Прагляд зыходнага тэксту старонкі Нясебыр

{{НП
 |статус                  = Горад
 |беларуская назва        = Нясебыр
 |арыгінальная назва   = {{lang-bg|Несебър}}
 |краіна                  = Балгарыя
|герб                    = Nesebar COA.jpg
|сцяг                    =
 |шырыня герба            = 144
 |шырыня сцяга            =
  |lat_deg = 42|lat_min = 39|lat_sec = 
  |lon_deg = 27|lon_min = 44|lon_sec = 
 |Яндекскарта             = 
 |памер карты краіны     = 250
 |памер карты рэгіёна    = 
 |памер карты раёна     = 
 |выгляд рэгіёна             = 
 |рэгіён                  = Паўднёва-Усходні рэгіён Балгарыі
 |рэгіён у табліцы        = 
 |выгляд раёна              = 
 |раён                   = Бургаская вобласць
 |раён у табліцы         = 
 |выгляд абшчыны              = 
 |абшчына                  = Абшчына Нясебыр
 |абшчына ў табліцы        =
 |унутранае дзяленне      = 
 |выгляд раздзела               = 
 |від главы             = Кмет
 |глава                   = Мікалай Дзімітраў
 |дата заснавання          = 
 |першае згадванне       = Пачатак першага тыс. да н. э.
 |ранейшыя імёны           = Менапаль, Менебрыя, Мясемврыя
 |статус з                = 
 |плошча                 = 31,852
 |выгляд вышыні              = 
 |вышыня цэнтра НП        =
 |клімат                  = 
 |афіцыйная мова        = 
 |афіцыйная мова-ref    = 
  |насельніцтва              = 11 366
  |год перапісу           = 2012
  |шчыльнасць              = 356,84
  |агламерацыя            = 
  |нацыянальны склад    = 
  |канфесійны склад= 
  |этнохороним            = 
 |часавы пояс            = +2
 |DST                     = так
 |тэлефонны код          = +359 554
 |паштовы індэкс         = 8230
 |аўтамабільны код       = 
 |выгляд ідэнтыфікатара      = 
 |лічбавы ідэнтыфікатар  = 
 |катэгорыя ў Commons     = Nesebar
 |сайт                    = http://www.nessebarinfo.com
 |мова сайта              = bg
 |мова сайта 2            = en
 |мова сайта 3            = ru
}}{{Аб'ект Сусветнай спадчыны
|BelName     = Старажытны горад Нясебыр
|Name        = Ancient City of Nessebar
|Image       =  [[Image:Nesebar-oldtown-imagesfrombulgaria.jpg|center|350px]]
|imagecaption= 
| State Party = {{BUL}}
|Type        = Культурны
|Criteria    = iii, iv
|ID          = 217
|Link        = http://whc.unesco.org/en/list/217
|Region      = Еўропа і Паўночная Амерыка
|Coordinates = {{coord|42|39|22|N|27|43|48|E|}}
|Year        = 1983
|Session     = 7-я
|Extension   =
|Danger      =
}}

[[Файл:Nesebar-panorama-day.JPG|thumb|left|250px|Панарама Нясебыра.]]

'''Нясе́быр''' ({{lang-bg|Несебър}}), да [[1934]] г. меў назву '''Мясе́мврыя''' ({{lang-bg|Месемврия}} ад {{lang-gr|Μεσημβρία}}) — [[Балгарыя|балгарскі]] [[горад]], які знаходзіцца на [[Чарнаморскае ўзбярэжжа Балгарыі|Чарнаморскім узбярэжжы Балгарыі]], на скалістым [[паўвостраў|паўвостраве]] даўжынёй 850 м і шырынёй 300 м у 37 км на поўнач ад горада [[Бургас (Балгарыя)|Бургас]].

Нясебыр падзяляецца на дзве часткі: Новы Нясебыр, у якім знаходзіцца большасць сучасных дамоў і гатэляў — і Стары Нясебыр, які знаходзіцца на маленькім паўвостраве і звязваецца з сушай вузкім перашыйкам даўжынёй каля 400 метраў. На поўнач ад Новага Нясебра знаходзіцца сусветна вядомы курорт [[Сонечны бераг]].

