадгісторыя ==

=== Першыя паселішчы ===
Першае з'яўленне армян у даліне адносіцца да I стагоддзя да н.э., калі армянскі цар [[Тыгран II]], далучыўшы гэту вобласць да [[Вялікая Арменія|Вялікай Арменіі]], размясціў тут як пасяленцаў мноства армян{{sfn|К. Мутафян|2009|с=18—19|}}. Неўзабаве цар пацярпеў паражэнне ў вайне з Рымам, а землі, заваяваныя раней, разам з аселымі армянамі адышлі да Рымскай імперыі. Аднак і пры рымскім валадарстве армяне складалі некаторую частку насельніцтва рэгіёна, так, многія з армянскіх мучанікаў таго часу былі выхадцамі з кілікійскай даліны, сярод якіх быў [[Паліеўкт Мелітэнскі]]. Далейшае пасяленне армян у рэгіёне тлумачыцца прыняццем у [[301]] годзе Арменіяй хрысціянства, з наступным непрыняццем у [[451]] годзе Халкідонскага сабору, а таксама экспансіяй ісламу, выкліканага арабскім нашэсцем{{sfn|К. Мутафян|2009|с=18—19}}. Пра буйны армянскі элемент у рэгіёне гаворыць і той факт, што пісьменнік [[IV]] стагоддзя [[Аміян Марцэл]] паведамляе, што Ісаскі заліў пэўны час называўся «[[Армянскі заліў|Армянскім залівам]]». У лісце, напісаным з Кілікіі ў [[V]] стагоддзі, [[Іаан Залатавуст]] паведамляў, што жыве ён у армянскай вёсцы і што ўласнікам акругі з'яўляецца армянскі князь. Да [[VI]] стагоддзя, пасля падзення дому Аршакідаў, колькасць армян у рэгіёне значна павялічваецца. Гэтаму спрыяла перасяленчая палітыка арабскіх халіфаў, якія гвалтоўным шляхам прымушалі армян пакідаць радзіму і пасяляцца на берагах Чорнага і Міжземнага мораў. З прычыны гэтага колькасць армянскага насельніцтва ў краінах на захад ад Еўфрата на працягу стагоддзяў увесь час павялічвалася{{sfn|А. Сукиасян|1969|с=5—24}}.

З [[VII]] стагоддзя [[Кілікія]] з'яўлялася ў сваім родзе памежнай зонай паміж Візантыяй і арабскім халіфатам. У другой палове X стагоддзя, да моманту заваявання Візантыяй Кілікіі і Антыёхіі гэтыя землі ўжо мелі значнае армянскае насельніцтва, якое ў выніку цюркскіх уварванняў у Арменію ў [[XI]] стагоддзі яшчэ больш узрасло{{sfn|К. Мутафян|2009|с=18—19}}

=== Міграцыя армян у рэгіён ===
{{Main|Гістарычныя міграцыі армянскага насельніцтва}}
У другой палове [[XI]] стагоддзя ўся тэрыторыя Арменіі, акрамя [[Сюнік]]а ([[Зангезур]]) і [[Ташыр-Дзарагецкае царства|Ташыр-Дзарагецкага царства]], падверглася нашэсцю [[Сельджукі|турак-сельджукаў]]<ref>{{кніга |аўтар= University of Cambridge.  |загаловак = The Cambridge history of Iran |спасылка=http://books.google.com/books?id=16yHq5v3QZAC&pg=PA64&dq=Siunik&hl=ru&ei=JVRUTKGFEsWOjAej0_jCBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDUQ6AEwAzgo#v=onepage&q=Siunik&f=false|выдавецтва  = Cambridge University Press |год= 1991 |том= 5 |старонкі = 64}}</ref>. Страта нацыянальнай дзяржаўнасці пасля заваявання [[Візантыя]]й, а таксама нашэсце сельджукаў прывялі<ref>{{кніга |аўтар= Glanville Price. |загаловак  = Encyclopedia of the languages of Europe |спасылка= http://books.google.com/books?id=CPX2xgmVe9IC&pg=PA17&dq=armenian+population+Shah+Abbas&lr=&as_brr=3&cd=18#v=onepage&q=armenian%20population%20Shah%20Abbas&f=false  |выдавецтва  = Wiley-Blackwell |год = 2000 |старонкі= 17}}</ref>{{sfn|Г. Шеффер|2003|с=59}} да масавага{{sfn|Г. Шеффер|2003|с=59}}<ref>{{кніга |аўтар= András Róna-Tas. |загаловак = Hungarians and Europe in the early Middle Ages: an introduction to early Hungarian history |выдавецтва  = Central European University Press |год= 1999 |старонкі = 76}}</ref>{{sfn|И. Петрушевский|1949|с=}} перасялення армян у Кілікію і іншыя рэгіёны{{sfn|Г. Шеффер|2003|с=59}}{{sfn|И. Петрушевский|1949|с=}}<ref>{{кніга |частка= Искусство Армении |загаловак= Всеобщая история искусств |спасылка = http://artyx.ru/books/item/f00/s00/z0000001/index.shtml |адказны = Под общей редакцией Б. В. Веймарна и Ю. Д. Колпинского |месца  = М. |выдавецтва  = Искусство |год= 1960 |том  = Том 2, книга первая }}</ref><ref name="Nicola Migliorino">{{кніга |аўтар  = Nicola Migliorino. |загаловак= (Re)constructing Armenia in Lebanon and Syria: ethno-cultural diversity and the state in the aftermath of a refugee crisis |спасылка = http://books.google.com/books?id=y_Sd32i-0owC&pg=PA9&dq=armenian+emigration&lr=&as_brr=3&cd=12#v=onepage&q=armenian%20emigration&f=false |выдавецтва  = Berghahn Books |год = 2008 |том= Studies in forced migration. Vol. 21 |старонкі  = 9}}</ref><ref name="Всемирная история. Энциклопедия. Глава XXXVII. 3">{{кніга |загаловак= Всемирная история  |месца= М. |год = 1957 |том = 3, ч. IV, гл. XXXVII }}</ref>. З гэтага перыяду на [[Армянскае нагор'е|Армянскім нагор'і]] і ў Закаўказзі пачаўся шматвяковы працэс выцяснення армянскага і курдскага насельніцтва прышлым цюркскім<ref name="Гісторыя Усходу">[http://www.kulichki.com/~gumilev/HE2/he2510.htm История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века.] М., «Восточная литература», [[2002]]. ISBN 5-02-017711-3</ref>. З прычыны ж заваявання Візантыяй армянскіх зямель ад Эдэсы да Самасаты і Мелітэны, а таксама палітыкі, якую яна праводзіла, да пачатку [[XI]] стагоддзя на тэрыторыі Сірыі, Месапатаміі і малаазіяцкіх [[фема|фем]] Візантыі меліся значныя паселішчы армян {{sfn|В. Степаненко|1975|с=124—132}}. У канцы стагоддзя, пасля бітвы пад [[Манцыкерт]]ам (Маназкертам, {{lang-en|Մանազկերտ}}), сельджукамі была створана першая ўласная дзяржава — [[Канійскі султанат]], якая ўключала ўсю Арменію і ўнутраную частку Анатоліі, адкуль узмацнялася міграцыя армян да азіяцкіх прыбярэжных абласцей, асабліва ў Кілікію і [[Ефратэс]]{{sfn|К. Мутафян|2009|с=18—19}}.

=== Армянскія княствы ===
{{Main|Армянскія сярэдневяковыя княствы Малой Азіі}}
Візантыйскай імперыі не ўдалося стварыць сабе апору сярод насельніцтва заваяваных армянскіх зямель. Не спрыяла ўмацаванню межаў Візантыі і перасяленне армян у памежныя фемы. У межах граніц імперыі ўзнік шэраг напаўнезалежных армянскіх княстваў, якія размяшчаліся ад Сірыі да Закаўказзя. Армяне захавалі сваю культуру, царкву і дзяржаўнасць.

Кіраўнікі Візантыі, якія пераследвалі армянскіх валадароў і спрабавалі навязаць армянам халкіданіцтва, на ўсе жылы імкнуліся нівеліраваць спецыфіку новаўтвораных княстваў{{sfn|В. Степаненко|1975|с=124—132}}. Чым большай была пагроза з боку сельджукаў, тым настойлівей станавіліся спробы імперыі знішчыць армянскія княствы Малой Азіі, якія па меры аслаблення пазіцый цэнтральнага ўрада, станавіліся ўсё больш аўтаномнымі{{sfn|В. Степаненко|1988|с=26—29}}. Армяне, са свайго боку, гняліся апекай імперыі, і толькі сельджукскае ўварванне адтэрмінавала рух армян супраць Візантыі і ўтварэнне незалежнай армянскай дзяржавы ў Малой Азіі{{sfn|В. Степаненко|1975|с=124—132}}.

У [[1070]] годзе армія, пад камандаваннем будучага прэтэндэнта на карону [[Нікіфар Мелісен|Нікіфара Мелісена]] і бацькі будучага імператара Аляксея Мануіла Камніна, была разбіта сельджукамі каля Севастыі. Армянскае насельніцтва з-за дыскрымінацыйнай палітыкі Візантыі абыякава паставілася да гэтай падзеі. Праз гады, ідучы ў паход супраць сельджукаў, [[Раман IV Дыяген|Раман Дыяген]] прыбыў у Севастыю, дзе яго прыдворныя выказалі шэраг прэтэнзій дзецям мясцовага армянскага князя. У выніку, па загадзе [[Раман IV Дыяген|Дыягена]] горад быў разрабаваны і спалены, а спроба [[Гагік II|Гагіка II]], які прыбыў у Севастыю, прымірыць варагуючыя бакі была беспаспяховай. Падзеі, якія адбыліся ў Севастыі, адзначылі сабой канчатковы разрыў адносін армянскіх князёў Малой Азіі з імперскім урадам, што ў выніку не спрыяла ўмацаванню пазіцый імператара напярэдадні вырашальнай сутычкі з сельджукамі пры [[Манцыкерт|Манцыкерц]]е{{sfn|В. Степаненко|1988|с=26—29}}.

