Прагляд зыходнага тэксту старонкі Рускія ў Беларусі

{{Народ
| назва      = Рускія ў Беларусі
| выява   = Russians in Belarus (2019).png
| шырыня        = 
| подпіс       = Рускія ў Беларусі паводле перапісу 2019 года
| саманазва  = 
| колькасць   = ~ 133 000 000<ref name=JoshuaProject>{{cite web|url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|title=People: Russian|lang=English|accessdate=2012-02-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/67yTcdTll?url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|archivedate=27 мая 2012|url-status=live}}</ref>
| рассяленне    = {{Сцягафікацыя|Беларусь}} — 785 084 (8,26%)(2009 г.)<ref name="belstat.gov.by">{{Cite web|url=http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/census_2009_vol3.rar|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111103030412/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/census_2009_vol3.rar|archivedate=3 лістапада 2011|title=Национальный состав населения Республики Беларусь|author=БелСтат|date=2011|accessdate=12 студзеня 2017|url-status=dead}}</ref><br />
* [[Файл:Flag of Minsk, Belarus.svg|22px]] [[Мінск]]: 184 070 (2009 г.)<ref name="belstat.gov.by"/>
* [[Файл:Flag of Vitsebsk region.svg|22px]] [[Віцебская вобласць]]: 124 958 (2009 г.)<ref name="belstat.gov.by"/>
* [[Файл:Flag of Homyel Voblast.svg|22px]] [[Гомельская вобласць]]: 111 085 (2009 г.)<ref name="belstat.gov.by"/>
* [[Файл:Flag_of_Minsk_Voblast.svg|22px]] [[Мінская вобласць]]: 101 579 (2009 г.)<ref name="belstat.gov.by"/>
* [[Файл:Flag of Brest Voblast, Belarus.svg|22px]] [[Брэсцкая вобласць]]: 89 685 (2009 г.)<ref name="belstat.gov.by"/>
* [[Файл:Flag of Hrodna Voblasts.svg|22px]] [[Гродзенская вобласць]]: 87 451 (2009 г.)<ref name="belstat.gov.by"/>
* [[Файл:Flag of Mahilyow Voblast.svg|22px]] [[Магілёўская вобласць]]: 86 256 (2009 г.)<ref name="belstat.gov.by"/>
| вымер =
| архкультура =
| мова = [[руская мова|руская]]
| раса =
| рэлігія = [[праваслаўе]], [[стараабрадства]]
| роднасныя = [[рускія]], [[Стараабрадцы ў Беларусі|беларускія стараабрадцы]], [[беларусы]], [[украінцы]]
| уваходзіць =
| уключае =
| паходжанне =
}}
'''[[Рускія]] ў Беларусі'''  — найвялікшая этнічная меншасць [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]], якая складала 785 084 чалавек (8,26%) паводле перапісу 2009 г.

З тытульнай нацыянальнасцю - беларусамі - рускіх аб'ядноўвае доўгая і даволі складаная сістэма этна-моўных кантактаў. Для сучаснай рэспублікі характэрны самы высокі ў краінах [[СНД]] узровень неадпаведнасці паміж рускай і [[руская мова ў Беларусі|рускамоўнай]] ідэнтычнасцю<ref>{{Cite web |url=http://www.imperiya.by/news.html?id=45019 |title=Легко ли быть русским в Белоруссии / Империя / Новости в мире<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=8 мая 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180727181234/https://imperiya.by/news.html?id=45019 |archivedate=27 ліпеня 2018 |url-status=dead }}</ref>. Так, рускімі сябе лічаць толькі 8,26 % насельніцтва, але рускую мову роднай называюць 40 %, а асноўнай - 70 % насельніцтва. Дасягнуўшы піка ў [[1989]] годзе (1,34 млн. або 13,2 %), доля і колькасць этнічных рускіх у краіне з тых часоў няўхільна скарачаецца, а рускамоўных - расце. Асаблівасцю рускага насельніцтва Беларусі з'яўляецца яго даволі дысперснае рассяленне па тэрыторыі краіны з максімальнай канцэнтрацыяй ў буйных абласных цэнтрах. Адметна і тое, што, у адрозненне ад [[украіна|Украіны]], [[Казахстан]]а, краін [[прыбалтыка|Прыбалтыкі]], у Беларусі няма ні аднаго горада або рэгіёна, дзе б рускія складалі абсалютную ці хаця б адносную большасць насельніцтва. Максімальная канцэнтрацыя рускіх у Беларусі назіраецца ў г. [[Полацк]] (15%).