Горад Нясебыр — адзін з найстаражытнейшых гарадоў [[Еўропа|Еўропы]] з насельніцтвам каля 10 000 жыхароў. Гэта пераемнік старажытнага [[Фракія|фракійскага]] паселішча Мясемврыя, якое існавала з пачатку першага тыс. да н. э. У [[510]] г. да н. э. ён быў ператвораны ў [[Грэцыя|грэчаскую]] калонію.

З [[антычнасць|антычнасці]] да нашых дзён захаваліся руіны крапасной сцяны, цэрквы, вежы, вароты і брамы, рэльефы. У [[1983]] г. горад Нясебыр (у прыватнасці, яго старажытная частка) быў уключаны ў [[Спіс аб’ектаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА ў Балгарыі|спіс Сусветнай спадчыны]] [[ЮНЕСКА]]. У старой частцы горада адбываюцца інтэнсіўныя [[археалогія|археалагічныя]] пошукі. Падчас раскопак былі знойдзеныя разваліны царквы пабудовы [[IX ст.]] н. э., а таксама рэшткі [[Візантыя|візантыйскіх]] [[тэрмы|тэрмаў]]. На тэрыторыі Нясебыра ў тым ці іншым стане знаходзіцца каля 40 цэркваў. Такім чынам Нясебыр займае першае месца ў свеце па колькасці цэркваў на душу насельніцтва.

== Назва ==
У адпаведнасці са Страбонам<ref>Страбон, ''География'', кн. VII, гл. VI, § 1 р. 319{{ru icon}}</ref>, першапачаткова паселішча, заснаванае тут фракійцамі, называлася '''Мене́брыяй''', г. зн. '''Мена́палем''', бо яго заснавальнікам быў нехта Мена, а «''brias''» [[фракійская мова|па-фракійску]] значыць «горад». У [[811]] г. Месембрыяй авалодаў балгарскі [[хан]] [[Крум]] Жахлівы, які і зацвердзіў за гэтым горадам транскрыпцыю {{lang-bg|Несебър}} ({{lang-be|'''Нясе́быр'''}}). Да [[1934]] г. горад меў афіцыйную назву '''Мясе́мврыя''' (замацавалася ў [[балгарская мова|балгарскай мове]] з часоў [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]]: [[туркі]] называлі горад [[грэчаская мова|на грэчаскі лад]]). У [[1934]] г. Нясебыру вярнулі гістарычную балгарскую назву.

== Гісторыя ==
У найбольш ранніх археалагічных слаях на тэрыторыі сучаснага Нясебыра знойдзена кераміка, якая ва [[Усходняе Міжземнамор'е|Усходнім Міжземнамор'і]] звычайна асацыюецца з [[фракійцы|фракійцамі]]. Гэта кераміка датуецца канцом [[бронзавы век|бронзавага веку]] — пачаткам [[жалезны век|жалезнага веку]], г. зн. XII—XI стст. да н. э. Дадзены тып керамікі характэрны як для ўнутраных раёнаў Фракіі, гэтак і для ўзбярэжжаў [[Чорнае мора|Чорнага]] і [[Эгейскае мора|Эгейскага]] мораў<ref>Велков В., Огненова-Маринова Л., Чимбулева Ж. Месамбрия — Месембрия — Несебр. София: Свят, 1991. С. 32.{{ru icon}}</ref>. У канцы VI ст. да н. э. [[Дарыйцы|дарыйскія грэкі]] (перасяленцы з [[Мегара|Мегары]], [[Візантыя|Візантыі]] або [[Халкедон]]а) ператварылі яго ў грэчаскую калонію і ажыўлены гандлёвы цэнтр<ref>Пра греэчаскую каланізацыю Месембрыі распавядаюць наступныя антычныя аўтары: [[Герадот]], VI, 33, 2; [[Страбон]], VII, p. 319; [[Псеўда-Скімн]], 714 сл.</ref>. З гэтага часу горад у грэчаскім свеце быў вядомы як Месамбрыя або Месембрыя. На падставе літаратурных крыніц дакладнай датай узнікнення тут грэчаскай калоніі лічыцца 510 г. да н. э.; першыя археалагічныя матэрыялы адсюль датуюцца прыкладна 500 г. да н. э.<ref>См.: Грэхэм А. Дж. Каланіяльная экспансія грэкаў // [[Кембрыджская гісторыя старажытнага свету]]. Т. III, частка 3: Пашырэнне грэчаскага свету. М., [[2007]]. С. 194 (табліца).{{ru icon}}</ref> Большая частка антычнага горада незваротна знішчана разбуральным [[землетрасенне]]м: тэрыторыя паўвострава складала каля 40 гектараў, а цяпер толькі 24. XII—VI стст. да н. э. датуюцца адныя гарадскія вароты і падводныя рэшткі тагачасных умацаванняў горада. Захаваліся руіны крапасных сцен і вежаў з часанага [[вапняк]]у, археалагічныя парэшткі [[Агора|агоры]] ў цэнтры, [[Акропаль|акропаля]], [[Перыстыль|перыстыля]] і некалькіх дамоў.