Пасля паражэння візантыйскіх войскаў у [[Бітва пад Манцыкертам (1071)|Манцыкерцкай бітвы]] і грамадзянскай вайной, якая рушыла за ёй, армянскія князі становяцца фактычна незалежнымі. Тым часам новы імператар [[Міхаіл VII Дука]] прызначае даместыкам схол Усходу свайго стрыечнага брата Андроніка Дуку. [[Філарэт Варажнуні]], які раней займаў гэту пасаду, не прызнае гэта прызначэнне. Не прызнаўшы ўладу [[Міхаіл VII Дука|Міхаіла]], [[Філарэт Варажнуні|Варажнуні]], які парваў з Візантыяй<ref>{{кніга
|загаловак       = Палестинский сборник
|том            = 28
|месца          = М.
|выдавецтва   = Изд-во Академии наук СССР
|год            = 1986
|старонкі       = 56
}}{{oq|be|Пасля 1071 г. з прычыны сельджукскай экспансіі ў Малой Азіі большая частка візантыйскіх уладанняў у Сірыі і Месапатаміі апынулася пад уладай Філарэта Варажнуні, у мінулым даместыка схол Усходу, які парваў з імперыяй. У 1076 г. яго войскі аблажылі намінальна візантыйскую Эдэсу, якая адкрыла брама палкаводцу Філарэта Васілу, сыну Абукаба, што стаў намеснікам горада ад імя Варажнуні}}</ref>, да [[1071]] года фактычна стаў кіраўніком незалежнай армянскай дзяржавы, умацаванню якой спрыяла міграцыя армян з тэрыторый, якія падвергліся сельджукскаму ўварванню{{sfn|В. Степаненко, № 12|1988|с=86—103}}<ref>{{кніга
|аўтар          = Г.Г Мкртумян 
|загаловак       = Грузинское феодальное княжество Кахети в VIII—XI вв. и его взаимоотношения с Арменией
|месца          = Ереван
|выдавецтва   = Изд-во Армянской ССР
|год            = 1983
|старонкі       = 137
}}{{oq|be|Пасля Манцыкерцкай бітвы Філарэт Варажнуні фактычна зрабіўся незалежным кіраўніком даручаных яму зямель з цэнтрам у г. Марашы (Германікея), у гарах [[Кілікія|Кілікійскага]] [[Таўр]]а. Сюды да яго сцякаліся пазбаўленыя сваіх уладанняў армянскія феадалы. Неўзабаве Філарэту падпарадкаваліся таксама важныя цэнтры, як Антыёхія і Эдэса}}</ref>.
[[Выява:Map States Philaretos Brakhamios-fr.svg|260px|thumb|[[Царства Філарэта Варажнуні|Дзяржава Філарэта Варажнуні]], 1076 г.]]
Стаўшы на чале армянскіх князёў [[Кападокія|Кападокіі]], [[Камагена|Камагены]], [[Кілікія|Кілікіі]], [[Сірыя|Сірыі]] і [[Месапатамія|Месапатаміі]], ён пераносіць прастол каталікоса ў свае ўладанні і далучае да сваёй дзяржавы армянскія княствы Мараша, [[Кесунскае княства|Кесуна]], [[Эдэскае княства|Эдэсы]], [[Шыракскае княства|Андрыўна]] (каля [[Кахраманмараш|Мараша]]), Цоўка (каля [[Газіянтэп|Айнтаба]]), [[Пірскае княства|Піра]] (каля [[Эдэса|Эдэсы]]) і шэраг іншых зямель{{sfn|А. Сукиасян|1969|с=5—24}}. Замежнапалітычны фактар прадвызначыў параўнальна спакойнае жыццё царства Варажнуні. Пералом наступіў у [[1081]] годзе, калі пасля пагаднення з Візантыяй пачалася экспансія Румскага сельджукскага султаната ў паўднёва-заходнім кірунку, ахвярамі якой сталі [[Царства Філарэта Варажнуні|дзяржава Філарэта Варажнуні]] і іншыя армянскія княствы Малой Азіі. Царства Варажнуні, якое працягнулася ад Месапатаміі ўздоўж Еўфрата да граніц Арменіі, ахоплівала Кілікію, [[Таўр]] і частку Сірыі з Антыёхіяй — праіснавала параўнальна нядоўга з [[1071]] па [[1086]] год. Пасля [[1086]] года, калі [[Філарэт Варажнуні|Варажнуні]] страціў апошнія гарады, дзе яшчэ знаходзіліся яго гарнізоны, на тэрыторыі Кілікіі і Прыеўфрацця ўтварыўся шэраг незалежных армянскіх княстваў. Нягледзячы на распад, царства Філарэта ва ўмовах сельджукскага нашэсця ў Закаўказзі стала цэнтрам для армянскіх эмігрантаў, раскіданых па ўсім Блізкім Усходзе. Яно мела велізарнае значэнне для кансалідацыі армян у пазнейшых дзяржаўных утварэннях, якія ўзніклі на развалінах [[Царства Філарэта Варажнуні|дзяржавы Варажнуні]]{{sfn|В. Степаненко, № 12|1988|с=86—103}}. Да [[1097]] года ў Прыеўфрацці і Кілікіі ўтвараецца шэраг незалежных армянскіх княстваў{{sfn|В. Степаненко|1980|с=34—44}}. На Еўфраце армянскія княствы, за выключэннем княства Каркар, праіснавалі аж да [[1116]]—[[1117]] гадоў, пасля чаго былі анексаваны крыжакамі{{sfn|В. Степаненко, № 12|1988|с=86—103}}. У Кілікіі ў другой палове XII стагоддзя армянскае княства Рубенідаў узмацнілася настолькі, што іншыя армянскія княствы вымушаны былі прызнаць залежнасць і ўвайсці ў яго склад. Такім чынам, у Кілікіі пачала паступова ўтварацца армянская феадальная манархія і іерархічная феадальная сістэма, якую ўзначальвалі Рубеніды{{sfn|А. Сукиасян|1969|с=25—47}}

== Узнікненне ==

=== Перыяд княства ===

==== Рубен I. Заснаванне дзяржавы ====
{{main|Рубен I}}
[[Выява:FlagKilikia.svg|thumb|160px|Сцяг дынастыі Рубінянаў]]
Князь [[Рубен I|Рубен]], адзін з палкаводцаў і васалаў Варажнуні, якому была даручана абарона вобласці Антытаўра, у [[1080]] годзе паклаў пачатак новай армянскай дынастыі і з'явіўся заснавальнікам княства{{sfn|А. Сукиасян|1969|с=5—24}}

==== Кастандын I ====
{{main|Кастандын I}}
[[Выява:The Barony of Cilician Armenia, 1080-1199.gif|thumb|Кілікійская Арменія ў 1080—1199]]
Пасля смерці ў [[1095]] годзе заснавальніка княства Рубена прастол атрымаў у спадчыну яго сын [[Кастандын I|Кастандын]], які пашырыў уладу на Усход за горы [[Антытаўр]]а<ref name='Runciman'>{{cite book | last = Runciman | first = Steven | title = A History of the Crusades — Volume I.: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem}}</ref>. На той момант галоўным ворагам армянскіх княстваў Малой Азіі і Блізкага Усходу былі орды сельджукаў, менавіта таму армянскае насельніцтва, пры з'яўленні ў рэгіёне крыжакоў першапачаткова разглядала ўдзельнікаў крыжовага паходу як саюзнікаў, здольных супрацьстаяць сельджукам{{sfn|В. Степаненко, № 12|1988|с=86—103}}. Падчас [[Аблога Антыёхіі|аблогі Антыёхіі]] Кілікійскія князі і манахі Чорнай Гары дапамагалі крыжакам войскам і правіянтам{{sfn|В. Степаненко|1985|с=82—92}}. [[Кастандын I]], які пашырыў сваё княства на Усход за горы Антытаўра<ref>Runciman Steven A History of the Crusades — Volume I.: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem.</ref>, за дапамогу [[Першы крыжовы паход|першым крыжакам]], асабліва ў выгнанні сельджукаў з [[Антыёхія|Антыёхіі]], быў ганараваны тытуламі ''Комс'' (Граф) і ''Барон''<ref name='Kurkjian'>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Armenia/_Texts/KURARM/27*.html|title=A History of Armenia|publisher=Bill Thayer|work=Website|date=2005-04-05|author=Vahan M. Kurkjian|access-date=2009-07-18}} [http://www.peeep.us/ea873c7b архіў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140408221501/http://www.peeep.us/ea873c7b |date=8 красавіка 2014 }}</ref>.

==== Тарос I ====
{{main|Тарос I}}
Першапачаткова адносны спакой і незалежнасць княства абумоўліваліся геаграфічным фактарам. На княства, размешчанае ў горнай частцы рэгіёна, спачатку не прэтэндавалі ні сельджукі, ні крыжакі. Пасля стабілізацыі становішча ў рэгіёне і ўтварэння шэрагу дзяржаў княства апынулася ізаляваным. [[Выява:Anazarbus klikya city south gate.jpg|230px|thumb|Разваліны Аназарба — сталіцы княства Рубенідаў]]
Геаграфічнае становішча стала перашкодай для развіцця дзяржавы Рубенідаў, да таго ж каля [[1100]] года калі памёр [[Кастандын I]], яго княства распалася на два ўдзелы яго сыноў Левона і [[Тарос I|Тароса]]. Для аб'яднання патрабавалася вярнуць пад свой кантроль населеныя армянамі прыбярэжныя землі. Да моманту, калі Рубеніды былі гатовыя да гэтага, Раўнінная Кілікія стала аб'ектам барацьбы паміж Візантыяй і Антыяхійскім княствам, вайна паміж якімі ішла з пераменным поспехам<ref name="Rub" />. Аднак гэта не перашкодзіла [[Тарос I|Таросу]] праводзіць актыўную знешнюю палітыку. Ён пашырыў межы свайго княства і ўшчыльную наблізіўся да граніц Кілікійскай раўніны, разбіўшы спачатку сельджукскія, а затым візантыйскія войскі. Таросам была занята, адбудавана і заселена крэпасць [[Аназарб]], якая мела стратэгічнае размяшчэнне. З крыжакамі, якіх армянскі князь падтрымліваў у войнах з мусульманскімі кіраўнікамі, ён меў саюзніцкія адносіны{{sfn|К. Мутафян|2009|с=26—27}}