== Гісторыя рассялення ==
Паміж беларусамі і рускімі заўсёды існавалі актыўныя адносіны ў гандлёвай, палітычнай і культурнай сферах. У межах гэтых кантактаў і адбываліся міграцыйныя працэсы. Можна вылучыць некалькі спосабаў рассялення рускіх на тэрыторыі Беларусі.

=== [[Вялікае княства Літоўскае]] ===
Першай формай сталі міждынастычныя шлюбы эліты [[ВКЛ|Вялікага княства Літоўскага]] і рускіх княстваў. У XIV—XV ст. такія шлюбы былі дастаткова традыцыйнай з’явай. Досыць устойлівая традыцыя міждынастычных шлюбаў назіралася з вяселля князя [[Альгерд]]а з [[Ульяна Цвярская|Ульянай]], дачкой цвярскога князя [[Аляксандр Міхайлавіч, князь уладзімірскі|Аляксандра]] ў [[1350]] г. да [[1495]] г., калі адбыўся шлюб паміж вялікім князем літоўскім [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандрам]] і дачкой вялікага князя маскоўскага [[Іван III Васільевіч|Івана ІІІ]]. Нявесты з’яўляліся на тэрыторыі Беларусі са сваімі дварамі, якія сталі першымі асяродкамі рускіх у ВКЛ.

Другой формай можна лічыць захопы палонных у шматлікіх ваенных канфліктах паміж [[ВКЛ]] і рускімі княствамі (пазней [[Вялікае княства Маскоўскае|Маскоўскай дзяржавай]]). Вядома, што [[Вітаўт]] пасля паспяховага паходу на [[Пскоў]] у [[1405]] г. пасяліў ваеннапалонных у Гародні (цяпер [[Гродна]]). Акрамя міждынастычных шлюбаў і захопу палонных пасля ваенных сутыкненняў рускія пранікалі на беларускія землі праз гандлёвыя сувязі. Гасціны двор для рускіх купцоў быў адчынены ў [[Вільня|Вільні]] ў [[1306]] г.

=== [[Рэч Паспалітая]] ===
{{main|Стараабрадцы ў Беларусі}}
Міграцыйныя хвалі, аднак, не стварылі ўстойлівай этнічнай групы рускіх на тэрыторыі Беларусі. Першай сталай групай рускіх на Беларусі з’явіліся [[стараабрадства|стараабрадцы]] (''стараверы''), якія ў сярэдзіне XVII ст. рассяліліся на беларускіх землях. У [[Вялікае княства Маскоўскае|Маскоўскай дзяржаве]] ў першай палове XVII ст. адбылася [[Рэформа патрыярха Нікана|рэформа]] [[РПЦ|Рускай праваслаўнай царквы]]. Яна раскалола грамадства на тых, хто падтрымаў змены, і на тых, хто адмовіўся. Апошніх пачалі называць стараверамі. Супраць іх улада праводзіла палітыку рэпрэсій, якая вымушала да эміграцыі.
Значная частка тых, хто не прыняў царкоўную рэформу, адразу ж накіравалася ў [[РП|Рэч Паспалітую]].