[[Файл:Nesebar-bazylika-2.JPG|thumb|right|250px|Разваліны базілікі Святой Сафіі.]]

У 72 г. до н. э. горад быў захоплены арміяй [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]] без фактычнага супраціву. Пасля непрацяглай акупацыі Месембрыя (Мелсамбрыя) стала часткаю Рымскай імперыі і атрымала шэраг прывілеяў, напрыклад, права чаканіць уласную [[манета|манету]]. У канцы [[I ст.]] у горадзе прыняла смерць першая хрысціянская жанчына-вялікапакутніца — Святая [[Ірына Македонская]], якая, па паданні, была ажыўлена [[анёл]]ам пасля кары.

Пасля распаду Рымскай імперыі горад, як і ўвесь [[Балканскі паўвостраў]], быў уключаны ў склад [[Візантыя|Візантыі]]. Найкаштоўнейшым помнікам візантыйскай эпохі з'яўляецца [[Царква Святой Сафіі, Нясебыр|базіліка святой Сафіі]], якую яшчэ называюць Старой Мітраполіяй, пабудаваная на месцы агоры ў [[VI ст.]] У [[680]] г. Месембрыя была ўзведзена ў ранг епіскапскага горада. У [[811]] г. Месембрыяй авалодаў балгарскі хан [[Крум]] Жахлівы. У [[1098]] г. у ваколіцах горада адбылося паўстанне секты [[багамілы|багамілаў]].

[[File:20140612 Nesebar 003.jpg|thumb|left|250px|Узбярэжная старога Нясебыра.]]

Ужо ў складзе [[Другое Балгарскае царства|Другога Балгарскага царства]], у [[XIII ст.|XIII]]—[[XIV ст.|XIV]] стст., калі Балгарыя была асабліва моцнай у [[палітыка|палітычным]] і [[эканоміка|эканамічным]] дачыненнях і перажывала свой культурны росквіт, Нясебыр стаў горадам болей чым з 40 цэрквамі, пабудаванымі ў [[XII ст.|XII]]—[[XIV ст.|XIV]] стст., у іх ліку з царквою, якую называлі Новай Мітраполіяй. Пік развіцця Нясебыра прыйшоўся на час панавання цара [[Іван Аляксандр|Івана Аляксандра]], калі горад быў адным з найважнейшых у Балгарскай дзяржаве.

У [[1452]] г. Нясебыр схіліўся пад націскам [[туркі|туркаў]], сцены крэпасці былі разбураныя. У часы [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]] ([[XV ст.|XV]]—[[XIX ст.|XIX]] стст.) Нясебыр спусташаўся і руйнаваўся, як і многія іншыя балгарскія гарады. Шматлікія ўнікальныя помнікі архітэктуры былі разбураныя. Туркі прынеслі сваю культуру і [[іслам|сваю рэлігію]]. Ад гэтага часу захаваліся стары [[фантан]] і [[хамам|турэцкія лазні]]. У асманскім справаводстве ў якасці назвы горада пачаў выкарыстоўвацца [[Транслітарацыя|транслітарат]] з [[грэчаская мова|грэчаскай мовы]] замест [[балгарская мова|балгарскага варыянта]] назвы.

[[Файл:Nesebar - Wooden Houses.jpg|thumb|250px|Тыповы нясебырскі жылы дом.]]

