Перст (адзінка даўжыні)

Перст — састарэлая адзінка вымярэння даўжыні, якая разам з цаля рэдка ўжываліся ў помніках старабеларускага пісьменства. Выяўлены толькі адзін прыклад з дакумента, у якім яны ўжываюцца як сінонімы: «а сесь аршинъ великихъ перстовъ или цалей сто, си есть лактей четыри въ собҍ обрҍтаетъ...»^[1].

Слова перстъ са значэннем палец рукі стараславянскае^[2]. Як і іншыя адзінкі вымярэння антрапаметрычнага паходжання, слова набыло метрычнае значэнне бо палец рукі (перст) ужываўся для вымярэнняў невялікай даўжыні (перстъ -- каля 2,7 см). Магчыма, была не адна, а як меней дзве метрычныя адзінкі, пра што сведчыць ужыванне ў цытаваным прыкладзе складанай назвы («великихъ прерстовъ»). Але пацвярджэння такой думкі ў помніках старабеларускага пісьменства не выяўлена.

Слова перст у сучаснай беларускай мове ў актыўным ужыванні не выяўлена. У старабеларускай мове з метрычным значэннем магло ўжывацца слова «палецъ», пра што сведчыць такі прыклад: «И теперь суть границы и копцы цҍлы и не тыле на пядь, але на полпальца земли вашое милости никому не поступилъ и пильне того стерегу»^[3]. Тут словазлучэнне «не тыле на пядь, але на полпальца» мае значэнне «ніколькі, ні кавалка», а слова «полпальца» ўваходзіць у гэта словазлучэнне са значэннем меры. Таму магчыма, што адзінка, якая называлася «палецъ», ужывалася ў старажытнасці таксама, як і цяпер: сала на тры пальцы, на пяць пальцаў.

Зноскі

↑ Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси, издаваемый при Управлении Виленского учебного округа: [в 14 т.]. Т. 6: [документы 1486—1764 гг. / сост.: А. Демьянович, Ф. Елеонский, Ф. Смирнов]. — Вильна: Печатня О. Блюмовича, 1869. — XI, 409 с. — С. 312.
↑ Преображенский, А. Г. Этимологический словарь русского языка: В 2 т. Т. 2: П—Я. — М.: ГИС, 1959. — 719—1284 с. — С. 46.
↑ Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси, издаваемый при Управлении Виленского учебного округа: [в 14 т.]. Т. 1: [документы 1406—1800 гг. / сост.: П. Гильтебрандт, Ф. Елеонский, А. Миротворцев]. — Вильна: Печатня О. Блюмовича, 1867. — X, 409 с. — С. 44.

Літаратура

Скурат, К. У. Даўнія беларускія меры: (лексічны аналіз) / К. У. Скурат; [рэд.: М. А. Жыдовіч, А. І. Жураўскі]; АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Навука і тэхніка, 1974. — 190, [1] с. — С. 15—17.

[1] Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси, издаваемый при Управлении Виленского учебного округа: [в 14 т.]. Т. 6: [документы 1486—1764 гг. / сост.: А. Демьянович, Ф. Елеонский, Ф. Смирнов]. — Вильна: Печатня О. Блюмовича, 1869. — XI, 409 с. — С. 312.

[2] Преображенский, А. Г. Этимологический словарь русского языка: В 2 т. Т. 2: П—Я. — М.: ГИС, 1959. — 719—1284 с. — С. 46.

[3] Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси, издаваемый при Управлении Виленского учебного округа: [в 14 т.]. Т. 1: [документы 1406—1800 гг. / сост.: П. Гильтебрандт, Ф. Елеонский, А. Миротворцев]. — Вильна: Печатня О. Блюмовича, 1867. — X, 409 с. — С. 44.

[1]

[2]

[3]