==== Левон I ====
{{main|Левон I}}

Пасля смерці ў [[1129]] годзе [[Тарос I|Тароса I]] і забойства ў [[Аназарб]]е яго спадчынніка Кастандына II, на прастол узышоў дзядзька апошняга [[Левон I]]. Пад уладай новага кіраўніка, у выніку аб'яднання двух удзелаў, яго і брата, княства было адноўлена як адзінае цэлае, пасля чаго яно стала здольным праводзіць яшчэ больш актыўную знешнюю палітыку. Аб'яднанне княства вельмі хвалявала суседзяў, князя [[Антыяхійскае княства|Антыёхіі]] і эміра Данішменда, якія паспрабавалі ўвесці свае войскі на яго тэрыторыю. Аднак [[Левон I]] спачатку ў раёне сваёй сталіцы [[Аназарб]]а, разбівае конніцу эміра, а затым каля Партэлы - атрад крыжакоў Антыёхіі, вяртаючы пад кантроль Раўнінную Кілікію<ref name="Rub">Княжество Рубенидов Киликии в международных отношениях на Ближнем Востоке в 20-30е годы XII в. //Византийский временник //Институт истории // том 55; стр-ца 163; — 1994 г. [http://www.hist.msu.ru/Byzantine/http://www.hist.msu.ru/Byzantine/BB%2055_1%20%281994%29/BB%2055_1%20%281994%29%20167.pdf{{Недаступная спасылка}}]</ref>.
[[Выява:Map Crusader states 1135-en.svg|thumb|280px|left|Кілікійскае армянскае царства і дзяржавы Крыжакоў — [[1135]] г.]]
Прыкладна ў гэты ж час гіне ў баі [[Баэмунд II (князь Антыёхіі)|Баэмунд II]], пасля чаго ў самым княстве разгарнулася спрэчка наконт права на атрыманне ў спадчыну трона [[Антыяхійскае княства|Антыёхіі]]. Скарыстаўшыся момантам, [[Левон I]] атакаваў праходы Аманскага хрыбта і ў [[1135]] годзе авалодаў крэпасцю [[Сервантыкар]]. Новы кіраўнік [[Раймунд дэ Пуацье]], які ўзыйшоў на прастол [[Антыяхійскае княства|Антыёхіі]], перш за ўсё вырашыў утаймаваць амбіцыі армян. У [[1136]] годзе з ухвалення караля [[Фульк Іерусалімскі|Фулька Іерусалімскага]] пачаў вайну супраць Кілікіі. Разам з Балдуінам Марашскім ён напаў на ўладанні [[Левон I|Левона]], але апошні з дапамогай свайго пляменніка, графа [[Жаслен II (граф Эдэсы)|Жаслена Эдэскага]] адбіў напад крыжакоў Антыёхіі. Пасля здабытай перамогі [[Левон I|Левон]] пагадзіўся на перамовы з Антыяхійскім княствам, аднак ён быў заваблены ў пастку, дзе быў палонены і адпраўлены ў Антыёхію{{sfn|К. Мутафян|2009|с=26—27}}. Карыстаючыся адсутнасцю армянскага кіраўніка, данішмендскі эмір Мухамад уварваўся ў Кілікію і знішчыў увесь ураджай. Узрушаны гэтым бедствам, Левон выкупіў сваю свабоду, адмовіўшыся ад Сервантыкара, Маместыі і Аданы на карысць [[Раймунд дэ Пуацье|Раймунда]], а таксама заплаціўшы вялікі выкуп<ref name=autogenerated1>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Armenia/_Texts/KURARM/27*.html|title=A History of Armenia|publisher=Bill Thayer|work=Website|date=2005-04-05|author=Vahan M. Kurkjian|access-date=2009-07-19}}</ref>. Літаральна адразу ж пасля вызвалення з палону армянскі князь вярнуў сабе гэтыя гарады. Вайна разгарэлася зноў, пакуль у пачатку [[1137]] года, высілкамі [[Жаслен II (граф Эдэсы)|Жаслена]] не было ўсталявана перамір'е паміж двума княствамі. Абодва манархі разумелі, што паход візантыйскага імператара Іаана пагражаў і Кілікіі, і Антыёхіі, таму ім прыйшлося сфарміраваць альянс супраць візантыйцаў<ref name='Kurkjian' />. Але створаны альянс не змог супрацьстаяць Візантыі, у выніку чаго княствы былі заваяваны. У чэрвені [[1137]] года візантыйскія войскі захапілі раўнінную Кілікію, затым, пасля 37-дзённай аблогі, — сталіцу княства Рубенідаў — [[Аназарб]]. Праз некаторы час быў узяты ў палон армянскі князь, які схаваўся ў сваім радавым замку [[Вахка]]. Палонены [[Левон I]] разам з жонкай і двума сынамі — Рубенам і Таросам, быў адпраўлены ў [[Канстанцінопаль]]<ref name="rikonti-khalsivar.narod.ru-2">{{кніга
 |аўтар          = Успенский Ф. И.
 |загаловак       = История Византийской Империи
|частка= Отдел VI. Комнины, Глава X. Восточные дела
 |спасылка         =http://rikonti-khalsivar.narod.ru/Usp4.10.htm
 |год            = 2005
}}</ref>. Два іншыя сыны — Млех і Стэфан, знаходзіліся ў бяспецы ў [[Эдэскае графства|Эдэскім графстве]], у [[Беатрыса, Рубеніды|Беатрыс]], сястры
[[Левон I|Левона]] і маці графа [[Жаслен II (граф Эдэсы)|Жаслен II]]{{sfn|К. Мутафян|2009|с=26—27}}. Пасля падпарадкавання Кілікіі візантыйцамі, кіраўнік [[Антыяхійскае княства|Антыёхіі]] [[Раймунд дэ Пуацье|Раймунд]] прызнае сябе васалам [[Іаан II Камнін|Іаана Камніна]].

==== Тарос II ====
{{main|Тарос II}}
У 40-х гадах [[XII]] стагоддзя, сын [[Левон I|Левона I]] царэвіч Тарос бег з візантыйскага палону. З'явіўшыся ў [[1145]] годзе ў роднай Кілікіі, ''Тарос, магутны прынц армян'' спачатку вяртае пад свой кантроль невялікі рэгіён [[Таўр|Таўрскіх гор]] з радавымі крэпасцямі [[Вахка]] і [[Амуд]]. Затым у [[1151]] годзе, ажаніўшыся з дачкой сеньёра Рабана і заключыўшы саюз з крыжакамі, Тарос адваёўвае раўнінную Кілікію, захопленую візантыйцамі ў яго бацькі. У выніку ваенных аперацый, узяўшы ў палон візантыйскага стаўленіка, армянскі князь вяртае пад кантроль [[Аназарб]], [[Тарс]], Маместыю і дамінуючы над праходамі Аманскіх гор Тыл ([[Тапрак-кале]]). Даведаўшыся пра гэта [[Мануіл I Камнін|Мануіл Камнін]], які спадзяваўся на дапамогу пра-візантыйскіх армянскіх князёў Ламброна і Паперона, пасылае ў Кілікію войска на чале з Андронікам Камнінам. Візантыйская армія, якая ўвайшла ў рэгіён, сутыкнулася з арміяй [[Тарос II|Тароса II]]. Візантыйцы, якія пацярпелі шэраг паражэнняў і панеслі адчувальныя страты, былі вымушаны пакінуць Кілікію{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}.

Пасля перамогі над візантыйцамі адбылася першая спроба аб'яднання двух варагуючых родаў — Рубенідаў і [[Ашыніды|Ашынідаў]], якія прытрымліваліся візантыйскай арыентацыі, апошнія нават пачалі ўдзельнічаць у выступленнях супраць грэкаў. Саюз павінен быў быць змацаваны шлюбам паміж малалетнімі дзецьмі, сынам Ашына — Хетумам III, і адной з дочак Тароса II{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}.

Неўзабаве, пасля вяртання пераможанага [[Андронік I Камнін|Андроніка]] ў Канстанцінопаль, [[Мануіл I Камнін|Мануіл Камнін]], які быў не ў стане ўмяшацца, у [[1156]] годзе нацкаваў двух суседзяў супраць Тароса: спачатку сельджукаў, армія якіх была разгромлена армянамі на подступах да Таўрскіх гор, а затым і прынца Антыёхіі [[Рэно дэ Шацільён|Рэно дэ Шаціёна]]. Апошні, пасля таго як візантыйскі імператар не стрымаў слова, перайшоўся на бок армянскага князя. У [[1158]] годзе [[Мануіл I Камнін|Мануіл Камнін]] ужо сам узначальвае трэцюю і апошнюю кампанію ў Кілікіі і Сірыі. Візантыйскія войскі з баямі захопліваюць кілікійскую раўніну, у выніку чаго Тарос, адступіўшы, замацоўваецца ў гарах. Адразу пасля гэтага [[Рэно дэ Шацільён|Рэно дэ Шаціён]] прымае прысягу на вернасць візантыйскаму імператару{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}.

Праз некаторы час паміж [[Мануіл I Камнін|Мануілам]] і Таросам складаецца мірны дагавор, паводле якога апошні атрымлівае частку імператарскіх паўнамоцтваў, пры гэтым у Кілікіі, паводле гэтага ж дагавора, павінен быў увесь час знаходзіцца візантыйскі стаўленік з ваенным гарнізонам{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}.
Аднак дзейнічала пагадненне не доўга. Першы ж з візантыйскіх намеснікаў — Андронік Эўфарбенас, які даводзіўся кузенам [[Мануіл I Камнін|Мануілу]], адрозніўся тым, што ў [[1162]] годзе арганізаваў забойства брата [[Тарос II|Тароса]] — [[Стэфан Рубенід|Стэфана]], які пашыраў свае тэрыторыі і не лічыў сябе абавязаным падпарадкоўвацца Візантыі. Армянскі князь, нягледзячы на тое, што візантыйскі стаўленік быў заменены [[Канстанцін Каламан|Каламанам]], так і не дараваў забойства брата{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}.

Тым часам сітуацыя на хрысціянскім усходзе працягвала пагаршацца. У [[1164]] годзе ўтварылася хрысціянская кааліцыя, у якую ўвайшлі: новы прынц Антыёхіі [[Баэмунд III]], [[граф Трыпалі]], візантыйскі палкаводзец Каламан і армянскі князь [[Тарос II|Тарос]]. Саюзнікі, якія не прыслухаліся да просьбы Тароса дачакацца далучэння да кааліцыі [[кароль Іерусаліма|караля Іерусаліма]], кінулі выклік уладару [[Халеб]]а. Як вынік, адбылася «Харымская катастрофа», [[Нур ад-Дзін]]ам былі захоплены ў палон усе хрысціянскія лідары, за выключэннем [[Тарос II|Тароса]]. Да гэтага моманту саюз паміж двума армянскімі родамі, змацаваны шлюбамі дзяцей дзесяццю гадамі раней, у выніку антывізантыйскай дзейнасці [[Тарос II|Тароса II]], які так не дараваў забойства свайго брата, быў на грані разрыву. Занепакоены гэтымі звадамі, каталікос армян [[Грыгор III Пахлавуні]] пасылае да [[Тарос II|Тароса]] свайго брата [[Нерсес IV|Нерсеса Шнаралі]], якому паспяхова ўдалося загасіць канфлікт{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}.

