Робаты світанку

Робаты світанку
англ.: The Robots of Dawn
Жанр	навуковая фантастыка
Аўтар	Айзек Азімаў
Мова арыгінала	англійская
Дата напісання	1983
Дата першай публікацыі	1983
Цыкл	Серыя пра робатаў
Папярэдні	Mirror Image[d] і The Naked Sun[d]
Наступны	Robots and Empire[d]
Персанажы	Elijah Baley[d], Bentley Baley[d], Jessie Navodny[d], Wilson Roth[d], Gladia Gremionis[d] і Santirix Gremionis[d]

«Робаты світанку» (англ.: The Robots of Dawn) — раман Айзека Азімава, які з’яўляецца працягам «Аголенага сонца». Кніга была ўпершыню апублікавана ў 1983 годзе.

Раман уваходзіць у цыкл «Дэтэктыў Элайдж Бейлі і робат Дэніэл Оліва». Яна таксама з’яўляецца першай кнігай, у якой Азімаў пачаў злучаць гэты цыкл з творамі пра Сьюзен Келвін і цыклам «Акадэмія».

Сюжэт

З часу падзей «Аголенага сонца» мінулі два гады. Дэтэктыў Элайдж Бейлі узначальвае рух людзей, што жадаюць пачаць каланізацыю новых сістэм. Для гэтага яны прывучаюцца падоўгу знаходзіцца і працаваць на адкрытым паветры, пераадольваючы тыповую для зямлян агарафобію. Падчас аднаго такога занятку да Бейлі падыходзіць робат і гаворыць, што яму патрэбна з’явіцца ва ўпраўленне паліцыі. Гэта звязана з Аўрорай, планетай у сістэме Тау Кіта, першым (і галоўным) са светаў касманітаў, з якім Бейлі хоча дамовіцца наконт дазволу на каланізацыю.

Доктар Хэн Фастальф, адзін з галоўных персанажаў «Стальных пячор», вінаваціцца ў злачынстве. Чалавекападобны робат (аналагічны Дэніэлу Оліва) быў забіты; дакладней, яго мозг разбурылі, увёўшы ў лагічную супярэчнасць, як у апавяданні «Ілгун!». Для таго, каб зрабіць такое з падобным робатам, трэба дасканала ведаць яго будову, і, адпаведна, адзіны падазраваны — сам Фастальф, канструктар гэтага робата. З юрыдычнага пункта гледжання, справа не вельмі сур’ёзная — гаворка пра псаванне чалавекам яго асабістай маёмасці — але Фастальф не толькі робатэхнік, ён яшчэ і палітык, які ўзначальвае фракцыю, што падтрымлівае Зямлю. Яго праціўнікі раздзімаюць вакол справы гучны палітычны скандал, і калі ён прайграе — Зямля ў лепшым выпадку можа забыцца пра ўсе спробы каланізацыі. Паколькі сам Фастальф не можа прапанаваць ніякай альтэрнатывы, акрамя чыстай выпадковасці, і ніякіх доказаў невінаватасці, акрамя свайго слова гонару, становішча складваецца не на яго карысць.

Бейлі садзіцца на карабель і адпраўляецца на Аўрору. На шляху ён ізноў сустракаецца з Дэніэлам Оліва, а таксама знаёміцца з Р. Жыскарам Рэвентлавам, мажардомам доктара Фастальфа.

Пасля прыбыцця на Аўрору Фастальф тлумачыць Бейлі сітуацыю. Яго праціўнікі, Глабалісты, жадаюць, каб толькі Аўрора (у крайнім выпадку, толькі касманіты) каланізавала Галактыку. Паколькі самі яны, звыкліся да камфорту сваіх светаў і шануюць свае доўгія жыцці, то не гатовыя да цяжкасцяў каланізацыі і хочуць выкарыстоўваць у якасці каланізатараў чалавекападобных робатаў. Іх умее канструяваць толькі Фастальф, і стварыў ён толькі дваіх: Дэніэла (якога пабудаваў на аснове яго тэорыі Сартан, забіты ў «Стальных пячорах») і знішчанага цяпер Джэндэра Пэнела. Яго праціўнікі стварылі цэлы Інстытут Робатэхнікі ў спробе паўтарыць яго дасягненне і не перастаюць аказваць на Фастальфа ціск у спробе прымусіць яго падзяліцца сакрэтам. Гэты інцыдэнт яны спрабуюць падаць як спробу Фастальфа выставіць чалавекападобных робатаў ненадзейнымі, а таксама адпрацаваць спосаб хуткага іх знішчэння ў будучыні.

Далей Фастальф з Бейлі ідуць да жанчыны, у доме якой знаходзіўся Джэндэр у момант інцыдэнту. Ёю апыняецца Глэдыя, якая пераехала на Аўрору ў канцы «Аголенага сонца». Як высвятляе Бейлі, Джэндэр быў палюбоўнікам Глэдыі, і яна нават лічыла яго сваім мужам.