У перыяд [[Балгарскае нацыянальнае адраджэнне|балгарскага нацыянальнага адраджэння]] ў горадзе былі пабудаваныя дамы, якія надаюць сучаснаму Нясебыру архаічную рамантыку. Тыповыя нясебырскія дамы [[XVIII]]—[[XIX]] стст. маюць невялікія двары, якія выходзяць на вуліцу, акрэсленую сценамі каменных [[цокаль]]ных паверхаў. Драўляная лесвіца, нярэдка рухомая, вядзе ў пакоі другога паверха. Ён лёгкі, [[эркер]]ны, цалкам абшыты дрэвам і выступае па-над першым паверхам, а бэлькі, якія яго падпіраюць, яшчэ мацней звужваюць глядальную вулічную прастору. Для [[інтэр'ер]]у характэрныя драўляныя столі і выбеленыя сцены. Вокны на верхніх паверхах шырокія, калі ў цокальным вузкія і нешматлікія. У наш час у гэтых дамах нярэдка знаходзяцца сувенірныя [[крама|крамы]], [[кафэ]] і [[рэстаран]]ы.

У 1920-х гг. Мясемврыя (у [[1934]] г. афіцыйна перайменаваная ў Нясебыр) пачала паступова развівацца як [[курорт]], аднак большасць насельніцтва горада ўсё яшчэ займалась рыбнай лоўляй.

Падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] ў ваколіцах горада былі пабудаваныя некалькі моцных [[дот]]аў і [[артылерыя|артылерыйскіх]] батарэй, якія баранілі Нясебыр з мора і сушы. У баявых дзеяннях яны не ўдзельнічалі і зараз знаходзяцца ў закінутым стане.

Мацерыковая частка горада пачала актыўна забудоўвацца ў сярэдзіне 1950-х гг. Са з'яўленнем суседняга курорта [[Сонечны бераг]] Нясебыр пачаў развівацца галоўным чынам як курортны горад.

== Геаграфія ==
=== Геаграфічнае становішча ===
Горад Нясебыр з'яўляецца адміністрацыйным цэнтрам [[Абшчына Нясебыр|абшчыны Нясебыр]], якая займае паўночную частку ўзбярэжжа [[Чорнае мора|Чорнага мора]] у [[Бургаская вобласць|Бургаскай вобласці]]. Мяжуе на поўначы з абшчынамі [[Абшчына Бяла|Бяла]] і [[Абшчына Долны Чыфлік|Долны Чыфлік]], на захадзе — з [[Абшчына Паморые|абшчынай Паморые]], на поўдні і ўсходзе — з Чорным морам.

=== Клімат ===
Клімат умераны. Адпаведныя экалагічныя і кліматычныя ўмовы і высокая сярэднегадавая тэмпература з'яўляюцца фактарамі, які фарміруюць адну з галоўных структур мясцовай эканомікі — [[турызм]].
{{Клімат горада
|Горад_род=Нясебыра
|Источник={{cite book |title= Природна география на България |last=Пенин |first=Румен |authorlink= |coauthors= |year=2007 |publisher=Булвест 2000 |location=София |isbn=978-954-18-0546-6 |pages=227 |url= |accessdate={{ref-bg}}}}
| Сту_сяр=3.0           | Сту_сяр_апад=39
| Лют_сяр=4.5           | Лют_сяр_апад=34
| Сак_сяр=6.0           | Сак_сяр_апад=30
| Кра_сяр=11.0          | Кра_сяр_апад=38
| Май_сяр=16.5         | Май_сяр_апад=45
| Чэр_сяр=21.5          | Чэр_сяр_апад=45
| Ліп_сяр=24.5          | Ліп_сяр_апад=33
| Жні_сяр=25.0          | Жні_сяр_апад=26
| Вер_сяр=20.5          | Вер_сяр_апад=24
| Кас_сяр=16.0          | Кас_сяр_апад=39
| Ліс_сяр=11.0           | Ліс_сяр_апад=51
| Сне_сяр=5.5           | Сне_сяр_апад=45
| Год_сяр=13.8          | Год_сяр_апад=449
| Сту_сяр_мін=     | Сту_сяр_макс=
| Лют_сяр_мін=     | Лют_сяр_макс=
| Сак_сяр_мін=      | Сак_сяр_макс=
| Кра_сяр_мін=      | Кра_сяр_макс=
| Май_сяр_мін=     | Май_сяр_макс=
| Чэр_сяр_мін=     | Чэр_сяр_макс=
| Ліп_сяр_мін=     | Ліп_сяр_макс=
| Жні_сяр_мін=     | Жні_сяр_макс=
| Вер_сяр_мін=     | Вер_сяр_макс=
| Кас_сяр_мін=      | Кас_сяр_макс=
| Ліс_сяр_мін=      | Ліс_сяр_макс=
| Сне_сяр_мін=     | Сне_сяр_макс=
| Год_сяр_мін=      | Год_сяр_макс=
| Сту_а_макс=      | Сту_а_мін=
| Лют_а_макс=      | Лют_а_мін=
| Сак_а_макс=      | Сак_а_мін=
| Кра_а_макс=      | Кра_а_мін=
| Май_а_макс=      | Май_а_мін=
| Чэр_а_макс=      | Чэр_а_мін=
| Ліп_а_макс=      | Ліп_а_мін=
| Жні_а_макс=      | Жні_а_мін=
| Вер_а_макс=      | Вер_а_мін=
| Кас_а_макс=      | Кас_а_мін=
| Ліс_а_макс=      | Ліс_а_мін=
| Сне_а_макс=      | Сне_а_мін=
| Год_а_макс=      | Год_а_мін=
|}}