Адразу пасля паланення свайго прадстаўніка [[Мануіл I Камнін|Мануіл]] накіроўвае Аляксея Аксуха на вакантную пасаду ў Кілікію. Новы стаўленік быў добрым тэолагам. Ён горача захапіўся гутаркамі з Нерсесам Шнаралі ў выніку чаго ў [[1165]] годзе ўзніклі ідэі экуменізму паміж армянскай і грэчаскай цэрквамі. Але армяна-грэчаскаму збліжэнню не наканавана было ажыцявіцца, праз год гэтаму перашкодзілі дзве падзеі: Аляксей Аксух быў агавораны і сасланы ў манастыр, а Нерсес Шнаралі стаў новым каталікосам і пазбавіўся магчымасці свабодна падарожнічаць. Пасля ссылкі Аксуха [[Мануіл I Камнін|Мануіл Камнін]] на яго месца прызначае [[Андронік I Камнін|Андроніка]], які пацярпеў 15 гадоў таму паражэнне ад армянскага князя. У [[1167]] годзе, з-за разгульнага ладу жыцця, [[Андронік I Камнін|Андронік]] быў адкліканы, а на яго месца быў прызначаны выкуплены з палону Каламан. Апошняму было даручана імператарам пазбавіць [[Тарос II|Тароса]] ўлады над Кілікіяй. Аднак гэты план праваліўся — армянскія войскі ўзялі Каламана ў палон, і [[Мануіл I Камнін|Мануіл]] ізноў быў вымушаны яго выкупіць{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}. Праз год у [[1168]] годзе памёр [[Тарос II]]. Падчас свайго кіравання, нягледзячы на шэраг спроб, [[Тарос II|Тарос]] так і не змог падпарадкаваць род [[Хетуміды|Хетумідаў]] ([[Хетуміды|Ашынідаў]]), які сапернічаў з ім. Аднак ён адвёў усе візантыйскія замахі на Кілікію, тым самым паклаўшы пачатак канчатковаму ўсталяванню ў рэгіёне армянскай улады{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}.

==== Рубен II ====
{{Main|Рубен II}}
Рубен быў сынам армянскага кіраўніка [[Тарос II|Тароса II]] і яго другой жонкі<ref name="Cawley">Charles Cawley // [http://fmg.ac/Projects/MedLands/ARMENIA.htm#_Toc184469941 «Lords of the Mountains, Kings of (Cilician) Armenia (Family of Rupen)»] // Medieval Lands. Foundation of Medieval Genealogy</ref>. Па праве ўспадкоўвання, ён, пасля смерці свайго бацькі павінен быў сесці на трон Кілікіі. Аднак, калі ў [[1169]] годзе памёр яго бацька [[Тарос II]], Рубен яшчэ не дасягнуў паўналецця, з-за чаго ў Кілікіі разгарнулася барацьба за ўладу. Рэгентам маладога спадчынніка стаў яго дзядуля па матчынай лініі — [[Тамас, рэгент|Тамас]] (паводле іншай версіі Фама). Аднак гэта не спадабалася брату памерлага кіраўніка — [[Млех]]у, які вымусіў прызнаць сябе спадчыннікам свайго брата{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}, узурпаваўшы правы законнага спадчынніка. Пасля страты трона, [[Тамас, рэгент|Тамас]] адвёў Рубена II у Антыёхію, дзе той сканаў праз некалькі гадоў.

==== Млех ====
{{Main|Млех}}
Справу ўмацавання армянскай дзяржавы працягнуў брат памерлага кіраўніка — [[Млех]]. Пасля смерці [[Тарос II|Тароса II]], ён, у [[1169]] годзе ўзурпаваўшы правы непаўналетняга Рубена II (сына і законнага спадчынніка [[Тарос II|Тароса II]]), прымусіў прызнаць сябе спадчыннікам свайго брата. Літаральна адразу, пасля смерці свайго цесця [[Тарос II|Тароса]] князь [[Хетум III]] скасаваў шлюб, заключаны ў свой час для змацавання перамір'я паміж дзвюма дынастыямі. Адразу пасля гэтага [[Млех]] беспаспяхова спрабаваў штурмам узяць радавы замак [[Хетуміды|Хетумідаў]] — [[Ламброн, крэпасць|Ламброн]]. Так і не вымусіўшы скарыцца Хетумідаў, [[Млех]], імкнучыся забяспечыць незалежнасць Кілікіі, цалкам змяніў кірунак у знешняй палітыцы. Вырашыўшы раз і назаўжды пакласці канец спробам візантыйцаў і лацінян авалодаць Кілікіяй, ён ідзе на саюз з сірыйскім кіраўніком [[Нур ад-Дзін]]ам. [[Млех]]перанёс сталіцу ў [[Сіс]], з дапамогай новага саюзніка адбіў напад крыжакоў і, разбіўшы візантыйскую армію, выгнаў тых з раўніннай Кілікіі. Праз год у [[1175]] годзе ў выніку змовы армянскіх князёў Млех быў забіты{{sfn|К. Мутафян|2009|с=30—33}}

==== Рубен III ====
{{Main|Рубен III}}
Пасля смерці [[Млех]]а, улада ў Кілікіі перайшла не да прамых нашчадкаў, а да яго пляменніка [[Рубен III|Рубена III]], сына забітага візантыйцамі [[Стэфан, Рубеніды|Стэфана]]. Адначасова з гэтым, у [[1175]] годзе, [[Мануіл I Камнін|Мануіл Камнін]], які скарыстаўся смерцю [[Млех]]а, зрабіў апошнюю спробу авалодаць Кілікіяй. Для заваявання імператарам была ўведзена армія на чале з яго сваяком [[Ісак Камнін, імператар Кіпра|Ісакам Камнінам]]. Аднак у Кілікіі візантыйскі военачальнік, пацярпеўшы шэраг паражэнняў, быў палонены [[Рубен III|Рубенам]]. Знаходзячыся ў армянскім палоне [[Ісак Камнін, імператар Кіпра|Ісак Камнін]] ажаніўся з дачкой [[Тарос II|Тароса II]], пасля чаго ў [[1182]] годзе быў выдадзены [[Баэмунд III (князь Антыёхіі)|князю Антыёхіі]]{{sfn|К. Мутафян|2009|с=38—39}}.<br />
Разбіўшы і канчаткова выгнаўшы візантыйцаў з краіны, [[Рубен III]], занепакоены магчымай пагрозай з боку мусульманскіх кіраўнікоў памежных тэрыторый, ідзе на саюз з крыжакамі. Каб змацаваць гэты саюз, у [[1181]] годзе, ён ажаніўся з прынцэсай Ізабель дэ Тарон. Адразу пасля гэтага, ведучы свае войскі на [[Ламброн, крэпасць|Ламброн]], ён вырашыў скарыць род Хетумідаў, які не падпарадкоўваўся Рубенідам. Але планам армянскага кіраўніка не наканавана было спраўдзіцца, паход [[Рубен III|Рубена III]] таксама, як і паход яго папярэдніка [[Млех]]а апынуўся няўдалым. Прыкладна ў гэты ж час пагаршаюцца адносіны з князем Антыёхіі [[Баэмунд III (князь Антыёхіі)|Баэмундам III]], які скарыстаўшыся здрадай у атачэнні армянскага князя, бярэ таго ў палон. Вызваліць [[Рубен III|Рубена]] [[Баэмунд III (князь Антыёхіі)|Баэмунд]] пагадзіўся толькі за шэраг тэрытарыяльных саступак на карысць Антыёхіі. Пазней армянскі кіраўнік без асаблівых намаганняў вярнуў страчаныя тэрыторыі, якія Антыёхія ўжо была не ў стане абараніць{{sfn|К. Мутафян|2009|с=38—39}}.

==== Левон II ====
{{Main|Левон II}}
[[Выява:Crusader States 1190.svg|thumb|Кілікійская Арменія і дзяржавы Крыжакоў — [[1190]] г.]]
Пасля таго як у [[1187]] годзе памёр [[Рубен III]], пераемнікам на троне стаў яго брат [[Левон II]], узыходжанне якога супала з узяццем Іерусаліма [[Саладзін]]ам. У [[1188]] годзе ажаніўшыся з лацінскай князёўнай Ізабелай, [[Левон II|Левон]], імкнучыся зрабіць уладу ў краіне больш цэнтралізаванай, пачаў рэарганізацыю сваёй дзяржавы. Жадаючы пабудаваць сваю дзяржаву на ўзор заходніх, армянскі кіраўнік прыцягваў да сябе на службу еўрапейцаў, якіх прызначаў на важныя дзяржаўныя пасады. Апроч гэтага [[Левон II|Левон]] даў дазвол на вяртанне ў Тарс і Маместыю выгнаных раней лацінскіх царкоўнікаў. Ён спрыяў рыцарскім ордэнам, для знаці і арміі па яго распараджэнні ўводзіліся французскія тытулы, у крыжакоў ім быў запазычаны кодэкс законаў і пададзены прывілеі еўрапейскім гандлярам. Пры гэтым, калі закраналіся інтарэсы армянскай дзяржавы, Левон не вагаючыся нападаў на любую апору еўрапейцаў{{sfn|К. Мутафян|2009|с=38—39}}.

Кіраванне [[Левон II|Левона]] супала з пачаткам трэцяга паходу крыжакоў, у якім прынялі ўдзел чацвёра самых магутных [[еўропа|еўрапейскіх]] [[манарх]]аў — германскі [[імператар]] [[Фрыдрых I Барбароса]], французскі [[кароль]] [[Філіп II Аўгуст]], аўстрыйскі [[герцаг]] [[Леапольд V (герцаг Аўстрыі)|Леапольд V]] і англійскі кароль [[Рычард I Ільвінае Сэрца]]. Германскі імператар, у адрозненне ад іншых манархаў, якія выбралі марскі шлях дастаўкі сваіх армій, аддаў перавагу весці армію сушай. Ён прайшоў праз Дарданэлы, атрымаўшы шэраг перамог, прайшоў праз уладанні сельджукаў і падышоў да Кілікіі. У той час тэрыторыя армянскай дзяржавы ўключала велізарныя ўладанні, заходняя мяжа якіх даходзіла да [[Караман|Ларанды]] (уключаючы [[Ісаўрыя|Ісаўрыю]] і [[Селеўкія|Селеўкію]]){{sfn|К. Мутафян|2009|с=38—39}}.