На наступны дзень Бейлі, Дэніэл і Жыскар едуць да біялагічнай дачкі Фастальфа, Васіліі. Яна лічыць свайго бацьку пачварай, здольным на ўсё дзеля сваёй ідэі — Псіхагісторыі. Менавіта з гэтай мэтай, заяўляе яна, Хэн выгадаваў яе сам (звычайна на Аўроры выхаваннем дзяцей займаюцца прафесіяналы, а сямейныя сувязі практычна адсутнічаюць). І з гэтай жа мэтай быў знішчаны Джэндэр — каб вывучыць рэакцыю Глэдыі.

Услед за гэтым Бейлі гутарыць з Сантрыксам Грэміёнісам. Грэміёніс у свой час спрабаваў заляцацца да Васіліі, а затым да Глэдыі. І той, і іншай ён шмат разоў прапанаваў інтымныя адносіны, нягледзячы на адмовы. Падчас гутаркі высвятляецца, што Васілія падстроіла заляцанні Грэміёніса да Глэдыі. На жаль, гэта мала дапамагае высвятленню сітуацыі, але неасцярожныя выказванні Бейлі ў гутарцы з Глэдыяй наклікаюць на яго абвінавачванні ў паклёпе, што з’яўляецца вельмі сур’ёзнай рэччу на Аўроры.

Далей дэтэктыву ўдаецца дамагчыся сустрэчы з доктарам Келдэнам Амадзіра. Амадзіра — глава як Глабалістаў, так і Інстытута, і начальнік Васіліі з Грэміёнісам. Ён гаворыць з Бейлі пра свае планы па каланізацыі Галактыкі, але папярэджвае яго, што абвінавачванні ў паклёпе былі даведзены да Старшыні Заканадаўчага сходу (фактычна, прэзідэнта Аўроры), і на наступны дзень павінна адбыцца сустрэча, пасля якой Бейлі, хутчэй за ўсё, будзе з ганьбай высланы дадому.

На зваротным шляху да дома доктара Фастальфа машына на паветранай падушцы, на якой едзе Бейлі, вымушана спыніцца. Кампрэсар пашкоджаны, прычым, відаць, наўмысна. Бейлі загадвае робатам пакінуць яго і адправіцца дадому (справа адбываецца падчас навальніцы, і пайсці з імі ён не можа праз сваю агарафобію). Неўзабаве пасля іх сыходу з’яўляецца група чужых робатаў. Бейлі ўдаецца адправіць іх назад, заявіўшы, што яго робаты накіраваліся ў Інстытут Робатэхнікі. Пасля гэтага ён выходзіць з машыны і губляе прытомнасць ад агарафобіі. Яго знаходзяць Глэдыя з Жыскарам і вязуць да яе.

На наступны дзень Жыскар тлумачыць Бейлі палітычную традыцыю Аўроры. Каб не падвяргаць грамадства небяспецы працяглых і зацятых дэбатаў, усе спрэчныя пытанні прынята вырашаць на закрытых пасяджэннях яшчэ да афіцыйнага галасавання. З прычыны гэтага Старшыня, які фармальна мае толькі сімвалічныя паўнамоцтвы, на справе валодае вельмі значнай уладай, паколькі менавіта яму давяраюць весці такія пасяджэнні, спрабаваць дасягнуць кампрамісу паміж бакамі і, калі гэта немагчыма, вырашыць, на чыю карысць пройдзе канчатковае галасаванне. Пакуль Старшыня строга аб’ектыўны і нейтральны, шанцы сабраць супраць яго рашэння не толькі большасць, але наогул значную колькасць галасоў можна лічыць нулявымі. Цяперашняй сустрэчы мусіць стаць менавіта такім пасяджэннем, а значыць, ад яе залежыць усё.

На сустрэчы Старшыня заяўляе, што справу трэба закрыць як мага хутчэй. Пад справай ён мае на ўвазе зусім не псаванне робата (гэта справа для грамадзянскага суда, ды і там наўрад ці знойдуць склад злачынства) і тым больш не пытанне паводзін Бейлі. Галоўнае для яго — палітычныя спрэчкі па пытанні каланізацыі Галактыкі. Ключавым з’яўляецца пытанне каланізацыйных правоў Зямлі, і адразу высвятляецца, што менавіта ў ім бакі на кампраміс не гатовыя.

Калі Старшыня пытае Бейлі, што таму ўдалося высвятліць, дэтэктыў апісвае падзеі папярэдняга дня. Як ён заяўляе, Амадзіра для яго планаў неабходны чалавекападобныя робаты, а паколькі яго спробы стварыць сваіх пакуль безвыніковыя, яму застаецца толькі адно — дасканала вывучыць паводзіны Дэніэла і такім чынам атрымаць патрэбныя звесткі пра яго будову. Калі б учора Бейлі не адправіў бы Дэніэла дадому, Амадзіра атрымаў бы такую магчымасць.