=== [[Расійская імперыя]] ===
Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай міграцыйныя хвалі на тэрыторыю Беларусі працягваліся і ў асноўным былі звязаны са стараабрадцамі. Паралельна разгарнуўся новы міграцыйны паток. Расійскія ўлады з мэтай узмацнення свайго ўплыву ў Беларусі пасля падаўлення нацыянальна-вызваленчых рухаў сфарміравала новую мясцовую адміністрацыю выключна з рускага дваранства, запрошанага з Расіі. Толькі за другую палову XIX ст. рускае насельніцтва Беларусі павялічылася ў некалькі разоў і дасягнула лічбы 300 тыс. чалавек.

Колькасць стараабрадцаў да [[1914]] г. дасягнула 100 тыс. чалавек. [[Сталыпінская аграрная рэформа|Сталыпінская рэформа]] і [[Першая сусветная вайна]] таксама ўнеслі свае карэктывы ў этнасацыяльную структуру насельніцтва Беларусі. Значная колькасць беларусаў мігрыравала з Беларусі ці загінула падчас ваенных дзеянняў, а на тэрыторыі Беларусі з’явілася вялікая колькасць вайскоўцаў.

=== [[СССР]] ===
==== Міжваенны час ====
{{у планах}}
==== [[Другая сусветная вайна]] ====
Вялікая Айчынная вайна нанесла велізарны ўрон насельніцтву рэспублікі. У аднаўлення эканомікі рэспублікі ўдзельнічалі многія рускія спецыялісты, якія тут заставаліся на пастаяннае месца жыхарства. Разам з тым, многія беларусы ў савецкі час мігравалі на тэрыторыю Казахстана, УССР, краін Прыбалтыкі, адпраўляліся на Крайнюю Поўнач, удзельнічалі ў засяленні Калінінградскай вобласці і г. д. У савецкі час у БССР з'явілася тэндэнцыя запісваць дзяцей ад змешаных шлюбаў рускімі, у выніку чаго адбывалася паступовае зніжэнне долі (але не колькасці) беларусаў і даволі хуткі рост долі і колькасці рускіх у рэспубліцы. Тым не менш, у БССР найбольш інтэнсіўна зніжалася колькасць і доля [[палякі ў Беларусі|палякаў]] і [[яўрэі ў Беларусі|яўрэяў]], а расла - украінцаў. У постсавецкі перыяд доля і колькасць рускіх у рэспубліцы скарачалася хутчэй колькасці беларусаў і фактычна вярнулася на ўзровень 1960-х гг. Дадзены феномен не ў апошнюю чаргу тлумачыцца тым, што большасць дзяцей з змешаных шлюбаў больш не запісваюцца рускімі, а многія з раней запісаных змянілі самасвядомасць на беларускую.

==== Пасляваенны час ====
У XX ст. удзельная вага рускага насельніцтва пастаянна павялічвалася: у 1926 г. — 384 тыс. чал. (7,7 % усяго насельніцтва); 1959 г. — 659 тыс. чалавек (8,2 %); 1979 г. — 938 тыс. (10,4 %); 1989 г. — 1342 тыс. (13,2 %); 1999 г. — 1142 тыс. чалавек (11,4 %).

За апошняе дзесяцігоддзе XX ст. колькасць рускіх на Беларусі зменшылася за кошт міграцыі на тэрыторыю [[Расія|Расійскай Федэрацыі]] і, верагодна, за кошт змены этнічнай самасвядомасці часткі беларусаў, якія раней далучаліся да рускіх. У канцы XX ст. у Беларусі на бытавым узроўні паміж беларусамі і рускімі істотных адрозненняў не назіралася (асабліва ў гарадах).

=== Сучаснасць ===
На сучасным этапе ў рускага насельніцтва Беларусі ёсць усе магчымасці для развіцця ўласнай культуры. Рэспубліка Беларусь мае цесныя сувязі з Расійскай Федэрацыяй, на беларускай тэрыторыі шырока прадстаўлены расійскія і рускамоўныя электронныя СМІ, ствараюцца расійскія грамадскія арганізацыі. Напрыклад, у [[1992]] г. узнікла [[Мінскае таварыства рускай культуры «Русь»|Мінскае гарадское таварыства расійскай культуры «Русь»]], мэтай якога было вывучэнне і прапаганда расійскай культуры, умацаванне братэрства расійскага і беларускага народаў.