Перад пачаткам крыжовага паходу [[Клімент III|Папа Рымскі Клімент III]] звярнуўся з пасланнем да каталікоса армян [[Грыгорый IV, каталікос армян|Грыгорыя IV]] з просьбай дапамагчы праходжанню арміі. Армянская дзяржава паўстала перад складаным выбарам вызначэння сваёй пазіцыі. Педантычнасць пытання складалася ў тым, што на той момант, нягледзячы на папярэднія канфлікты, Кілікія знаходзілася ў нядрэнных адносінах як з хрысціянскім Захадам, так і з мусульманскім Усходам. Падтрымка аднаго з бакоў азначала б аўтаматычнае пагаршэнне адносін з іншым. У выпадкі ж нейтралітэту і адмовы каму-небудзь у падтрымцы, адносіны маглі пагоршыццца з абодвума бакамі канфлікту, што ў сваю чаргу магло пацягнуць за сабой ваенную агрэсію з любога з бакоў. У маі [[1190]] года, з набліжэннем да заходніх граніц Кілікіі арміі імператара [[Фрыдрых I Барбароса|Фрыдрыха I]], [[Левон II|Левон]] вырашыў параіцца з [[Грыгорый IV, каталікос армян|Грыгорыем IV]], для чаго армянскім кіраўніком да каталікоса была адпраўлена дэлегацыя. Але ёй было не наканавана дабрацца да пункта прызначэння, з-за таго, што рэзідэнцыя каталікоса знаходзілася ў [[Громкла|Громкле]], якая з'яўлялася ў гэты момант армянскім анклавам у мусульманскіх уладаннях. Дэлегацыя пад кіраўніцтвам [[Нерсес Ламбранацы|Нерсеса Ламбранацы]] каля Мараша падверглася нападу туркаў, пасля чаго была вымушана вярнуцца. У сваю чаргу імператар да двара армянскага кіраўніка адправіў трох паслоў, якія таксама не дасягнулі мэты. Праз нейкі час, пакідаючы Конью, [[Фрыдрых I Барбароса|Фрыдрых]] атрымаў ліст ад каталікоса, з паведамленнем пра прыём, які рыхтуецца ў яго гонар. Даведаўшыся пра гэта, імператар паведаміў, што ў адказ на патрабаванні [[Левон II|Левона]] вязе каралеўскую карону для армян. Пасля ўваходу імператарскай арміі ў [[Ісаўрыя|Ісаўрыю]], да яе далучылася дэлегацыя знатных армян, пасланая Левонам, які збіраўся выступіць насустрач. Ужо ў дарозе, [[10 чэрвеня]] [[1190]] года, стала вядома, што [[Фрыдрых I Барбароса|Фрыдрых]] патануў у рацэ. Малодшы сын памерлага імператара апынуўся не здольны працягнуць справу бацькі, і германская армія фактычна выбыла з удзелу ў крыжовым паходзе. Пасля смерці германскага кіраўніка армяне разумелі ўсю важнасць тонкай дыпламатыі ў адносінах з Саладзінам. Менавіта тады і з'явіўся ліст каталікоса, у якім адзначалася, што армяне прыклалі максімум высілкаў для таго, каб адгаварыць праходзіць [[Фрыдрых I Барбароса|Фрыдрыха]] праз Кілікію, што бачыцца цалкам магчымым{{sfn|К. Мутафян|2009|с=38—39}}.

Дзеянні [[Левон II|Левона]] на міжнароднай арэне змяняліся ў залежнасці ад інтарэсаў сваёй краіны. У [[1191]] годзе карабель [[Рычард I Львінае Сэрца|Рычарда Львінае Сэрца]], які ішоў у Палесціну, пацярпеў крушэнне каля берагоў Кіпра. Кіраўнік вострава [[Ісак Камнін, імператар Кіпра|Ісак Камнін]], адмовіўшы ў дапамозе крыжакам, выклікаў іх лютасць. У выніку чаго [[Рычард I Львінае Сэрца|Рычард I]] пры падтрымцы [[Левон II|Левона]] і шэрагу сіньёраў, за месяц скарыў Кіпр. Пасля Кіпрскага паходу Левон вырашыў вярнуць пад свой кантроль галоўны праход, які злучаў [[Кілікія|Кілікію]] з [[Антыёхія]]й. Праход кантраляваўся з замка [[Баграс]], які [[Саладзін]] адабраў у тампліераў. Даведаўшыся пра будучы наступ германскіх рыцараў, Саладзін пакінуў крэпасць, папярэдне знішчыўшы ўсе фартыфікацыйныя збудаванні. Скарыстаўшыся гэтым момантам [[Левон II|Левон]] займае замак, пасля чаго праводзіць рамонт і ўзводзіць новыя ўмацаванні. Тампліеры, даведаўшыся пра гэта, запатрабавалі ў армянскага кіраўніка аддаць крэпасць, на што Левон адказаў адмовай. У выніку адбыўся разрыў адносін з ордэнам тампліераў і папствам Антыёхіі{{sfn|К. Мутафян|2009|с=42—43}}.

У [[1194]] годзе [[Левон II|Левон]] каля [[Баграс]]а паланіў [[Баэмунд III (князь Антыёхіі)|Баэмунда III]], для вызвалення якога спатрэбілася асабістае прыбыццё ў [[Сіс, Кілікія|Сіс]] караля [[Іерусалім]]а [[Генрых II (граф Шампані)|Генрыха Шампанскага]]. Умовай вызвалення была адмова ад прэтэнзій Баэмунда III на Баграс, і шлюб Алісы, дачкі [[Рубен III|Рубена III]], з Раймондам, старэйшым сынам Баэмунда III. Паводле гэтага ж дагавора магчымы спадчыннік гэтага саюза атрымліваў карону Антыёхіі{{sfn|К. Мутафян|2009|с=42—43}}.

Да канца [[XII]] стагоддзя, [[Левон II]] стаў самым магутным кіраўніком у рэгіёне. На ўсходзе ўзнікла ідэя армяна-франкскай дзяржавы, на поўдні ў [[Левон II|Левона]] былі цудоўныя адносіны з [[Амары II Іерусалімскі|Амары Лузіньянам]], на захадзе ён скарыў амаль усю Ісаўрыю, нарэшце на поўначы, вайна за ўладу паміж спадчыннікамі [[Кылыч-Арслан III|Кылыч-Арслана]] прынесла яму мір. Такім чынам, усё спрыяла задуме [[Левон II|Левона]]: прызнанню еўрапейцамі, пабудаванай ім на заходні ўзор дзяржавы — каралеўствам{{sfn|К. Мутафян|2009|с=42—43}}.

=== Пераўтварэнне ў Царства ===

==== Каранацыя князя Левона II у якасці караля Левона I ====
[[Выява:Leo II of Armenia.jpg|thumb|200px|[[Левон II]] (I) — першы кароль Кілікійскай Арменіі]]
[[Левон II|Левону II]], які жадаў быць прызнаным і каранаваным паводле заходне-еўрапейскіх традыцый, дасягнуць сваіх мэт было нялёгка. З аднаго боку яму трэба было паспрабаваць не справакаваць разрыў адносін з [[Візантыя]]й, а з іншага — неабходна было хоць бы знешне пайсці на саступкі Рымскай царкве, каб укаранаванне некаталіцкага караля было ўхвалена [[Папа Рымскі|Папам Рымскім]]. Армянскі кіраўнік, з мэтай дамагчыся свайго, адправіў дэлегацыі да двара Папы [[Цэлестын III|Цэлестына III]] і 31-гадовага імператара [[Генрых VI Гогенштаўфен|Генрыха VI]]. Адначасова іншая дэлегацыя, якую ўзначальваў [[Нерсес Ламбранацы]], каб уладзіць магчымыя ўскладненні, адправілася ў [[Канстанцінопаль]]. Са свайго боку Левон пераканаў армянскіх святароў фармальна прыняць умовы лацінскай царквы, якія не маюць прынцыповага значэння. У канчатковым выніку, дзякуючы сваёй майстэрскай палітыцы, [[6 студзеня]] [[1198]] года князь [[Левон II]] стаў каралём [[Левон II|Левонам I]], каранацыя была праведзена з вялікай пышнасцю ў [[Тарс]]е біскупам Конрадам дэ Хільдэшаймам. Цырымонія праходзіла ў прысутнасці папскага легата Конрада, архібіскупа майнцкага, каталікоса Грыгорыя VI, армянскай знаці, а таксама лацінскіх, грэчаскіх і сірыйскіх саноўнікаў. У той жа час, дзякуючы высілкам [[Нерсес Ламбранацы|Нерсеса Ламбранацы]], армянскі кіраўнік атрымаў карону і з [[Візантыя|Візантыі]]. Такім чынам, каранацыя Левона стала завяршальным этапам у рэарганізацыі армянскай дзяржавы з княства ў каралеўства{{sfn|К. Мутафян|2009|с=42—43}}.

== Левон I ==

=== Унутраная палітыка ===
Ва ўнутранай палітыцы Левон, яшчэ да каранацыі, сутыкнуўся з шэрагам праблем. У прыватнасці, яго не задавольваў рост уплыву і незалежнасць рэлігійнай улады каталікасата ў [[Громкла|Громкле]], які знаходзіўся ўдалечыні ад [[Казан|Сіса]]. З мэтай уплыву на яго, у [[1193]] годзе, пасля смерці каталікоса Грыгорыя IV, ён збіраўся зрабіць галовай Армянскай царквы свайго кузена [[Нерсес Ламбранацы|Нерсеса Ламбранацы]]. Аднак кандыдатура Левона, вядомая сваёй лацінскай арыентацыяй, была адпрэчана армянскім духавенствам. Пасля гэтага Левон узвёў на прастол пляменніка памерлага каталікоса — [[Грыгорый V Каравежа|Грыгорыя V]]. Аднак і ён праз год быў скінуты. Кіраўніком армянскай царквы стаў стары [[Грыгорый VI Апірат]], які каранаваў Левона. Пасля яго смерці ў [[1203]] годзе род [[Пахлавуні]] пазбавіўся «манаполіі» на прастол каталікоса. Пераемнікам памерлага стаў [[Аванес VI Мечабаро|Іаан VI]] з роду [[Хетуміды|Хетумідаў]], выбраны, як і Грыгорый V, шляхам царскіх інтрыг, ён неўзабаве ўступіў у канфлікт з армянскім каралём. У выніку апошні ў 1207 годзе скінуў таго з прастола{{sfn|К. Мутафян|2009|с=42—43}}.

Жадаючы пакласці канец роду Хетумідаў, які традыцыйна сапернічаў з яго родам і не падпарадкоўваўся яго ўладзе, Левон сабраў армію і аблажыў [[Хетум III|Хетума III]], які ўмацаваўся ў радавым замку [[Ламброн, крэпасць|Ламброн]]. Аднак, як і яго папярэднікі [[Млех]] і [[Рубен III]], Левон пацярпеў няўдачу каля сцен крэпасці. Пасля гэтага ён запрашае князя на заключэнне шлюбу паміж двума родамі. Адразу ж па прыбыцці [[Хетум III|Хетум]] па загадзе караля быў схоплены і кінуты ў вязніцу{{sfn|К. Мутафян|2009|с=42—43}}.

Пасля каранацыі Левон працягнуў сваю пралацінскую палітыку. Ён заахвочваў прыбыццё лацінян у Кілікію, дзе ім не вагаючыся давяраліся адказныя пасады. Гаспітальерам былі падараваны крэпасці Селіфке, Камардэзіум, Ларанда і інш., а ордэну тэўтонскіх рыцараў - Кубетфорт, Адамадана і інш. Армянскі кароль адкрыў сваю краіну для еўрапейскага гандлю, падаўшы гандлёвыя прывілеі генуэзскім купцам і венецыянцам. Пры двары караля карысталася папулярнасцю [[французская мова]]. Сталі выкарыстоўвацца, яшчэ да [[Старажытнаармянская перакладная літаратура|перакладу на армянскую]], напісаныя на старафранцузскай мове пастановы вышэйшага суда Антыёхіі т.зв. «Антыяхійскія асізы»{{sfn|К. Мутафян|2009|с=42—43}}.