Хоць карціна, прадстаўленая Бейлі, лагічна ўзгоднена, яна мала што значыць супраць слова такога высокапастаўленага грамадзяніна як Амадзіра. Але тут Бейлі задае пытанне. Падчас учорашняй гутаркі Амадзіра назваў Джэндэра мужам Глэдыі. Ён мог здагадацца, што яны былі палюбоўнікамі (на Аўроры вельмі свабодныя норавы), але шлюб для аўрарыянцаў мяркуе магчымасць завесці дзяцей, і ў дачыненні да робата — рэч зусім бессэнсоўная. Адкуль тады Амадзіра мог пра гэта даведацца? Амадзіра гаворыць, што мог пра гэта ад кагосьці чуць, але відавочна спрабуе ўвільнуць ад прамога адказу. Як заяўляе Бейлі, ёсць толькі адзін аўрарыянец, ад якога Амадзіра мог пра гэта даведацца — Джэндэр.

Бейлі цяпер аднаўляе ход падзей. Амадзіра не мог неўзаметку звязацца з Дэніэлам, якія знаходзіўся ў доме доктара Фастальфа, але Джэндэр быў у Глэдыі, якая не мела яго навыкаў. Як былая салярыянка, Глэдыя любіла шпацыраваць, і, параіўшы Васіліі накіраваць увагу Грэміёніса на Глэдыю, Амадзіра дамогся таго, што яе падоўгу і рэгулярна не было дома — падчас заляцанняў Грэміёніса яны шпацыравалі гадзінамі. Тым часам Амадзіра звязваўся з Джэндэрам і вывучаў яго паводзіны. Калі Джэндэр адключыўся, Амадзіра, лічачы, што блізкі да рашэння, пачаў шукаць шляхі займець Дэніэла — і падстроіў учорашнюю пастку.

Калі Бейлі заяўляе, што менавіта гэтыя эксперыменты маглі разбурыць мозг Джэндэра, нервы Амадзіра не вытрымліваюць, і ён заяўляе, што гэтыя эксперыменты былі цалкамі бяспечнымі. Падобнага прызнання дастаткова, каб зрабіць яго становішча безнадзейным. На шчасце для яго, Фастальф не мае намеру ні помсціць саперніку, ні дамагацца поўнай перамогі. Калі Амадзіра пагодзіцца прызнаць права Зямлі на каланізацыю, Фастальф гатовы не толькі забыць пра інцыдэнт, але і перадаць Інстытуту тэорыю чалавекападобных робатаў. Амадзіра вымушаны пагадзіцца.

Бейлі вяртаецца на Зямлю, дзе яго чакае чарговае павышэнне. Перад адлётам ён размаўляе з Жыскарам. Выпадковае адключэнне Джэндэра, нават з улікам вопытаў Амадзіра, вельмі малаверагоднае. Верагодна, адключэнне было наўмысным. Бейлі не хоча ўздымаць гэта пытанне афіцыйна — занадта ідэальная закрытая справа. Але ў яго ёсць падазраваны. На працягу рамана Жыскар рэгулярна паводзіў сябе так, быццам ведаў, што думае Бейлі. Ён тэлепат, і прытым здольны ўдзейнічаць на чужы мозг. Жыскар прызнаецца, што гэта так — Васілія, калі жыла з бацькам, часта мадыфікавала мозг Жыскара і выпадкова дала яму такія здольнасці. Ведаючы пра эксперыменты Амадзіра і жадаючы даведацца пабольш пра рух каланізатараў на Зямлі, ён адключыў Джэндэра і падстроіў паездку Бейлі.

Рэцэнзіі

Хоць у трылогіі паміж забойствам на Салярыі і знішчэннем робата на Аўроры мінулі ўсяго два гады, моманты публікацыі «Аголенага сонца» (1956) і «Робатаў світанку» (1983) падзяляе амаль тры дзесяцігоддзі. За гэты час, паводле меркавання нямецкага крытыка Міхаэла Отэнбруха, змяніўся і свет, і навуковая фантастыка, і ў не меншай ступені сам Азімаў. Гэта прыкметна, напрыклад, па значна большай свабодзе, з якой у рамане апісаны пасцельныя сцэны. Отэнбрух адзначае, што раман як дэтэктыў пабудаваны больш дасканала, чым два папярэднія, і ўся інфармацыя, неабходная для раскрыцця злачынства, прадстаўлена і чытачу, і Бейлі ўжо да сярэдзіны рамана, аднак разгадка становіцца нечаканай, і чытач амаль сярдуе, што не змог прыйсці да яе раней, чым сышчык.

Літаратура

• Michael Ottenbruch Lesezeichen: "Der Aufbruch zu den Sternen" von Isaac Asimov(ням.) // Corona Magazine. — 2005. — В. 151 vom 5. Oktober 2005. Архівавана з першакрыніцы 9 студзеня 2016.