== Насельніцтва ==
{|class="wikitable"
!'''Змяненне колькасці насельніцтва Нясебыра ў XX—XXI стст. (чал.)<ref>[http://www.nsi.bg/nrnm/show9.php?sid=3271&ezik=bul Справка за населението на град Несебър] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171020135724/http://www.nsi.bg/nrnm/show9.php?sid=3271&ezik=bul |date=20 кастрычніка 2017 }}{{ref-bg}}</ref>'''
<timeline>
ImageSize = width:600 height:300
PlotArea = left:50 right:20 top:30 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.87)
  id:values value:gray(0.33)
  id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:12000
ScaleMajor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
  color:cobar width:23 align:left
  bar:1934 from:0 till:2065
  bar:1946 from:0 till:2286
  bar:1956 from:0 till:2333
  bar:1965 from:0 till:3976
  bar:1975 from:0 till:6780
  bar:1985 from:0 till:8224
  bar:1992 from:0 till:8604
  bar:2000 from:0 till:6187
  bar:2001 from:0 till:8677
  bar:2004 from:0 till:9360
  bar:2007 from:0 till:10921
  bar:2009 from:0 till:11626
  bar:2011 from:0 till:10143
  bar:2012 from:0 till:11366
PlotData=
  textcolor:values fontsize:XS
  bar:1934 at: 2065 text: 2065 shift:(-8,5)
  bar:1946 at: 2286 text: 2286 shift:(-8,5)
  bar:1956 at: 2333 text: 2333 shift:(-8,5)
  bar:1965 at: 3976 text: 3976 shift:(-8,5)
  bar:1975 at: 6780 text: 6780 shift:(-8,5)
  bar:1985 at: 8224 text: 8224 shift:(-8,5)
  bar:1992 at: 8604 text: 8604 shift:(-8,5)
  bar:2000 at: 6187 text: 6187 shift:(-8,5)
  bar:2001 at: 8677 text: 8677 shift:(-8,5)
  bar:2004 at: 9360 text: 9360 shift:(-8,5)
  bar:2007 at: 10921 text: 10921 shift:(-10,5)
  bar:2009 at: 11626 text: 11626 shift:(-10,5)
  bar:2011 at: 10143 text: 10143 shift:(-10,5)
  bar:2012 at: 11366 text: 11366 shift:(-10,5)
</timeline>
|}
Станам на [[2012]] г. насельніцтва Нясебыра склала 11 366 чалавек.

== Гарады-пабрацімы ==
{{Гарады-пабрацімы}}

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}

[[Катэгорыя:Гарады Бургаскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Курорты Балгарыі]]
[[Катэгорыя:Сусветная спадчына ў Балгарыі]]
[[Катэгорыя:Нясебыр| ]]

{{Гарады Балгарыі}}