=== Вайна за Антыяхійскую спадчыну ===
[[Выява:Anatolia1200.png|thumb|330px|Кілікійская Арменія і суседнія дзяржавы ў [[1200]] годзе]]
У [[1201]] годзе памёр кіраўнік Антыяхійскага княства [[Баэмунд III (князь Антыёхіі)|Баэмунд III]].
Паводле дагавора, заключанага ў [[1194]] годзе паміж Кілікіяй і Антыёхіяй, на прастол павінен быў узысці [[Раймунд Рубен, князь Антыёхіі|Раймунд Рубен]] — сын старэйшага сына [[Баэмунд III (князь Антыёхіі)|Баэмунда]], і армянскай прынцэсы [[Аліса, Рубеніды|Алісы]], якая даводзілася пляменніцай каралю Кілікіі [[Левон II|Левону I]]. Гэта права аспрэчыў малодшы сын памерлага кіраўніка, [[Баэмунд IV (князь Антыёхіі)|Баэмунд IV]], які жадаў далучэння Антыёхіі не да Кілікіі, а да сваіх уладанняў. Паміж дзвюма дзяржавамі разгарэўся канфлікт. [[Баэмунд IV (князь Антыёхіі)|Баэмунд]], які пайшоў на абвастрэнне адносін з Папам Рымскім [[Інакенцій III|Інакенціем]], ставіць у Антыёхіі грэчаскага патрыярха. У сваю чаргу кіраўнік каталіцкай царквы пачынае падтрымліваць армянскага караля. Праз некаторы час папскія легаты, пасланыя [[Інакенцій III|Інакенціем]], пачалі дэманстраваць відавочна антыармянскія настроі. У [[1203]] годзе ў адказ на дзеянні папскіх саноўнікаў [[Левон II|Левон]], аблажыў Антыёхію і выгнаў з Кілікіі ўсіх прадстаўнікоў Папы Рымскага. Адносіны паміж [[Інакенцій III|Інакенціем III]] і [[Левон II|Левонам]] былі канчаткова сапсаваны. Пасля гэта Папа Рымскі адлучыў царкву ад  армянскага караля. Аднак, прымаючы да ўвагі нязгоду [[Левон II|Левона]] з умовамі, прапанаванымі Рымам падчас яго каранацыі, армянскага караля гэта не вельмі засмуціла. Літаральна адразу ж, на злосць Папе Рымскаму, Левон арганізаваў прыём у гонар грэчаскага патрыярха Антыёхіі, які наведваў Кілікію {{sfn|К. Мутафян|2009|с=47—48}}

У [[1216]] годзе Левон заняў Антыёхію, уладу над якой перадаў законнаму спадчынніку, свайму траюраднаму пляменніку [[Раймунд-Рубен]]у. Але кіраванне апошняга ў Антыёхіі пацярпела фіяска і выклікала абурэнне насельніцтва. Больш за тое, Раймунд-Рубен пасварыўся з братам свайго дзеда - армянскім каралём. Верагодна гэта адбылося з-за таго, што [[Левон II|Левон]], у якога нарадзілася другая дачка — [[Забел]], вырашыў прызначыць яе спадчынніцай кілікійскага прастола{{sfn|К. Мутафян|2009|с=47—48}}

У [[1219]] годзе [[Баэмунд IV (князь Антыёхіі)|Баэмунд IV]] захапіў Антыёхію і выгнаў Раймунд-Рубена. У тым жа годзе, прызначыўшы Забел сваёй пераемніцай, памёр і Левон. Армянскаму каралю так і не ўдалося рэалізаваць сваю мару аб аб'яднанні Антыёхіі і Кілікіі ў адзіную дзяржаву{{sfn|К. Мутафян|2009|с=47—48}}

== Забел ==

=== Узыходжанне ===
Знаходзячыся на божай пасцелі, [[Левон II|Левон]] паспеў прамовіць імя свайго спадчынніка, ім аказалася яго дачка [[Забел]]. Рэгентам малалетняй каралевы быў прызначаны [[Атом з Баграса|Атом Баграскі]], але ўжо праз некалькі месяцаў, у [[1220]] годзе, ён быў забіты<ref name="Cawley" />. Пасля гэтага рэгентам стаў Канстанцін Пайл з роду [[Хетуміды|Хетумідаў]]. Але не ўсім прыйшлася даспадобы апошняя воля памерлага цара. Правы Забел на трон аспрэчылі [[Раймунд-Рубен]] — траюрадны пляменнік памерлага цара, і [[Іаан дэ Брыен]] — муж [[Стэфанія Армянская|Стэфаніі]], дачкі [[Левон II|Левона]] ад першага шлюбу. Унутры Кілікійскага царства правы Забел на прастол не аспрэчваліся, таму армянская знаць падтрымала законную спадчынніцу прастола. У выніку верныя [[Левон II|Левону]] князі схапілі і кінулі [[Раймунд-Рубен|Раймунда-Рубена]] ў вязніцу, а праз нейкі час, пасля таго як на шляху ў Кілікію памерлі жонка і сын [[Іаан дэ Брыен|Іаана]], той таксама перастаў прэтэндаваць на армянскі трон<ref name="Cawley" />{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}

=== Шлюб з Філіпам Антыяхійскім ===
Неўзабаве, з мэтай умацавання дзяржавы, рэгентам было вырашана выдаць Забел замуж за [[Філіп Антыяхійскі|Філіпа]], аднаго з сыноў кіраўніка Антыёхіі [[Баэмунд IV (князь Антыёхіі)|Баэмунда IV]]. Галоўнай умовай пры заключэнні шлюбу было патрабаванне рэгента Канстанціна аб прыняцці жаніхом армянскага веравызнання і паважлівага стаўлення да армянскіх традыцый. [[Філіп Антыяхійскі|Філіп]] пагадзіўся, пасля чаго ў чэрвені [[1222]] года ў [[Казан|Сісе]] адбыўся шлюб [[Філіп Антыяхійскі|Філіпа Антыяхійскага]] і Забел. Філіп быў прызнаны [[прынц-кансорт]]ам Кілікіі, аднак не стрымаў свайго абяцання і грэбліва ставіўся да армянскіх традыцый, закранаючы нацыянальныя пачуцці армян. Філіп праводзіў большую частку свайго часу ў Антыёхіі, пры гэтым адкрыта спрыяў лацінскім баронам. Дзеянні Філіпа выклікалі незадаволенасць як у народа так і ў знаці Кілійскага царства. У выніку праз тры гады ён быў кінуты ў вязніцу, дзе і памёр{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}.

=== Шлюб з Хетумам I. Пераход улады ад Рубенідаў да Хетумідаў ===
У [[1226]] годзе рэгент, нягледзячы на супраціўленне Забел, пры блаславенні новага каталікоса Канстанціна I, выдаў яе за муж за [[Хетум I|Хетума]], аднаго са сваіх малодшых сыноў. Такім чынам Кілікія атрымала новага цара Хетума I, які стаў заснавальнікам другой кілікійскай каралеўскай дынастыі. Такім чынам, раз і назаўсёды паклаўшы канец ранейшаму суперніцтву двух родаў, у царстве адбыўся пераход улады ад Рубенідаў да Хетумідаў{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}. Узыходжанне на прастол традыцыйна лаяльных да Візантыі Хетумідаў першапачаткова пацягнула за сабой паслабленне сувязей Кілікіі з папствам і лацінскімі дзяржавамі. Пасля шлюбу ўсё яшчэ дзеючы рэгент Канстанцін Пайл прызначыў вярхоўным галоўнакамандуючым свайго старэйшага сына, аўтара армянскага перакладу «Антыяхійскіх асізаў», Смбата Спарапета. Пры гэтым, нягледзячы на складанае замежнапалітычнае становішча, рэгенту ўдалося захаваць мірныя адносіны з усімі сваімі суседзямі, уключаючы сельджукаў{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}.

== Хетум I ==
[[Хетум I]], паступова сталеючы, засяродзіў усю ўладу ў сваіх руках, стаўшы паводле ацэнкі сучасных гісторыкаў ''«адной з самых бліскучых постацей ва ўсёй армянскай гісторыі»''. Яго працяглае кіраванне супала з не менш працяглым кіраваннем духоўнага лідара армян Канстанціна I, які сядзеў у Громкле. За час свайго знаходжання ва ўладзе, дзейнасць [[Хетум I|Хетума]] была адзначана выдатнымі поспехамі ва ўсіх абласцях. У сферы культуры, адзначаўся росквіт творчасці мініяцюрыстаў, сярод якіх быў самы вядомы прадстаўнік школы мініяцюрыстаў з [[Громкла|Громклы]] — [[Тарос Раслін]]. Рэформы ў сферы камерцыі прывялі да хуткага развіцця гандлёвых сувязяў па ўсіх азімутных кірунках, у выніку чаго ўзрасла роля і значэнне аднаго з галоўных портаў царства — порта [[Аяс]]. Немалых поспехаў дамогся армянскі цар і ў знешняй палітыцы{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}. Праяўленую ім мудрасць, у поўным узрушэнняў [[XIII]] стагоддзі, высока ацаніў Рэнэ Грусэ. Гаворачы пра [[Хетум I|Хетума]], французскі гісторык адзначаў{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}: {{Цытата|Гісторыя павінна вітаць у яго асобе аднаго з самых яскравых, самых магутных палітычных геніяў Сярэднявечча}}

=== Кілікійска-мангольскія адносіны ===
[[Выява:HetoumIAtMongolCourt1254.JPG|thumb||right|200px|[[Хетум I]] (справа) у [[горад Каракарум|Каракаруме]]]]
У [[1243]] годзе турэцкія войскі былі разбіты ў [[Бітва пры Кёсэ-дагу|бітве пры Кёсэ-дагу]] мангола-татарамі, якія прыйшлі з Усходняй Азіі на чале з [[Байджу|Байджу-наёнам]]. Куды больш магутныя манголы, расправіўшыся з ранейшымі ворагамі армянскіх дзяржаў, сталі пагрозай Кілікійскаму армянскаму каралеўству. [[Хетум I]], па парадзе шэрагу князёў ужо спустошанай манголамі [[Вялікая Арменія|Вялікай Арменіі]], і асабліва армянскага князя [[Хачэнскае княства|Хачэна]] [[Гасан-Джалал Дала|Гасан-Джалала]], вырашыў заключыць саюз з [[Мангольская імперыя|імперыяй манголаў]].
З гэтай мэтай, кароль [[Хетум I|Хетум]] адпраўляе свайго старэйшага брата [[Смбат Спарапет|Смбата Спарапета]] ў мангольскую сталіцу [[горад Каракарум|Каракарум]]{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}.

