Прагляд зыходнага тэксту старонкі Медзь

'''Медзь''' ({{lang-la|cuprum}}) '''Cu''' — [[хімічны элемент]] I групы [[Перыядычная сістэма элементаў|перыядычнай сістэмы]]; атамны нумар 29. [[Метал]] чырвонага колеру.
[[Выява:Cu-Scheibe.JPG|thumb|280px|alt=||<center>Медзь</center>|right]]

Медзь вядомая са старажытных часоў: гэта першы метал, які замяніў камень у першабытных прыладах працы — пачатак [[Медны век|меднага веку]] датуецца прыкладна 4-м тысячагоддзем да н.э.

Адкрыццё [[Старажытны Егіпет|старажытнымі егіпцянамі]] [[бронза|бронзы]] (сплаву медзі з [[волава]]м) — больш лёгкаплаўкай і цвёрдай, чым сама медзь — паклала канец кароткаму меднаму веку і пачатак намнога даўжэйшаму веку [[Бронзавы век|бронзаваму]]: з канца 4-га па 1-е тысячагоддзе да н. э.

[[Старажытны Рым|Старажытныя рымляне]] вывозілі медную руду з вострава [[Кіпр]], адкуль пайшла лацінская назва медзі — «купрум».

== Прыродныя крыніцы ==
Па распаўсюджанасці ў зямной кары займае 26-е месца сярод элементаў. У асноўным медзь прысутнічае ў горных пародах у выглядзе злучэнняў. Прамысловае значэнне маюць [[халькапірыт]] CuFeS<sub>2</sub>, [[хальказін]] Cu<sub>2</sub>S, [[малахіт]] CuCO<sub>3</sub>·Cu(OH)<sub>2</sub>, некаторыя іншыя мінералы.

== Вытворчасць ==
Большасць медзі здабываецца ў выглядзе сульфідаў медзі ў буйных кар'ерах у медна-парфіраваных радовішчах, якія ўтрымліваюць ад 0,4 да 1,0 % медзі. Прыкладамі такіх радовішчаў з'яўляюцца шахты [[Чукікамата]] ў [[Чылі]], [[Бінга-Каньён]] ([[Юта]]) і [[Эль-Чына]] ([[Нью-Мексіка]]) у [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]. Згодна з [[Брытанская геалагічная служба|Брытанскай геалагічнай службай]] у [[2005]] годзе Чылі была найбуйнейшым вытворцам медзі з руднікоў, акрамя таго трэць усёй здабычы прыпадала на ЗША, [[Інданезія|Інданезію]] і [[Перу]]<ref>Hammond, C. R. (2004). The Elements, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition. CRC press. ISBN 0-8493-0485-7.</ref>. Медзь можа таксама быць адноўлена праз [[падземнае вылугоўванне]]. Некалькі радовішчаў у штаце [[Арызона]] лічацца першымі кандыдатамі для прымянення гэтага метаду<ref>[http://www.azcentral.com/arizonarepublic/business/articles/2011/06/19/20110619copper-new-method-fight.html A new method to harvest copper]. Azcentral.com</ref>. Масштабы выкарыстання медзі павялічваюцца, але яе колькасць ледзь задавальняе ўзровень выкарыстання ў развітых краінах<ref>Gordon, R. B.; Bertram, M.; Graedel, T. E. (2006). [http://www.pnas.org/content/103/5/1209.full Metal stocks and sustainability] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150924143053/http://www.pnas.org/content/103/5/1209.full |date=24 верасня 2015 }}. PNAS 103 (5): 1209—1214.</ref>.

== Прымяненне ==
Больш за палову ўсёй здабычы медзі ідзе на вытворчасць электрычнага дроту, каля 30-40 % выкарыстоўваецца для атрымання розных сплаваў: бронзы, [[латунь|латуні]], медна-нікелевых.

== Гл. таксама ==
* [[Паўночнае золата]]

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Кампактная перыядычная табліца}}
{{Металы і сплавы, якія выкарыстоўваюцца для вырабу манет}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Хімічныя элементы]]
[[Катэгорыя:Металы]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Медзь| ]]