У [[1251]] годзе ўнук [[Чынгісхан]]а [[Менгу]] стаў вялікім ханам манголаў. Заняўшы трон, ён для пацверджання вернасці запрашае да сябе ў госці [[Хетум I|Хетума I]]. Армянскі кароль, не доўга думаючы, прымае запрашэнне, і літаральна адразу ж, у [[1254]] годзе, адпраўляецца ў дарогу. Ён прайшоў праз [[Каўказ]], абмінуўшы [[Каспійскае мора]] па паўночнай яго мяжы, і ў канчатковым выніку дасягнуў стаўкі Менгу. Хетум I правёў у гасцях у хана пятнаццаць дзён, атрымаўшы вызваленне ад падаткаў і гарантыі ваеннай дапамогі, ён вярнуўся ў Кілікію. На шляху з [[горад Каракарум|Каракарума]] [[Хетум I]] правёў шэраг сустрэч з братам Менгу, кіраўніком мангольскай Заходняй Азіі, [[Хулагу]]. Апошні праз некалькі гадоў стаў першым кіраўніком персідскага ільханата, адной з чатырох дзяржаў, якія ўтварыліся пасля распаду імперыі Чынгісхана. [[Хулагу]], быўшы жанатым з хрысціянкай, з прыязню ставіўся да хрысціян. Яго палітыка, працягнутая сынам і ўнукам, на працягу амаль паўстагоддзя забяспечвала адносную бяспеку Кілікійскай армянскай дзяржаве. У [[1255]] годзе падарожжа [[Хетум I|Хетума]] завяршылася, абмінуўшы Каспій з поўдня, ён дасягнуў сваёй сталіцы — [[Казан|Сіса]]{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}.

Армяна-мангольскі саюз быў вельмі дальнабачным ходам [[Хетум I|Хетума I]], які быў добрым дыпламатам і дзякуючы гэтаму саюзу забяспечыў бяспеку сваёй дзяржаве і ў пэўным сэнсе стаў саветнікам па хрысціянстве пры хане{{sfn|К. Мутафян|2009|с=54—58}}.

=== Уварванне егіпецкіх мамлюкаў ===
У [[1260]] годзе мангольскія войскі пад правадырствам [[Хулагу]], у саюзе з [[Хетум I|Хетумам I]] і яго зяцем [[Баэмунд VI (князь Антыёхіі)|Баэмундам VI]], па чарзе захапілі Халеб і Дамаск. Неўзабаве, пытанне аб пераходзе па спадчыне прастола мангольскай імперыі пасля смерці Менгу вымусіла Хулагу вярнуцца ў Манголію. На чале мангольскіх войскаў быў пакінуты хрысціянін [[Кітбука]], які неўзабаве пасля ад'езду [[Хулагу]] ў [[Бітва пры Айн-Джалуце|бітве пры Айн-Джалуце]] пацярпеў разгромнае паражэнне ад мамлюкаў. Поспех апошніх стаў магчымы дзякуючы таму, што крыжакі Акры прапусцілі мамлюкаў праз свае ўладанні. Для кілікійскіх армян паражэнне манголаў прывяло да вялікіх ускладненняў: Тэбрыз, у якасці памежнага пункта стаў для манголаў больш важным, чым больш аддаленае кілікійска-сірыйскае ўзбярэжжа{{sfn|К. Мутафян|2009|с=62—63}}.

[[Выява:DisasterOfMari1266.JPG|thumb|right|300px|Бітва армян з мамлюкамі. Прынц Тарос забіты (справа ўнізе), прынц Левон III (будучы кароль Левон II) — захоплены ў палон (у цэнтры)]]
Пасля паражэння саюзных Кілікіі манголаў, армянская дзяржава паспяхова адбівала каля Таўрскага хрыбта напады сельджукаў і [[Караманіды|караманідаў]]. Аднак сапраўдная пагроза кілікійскаму царству зыходзіла ад егіпецкіх мамлюкаў. Усведамляючы небяспеку [[Хетум I]] адпраўляецца ў [[Тэбрыз]] прасіць дапамогі ў [[Абака-хан|Абага]], сына памерлага ў [[1265]] годзе [[Хулагу]]. Тым часам мамлюкі даведаўшыся пра адсутнасць армянскага караля, распачалі свой першы набег на Кілікію. У [[1266]] годзе імі быў захоплены паўночны праход Аманскіх гор, у бітве каля якога армянскай арміяй камандаваў [[Смбат Спарапет|Смбат]]. У складзе войскаў апошняга ў бітве ўдзельнічалі двое дзяцей армянскага караля — [[Левон III]] (у будучым каранаваны як ''Левон II'') і Тарос. Тарос быў забіты ў бітве, а Левон узяты ў палон. Мамлюкі нанеслі паражэнне армянскай дружыне і ўпершыню ўварваліся ў межы Кілікіі, спустошыўшы яе{{sfn|К. Мутафян|2009|с=62—63}}.

Вярнуўшыся, [[Хетум I]] заспеў Кілікію спустошанай да [[Адана|Аданы]]. Жадаючы вярнуць свайго сына, армянскі кароль звярнуўся да кіраўніка мамлюкаў [[Бейбарс I|Бейбарса]]. За Левона, палоненага прынца, той апроч выкупу запатрабаваў, каб армянскі кароль замовіў перад [[Абака-хан|Абагам]] пра вызваленне свайго сябра, захопленага манголамі ў [[Халеб]]е. Выканаўшы абяцанні, і вызваліўшы тым самым сына з палону, [[Хетум I|Хетум]] у [[1269]] годзе адрокся ад прастола і сышоў у манастыр, дзе праз год сканаў{{sfn|К. Мутафян|2009|с=62—63}}.

== Левон II ==
[[Левон III|Левон II]], узыйшоўшы на прастол у перыяд адноснага зацішша, працягнуў палітыку свайго бацькі. У вобласці гандлю ён дараваў прывілеі каталонскім купцам, а таксама аднавіў прывілеі італьянцаў. У знешняй палітыцы, ён як бацька, аддаваў прыярытэт армяна-мангольскаму саюзу. Пачатковы перыяд кіравання [[Левон III|Левона II]] адзначыўся новым уздымам культурнага і эканамічнага жыцця краіны. У [[1271]] годзе праз кілікійскае царства прайшоў вядомы падарожнік [[Марка Пола]], які з захапленнем апісаў дзейнасць армянскага порта Аяс{{sfn|К. Мутафян|2009|с=63—67}}. У сваёй кнізе ён адзначае:
{{пачатак цытаты}}''«У армян ёсць горад каля мора, якое называюць Лаяс, дзе адбываецца вялікі гандаль, таму, Вы павінны ведаць, усе віды спецый, шаўкавістых і плеценых золатам тавараў і іншых каштоўных тавараў прынесеных адусюль у гэты горад. Гандляры Венецыі і Генуі і іншых краін прыязджаюць у гэта месца, каб прадаць і купіць тавары. І хто б не жадаў падарожнічаць на Усход, так ці інакш стане гандляром гэтага горада»''{{канец цытаты}}

Аднак спакойнае жыццё дзяржавы доўжылася не доўга. У [[1275]] годзе мамлюкскі султан [[Бейбарс I]], несучы новыя разбурэнні, ізноў пайшоў вайной на Кілікію. Праз год ужо цюркскія плямёны імкнуліся ўварвацца ў армянскую дзяржаву, але былі спынены армянскім войскам на чале з палкаводцам [[Смбат Спарапет|Смбатам Спарапетам]]. Апошні атрымаў перамогу коштам свайго жыцця. У [[1281]] годзе армяна-мангольскае войска пад камандаваннем кілікійскага караля [[Левон III|Левона II]] і брата хана [[Абака-хан|Абагі]] Менгу-Цімура, пайшлі вайной на султана мамлюкаў [[Аль-Ашраф Халіль|Калауна]]. Вырашальная бітва адбылася ў сірыйскім [[Хомская бітва|горадзе Хомс]]. Армяна-мангольскія войскі, у выніку адмовы крыжакоў ад удзелу ў бітве, прайгралі бітву. Паражэнне альянсу мела катастрафічныя наступствы для рэгіёна: [[Левон III|Левон]] не маючы больш сіл весці вайну, у [[1285]] годзе, у абмен на саступкі з армянскага боку, заключае дзесяцігадовы мірны дагавор з мамлюкамі. Адначасова з гэтым моцна слабее мангольская прысутнасць у рэгіёне. Захоп мамлюкамі дзяржавы крыжакоў, якія выказалі нейтралітэт падчас бітвы пры Хомсе, быў пытаннем часу{{sfn|К. Мутафян|2009|с=63—67}}.

У [[1289]] годзе памірае [[Левон III|Левон II]]. Праз два гады, у маі [[1291]] года, сын і пераемнік [[Аль-Ашраф Халіль|Калауна]] захоплівае Акру. Хрысціянская прысутнасць на Усходзе абмяжоўваецца лацінскім Кіпрам і Армянскай Кілікіяй{{sfn|К. Мутафян|2009|с=63—67}}.

== Хетум II ==

=== Узмацненне пазіцый каталікоў ===
[[Хетум II]], які быў [[Францысканцы|францысканцам]], з першых сваіх дзён знаходжання ў ролі кіраўніка дзяржавы павёў відавочную пра-лацінскую палітыку. Утоенае імкненне да каталізацыі каралеўства з боку Рыма, прыняло цяпер адкрыты характар. У [[1289]] годзе, з дапамогай [[Хетум II|Хетума II]], папскім легатам удалося зрушыць супрацьстаялага каталікам каталікоса Канстанціна II, а яго месца заняў больш падатлівы Сцепанос IV{{sfn|К. Мутафян|2009|с=72—73}}.

У маі [[1292]] года, у выніку захопу мамлюкамі рэзідэнцыі кіраўніка армянскай царквы — крэпасці [[Громкла]], быў палонены каталікос усіх армян Сцепанос IV. Яго пераемнік Грыгар VII, перакананы прыхільнік падпарадкавання Рыму, перанёс стаўку каталікоса ў сталіцу кілікійскага каралеўства горад [[Сіс]]. Гэта падзея мела сур'ёзныя наступствы. Духоўныя асобы страцілі сваю незалежнасць ад часовай пра-лацінскай улады, а некаторыя кіраўнікі армянскай царквы, зведаўшы ўплыў, сталі патроху схіляцца да каталіцтва, і тым самым увайшлі ў канфлікт з насельніцтвам і асноўнай часткай армянскага духавенства{{sfn|К. Мутафян|2009|с=72—73}}.

=== Канец саюза з манголамі ===
У [[1293]] годзе [[Хетум II|Хетуму II]] коштам саступак тэрыторый на ўсходзе краіны ўдалося пазбегнуць уварвання егіпецкіх мамлюкаў у сваё каралеўства і тым самым атрымаць невялікую перадышку. Прыкладна ў гэты ж час прыйшла вестка пра тое, што візантыйскі імператар жадае ўзяць у жонкі сястру кілікійскага караля. Разумеючы, што падобны шлюб дапаможа здабыць новых саюзнікаў, армянская дэлегацыя выехала ў [[Канстанцінопаль]], дзе ў храме Св. Сафіі [[16 студзеня]] [[1294]] года адбыўся шлюб кілікійскай прынцэсы [[Рыта II, прынцэса Кілікійскай Арменіі|Рыты]] з візантыйскім імператарам [[Міхаіл IX Палеалог|Міхаіла IX Палеалога]]{{sfn|К. Мутафян|2009|с=73—75}}.

У [[1295]] годзе, у персідскім ільханаце адбыўся пераварот. Да ўлады прыйшоў [[Газан-хан|Газан]], адзін з сыноў [[Аргун-хан|Аргуна]]. [[Хетум II|Хетум]], адправіўшыся да яго, атрымаў пацверджанне саюза і сумесных ваенных дзеянняў супраць мамлюкаў. Але [[Газан-хан]] разумеючы, што не можа кіраваць мусульманскім народам не прыняўшы яго рэлігіі, у канцы стагоддзя, прымае іслам. Пазней яго пераемнікі прыйдуць да змены традыцыйнай знешняй палітыкі: такім чынам першым ільхан-мусульманін — [[Газан-хан]], стане апошнім з ільханаў саюзнікаў армян{{sfn|К. Мутафян|2009|с=73—75}}. У [[1299]] годзе ў [[Бітва пры Вадзі аль-Хазнадар|бітве пры Хомсе]] армянская армія разам з мангольскай разбіваюць армію егіпецкіх мамлюкаў. [[Газан-хан]] займае Сірыю, а армяне вяртаюць усе старчаныя раней тэрыторыі. Але неўзабаве, пасля ад'езду ільхана, мамлюкі выбіваюць манголаў з Сірыі. Апошнія некалькі разоў спрабавалі вярнуць страчаныя землі, але кожны раз іх паход цярпеў няўдачу. Акрамя таго, пасля смерці Газан-хана ў [[1304]] годзе, «кілікійска-мангольскі» саюз спыніў сваё існаванне, і ніводны мангольскі кіраўнік больш не выступаў супраць мамлюкаў. Мамлюкі ў сваю чаргу зноў сталі пагражаць Кілікіі: у [[1302]]-м, а затым у [[1304]] годзе яны захапілі ўсе землі, якія армяне вярнулі пасля [[Бітва пры Вадзі аль-Хазнадар|Хомскай бітвы]] {{sfn|К. Мутафян|2009|с=73—75}}.

Апошняе дзесяцігоддзе [[XIII]] стагоддзя адзначылася кардынальнай зменай суадносін сіл на Блізкім Усходзе. У самым пачатку [[XIV]] стагоддзя, пасля прыняцця мангольскімі ільханамі ісламу, «армяна-мангольскі» саюз спыніў сваё існаванне. Пагроза навісала над армянскім каралеўствам: з захаду пагражалі туркі-караманіды, а з усходу мамлюкі. З саюзнікаў у рэгіёне ў Кілікіі заставаўся толькі [[Кіпрскае каралеўства|Кіпр]], у той час як на захадзе ідэя новага «Крыжовага паходу» паступова згасала{{sfn|К. Мутафян|2009|с=72—73}}.

== Барацьба за ўладу. Пераход трона ад брата да брата ==
У [[1293]] годзе, праз чатыры гады пасля прыходу да ўлады, [[Хетум II|Хетум]] зракаецца ад трона і сыходзіць у [[Францысканцы|францысканскі]] манастыр. Каралём становіцца яго родны брат [[Тарос, кароль Кілікійскай Арменіі|Тарос]]. Аднак апошні валадарыў не доўга, і, магчыма, не быў нават каранаваны. Праз год ён вяртае прастол [[Хетум II|Хетуму II]], які вярнуўся з манастыра. У 1296 годзе [[Хетум II|Хетум]] са сваім братам [[Тарос, кароль Кілікійскай Арменіі|Таросам]] адпраўляюцца ў [[Канстанцінопаль]]. Скарыстаўшыся іх адсутнасцю, іншы брат [[Смбат, кароль Кілікійскай Арменіі|Смбат]], абвясціў сябе каралём. У гэтай сітуацыі на яго бок пераходзіць каталікос Грыгар VII, які спадзяваўся на тое, што новы кіраўнік падтрымае яго пра-лацінскія памкненні. Зрынуты кароль [[Хетум II]], жадаючы вярнуць уладу, стаў шукаць падтрымкі ў Візантыі, у той жа час [[Смбат, кароль Кілікійскай Арменіі|Смбат]] адправіўся да [[Газан-хан]]а і ажаніўся з яго сваячкай. Па вяртанні [[Смбат, кароль Кілікійскай Арменіі|Смбат]] кінуў у вязніцу сваіх братоў [[Хетум II|Хетума II]] і [[Тарос, кароль Кілікійскай Арменіі|Тароса]], апошні памірае ў зняволенні. Неўзабаве, у [[1298]] годзе, на палітычнай арэне з'яўляецца чацвёрты брат — [[Кастандын II]], які, скінуўшы [[Смбат, кароль Кілікійскай Арменіі|Смбата]], займае яго трон. У гэты ж час мамлюкі, падвяргаючы спусташэнню краіну, ізноў урываюцца ў Кілікію, і адыходзяць толькі пасля таго, як ім былі саступлены ўсе ўсходнія крэпасці краіны. Каралеўства на ўсход ад Пірамоса больш не было абаронена. Агулам [[Кастандын II|Кастандын]] кіраваў краінай каля года, пасля чаго саступіў месца Хетуму, якога ён выпусціў, як толькі прыйшоў да ўлады. [[Хетум II]], які ізноў узяў стырны кіравання ў свае рукі, прымірыўшы братоў, адпраўляе [[Кастандын II|Кастандына]] і [[Смбат, кароль Кілікійскай Арменіі|Смбата]] ў Канстанцінопаль{{sfn|К. Мутафян|2009|с=73—75}}.

== Гл. таксама ==
* [[Кілікія]] — гісторыка-геаграфічная вобласць на паўднёвым усходзе паўвострава Малая Азія
* [[Рубеніды]] — першая княжацкая, а затым каралеўская дынастыя Кілікійскай Арменіі
* [[Хетуміды]] — другая каралеўская дынастыя Кілікійскай Арменіі
* [[Лузіньяны]] — трэцяя і апошняя каралеўская дынастыя Кілікійскай Арменіі

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{кніга|аўтар= Сукиасян А.|загаловак = История Киликийского армянского государства и права|спасылка= http://armenianhouse.org/suqiasyan/cilicia/armenian-state-law.html|месца= Ереван|выдавецтва= Митк|год= 1969|ref= А. Сукиасян}}
* {{кніга
 |аўтар         = [[Клод Мутафян|Мутафян К.]]
 |загаловак     = Последнее королевство Армении
 |арыгінал      = Le Royaume Arménien de Cilicie, XIIe-XIVe siècl
 |выдавецтва    = «Mediacart»
 |год           = 2009
 |старонак      = 161
 |isbn          = 978-5-9901129-5-7
 |ref           = К. Мутафян
}}
* {{кніга
 |аўтар         = Gabriel Sheffer
 |загаловак      = Diaspora politics: at home abroad
 |спасылка        = http://books.google.ru/books?id=mCYFN-zVMNEC&printsec=frontcover&dq=diaspora+politics+at+home+abroad+gabriel+sheffer&hl=ru&sa=X&ei=DN7-UO-PNMOE4gSKk4CYBw&ved=0CC4Q6AEwAA
 |выдавецтва  = Cambridge University Press
 |год           = 2003
 |старонак       = 308
 |isbn          = 0521811376, 9780521811378
 |ref           = Г. Шеффер
}}
* {{кніга
 |аўтар         = [[Ілья Паўлавіч Петрушэўскі|Петрушевский И. П.]]
 |загаловак      = Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI - начале XIX вв
 |месца         = Л.
 |выдавецтва  = Наука
 |год           = 1949
 |старонак       = 35
 |ref           = И. Петрушевский
}}
* {{артыкул
 |аўтар         = Степаненко В. П.
 |загаловак      = Политическая обстановка в Закавказье в первой половине XI в.
 |спасылка        = http://elar.urfu.ru/handle/10995/2262/
 |выданне       = Античная древность и средние века
 |месца         = Свердловск
 |год           = 1975
 |выпуск        = 11
 |старонкі      = 124-132
 |ref           = В. Степаненко
}}
* {{кніга
 |аўтар         = Степаненко В. П.
 |загаловак      = Византия в международных отношениях на Ближнем Востоке (1071-1176)
 |спасылка        = http://elar.urfu.ru/handle/10995/3423
 |месца         = Свердловск
 |выдавецтва  = Изд-во Уральского университета
 |год           = 1988
 |старонак       = 218
 |ref           = В. Степаненко
}}
* {{артыкул
 |аўтар         = Степаненко В. П.
 |загаловак      = Государство Филарета Варажнуни (1071—1084/86 гг.)
 |спасылка        = http://elar.urfu.ru/handle/10995/2278
 |выданне       = Античная древность и средние века
 |месца         = Свердловск
 |год           = 1988
 |выпуск        = 12
 |старонкі      = 86-103
 |ref           = В. Степаненко, № 12
}}
* {{артыкул
 |аўтар         = Степаненко В. П.
 |загаловак      = Из истории международных отношений на Ближнем Востоке XII в. Княжество Васила Гоха и Византия
 |спасылка        = http://elar.urfu.ru/handle/10995/2342
 |выданне       = Античная древность и средние века
 |месца         = Свердловск
 |год           = 1980
 |выпуск        = 17
 |старонкі      = 34-44
 |ref           = В. Степаненко
}}
* {{артыкул
 |аўтар         = Степаненко В. П.
 |загаловак      = «Совет двенадцати ишханов» и Бодуэн Фландрский. К сущности переворота в Эдессе (март 1098 г.)
 |спасылка        = http://elar.urfu.ru/handle/10995/2539
 |месца         = Свердловск
 |выданне       = Античная древность и средние века
 |год           = 1985
 |выпуск        = 22
 |старонкі      = 82-92
 |ref           = В. Степаненко
}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://genocide.ru/gitem/cilicia-armenian-princedoms.htm Армянскія княствы ў Кілікіі (1080—1198 гг.)]
* [http://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=1240#2 Манеты Кілікійскага царства]

{{Дзяржавы крыжакоў}}

[[Катэгорыя:Кілікія]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя дзяржавы Сярэдневякоўя]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя дзяржавы Блізкага Усходу]]
[[Катэгорыя:Дзяржавы ў гісторыі Арменіі]]
[[Катэгорыя:Дзяржавы ў гісторыі Турцыі]]