Сістэма рассялення рускіх па тэрыторыі Беларусі мае дысперсны характар. Значныя групы рускіх прадстаўлены ва ўсходніх раёнах Віцебскай, Магілёўскай і Гомельскай абласцей Беларусі, у сталіцы і прамысловых цэнтрах, дзе яны складаюць да 20 % насельніцтва. Большасць рускага насельніцтва Беларусі (прыкладна 85 %) пражывае ў гарадах і ў значнай ступені акультурана ў беларускую этнічную прастору, аднак захоўвае сваю самасвядомасць, саманазву, мову і рэлігійную прыналежнасць. Заканадаўча аформленае двухмоўе і шырокае распаўсюджанне рускай мовы стварае рускаму насельніцтву нармальныя перспектывы рэалізацыі этнічных і культурных патрэб.

== Грамадскія арганізацыі ==
=== Няўрадавыя ===
* Беларускае грамадскае аб’яднанне «[[Русь, грамадскае аб’яднанне|Русь]]»
* Рэспубліканскае грамадскае аб’яднанне «[[Рускае таварыства]]»
* Расійскі культурніцкі цэнтр «[[Русь, культурніцкі цэнтр|Русь]]»
* Моладзевае сацыяльна-культурнае грамадскае аб’яднанне «[[Русь маладая]]»
* [[Міжнародная асацыяцыя моладзевых арганізацыяў расійскіх суайчыннікаў у Беларусі]]
* Грамадскае аб’яднанне «[[Рускае культурна-асветніцкае таварыства]]»
* Магілёўскае абласное аб’яднанне «[[Рускі дом, Магілёў|Рускі дом]]»
* Віцебскае грамадскае аб’яднанне «[[Рускі дом, Віцебск|Рускі дом]]»
* Міжнароднае грамадскае аб’яднанне «[[Русь адзіная]]»
* [[Беларускі саюз грамадскіх аб’яднанняў расійскіх суайчыннікаў]]
* Міжнародны [[рух «Інтэрнацыянальная Расія»]]
* Інфармацыйна-аналітычны партал «[[Імперыя, сайт|Імперыя]]» [http://www.imperiya.by] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140517091905/http://imperiya.by/ |date=17 мая 2014 }}
* Мінскае таварыства рускай культуры «[[Мінскае таварыства рускай культуры «Русь»|Русь]]»
* Культурна-асветніцкі праект «[[Западная Русь]]»
* Рэспубліканская грамадская арганізацыя «[[Беларускае казацтва]]»
* Рэспубліканская грамадская арганізацыя «[[Усебеларускае аб’яднанае казацтва]]»
* Казачы конна-спартовы клуб «[[Ярмак, клуб|Ярмак]]»
* Ваенна-патрыятычны клуб «[[Казачы спас]]»
* [[Нацыянал-бальшавіцкая партыя Беларусі]] ''(незарэгістраваная)''
* [[Рух «За Саюз Беларусі і Расіі»]]
* Інфармацыйна-аналітычны партал «[[Заходняя Русь, сайт|Заходняя Русь]]» [http://zapadrus.su]
* Грамадскае аб’яднанне «[[Новая эканоміка]]»
* Віцебская гарадская грамадская арганізацыя [[Рускі культурны цэнтр «Русь»|«Рускі культурны цэнтр «Русь»]]
* Гомельскае грамадскае аб’яднанне [[Рэгіён, Гомель|«Рэгіён»]]

=== Фондавыя ===
* [[Цытадэль]]
* Фонд «[[Рускі мір, фонд|Рускі мір]]»
* [[Інстытут рускага замежжа]]
* [[Расійскі Інстытут стратэгічных даследаванняў]]
* [[Фонд публічнай дыпламатыі|Фонд публічнай дыпламатыі імя А.М.Гарчакова]]
* [[Інстытут краін СНД]] (Інстытут дыяспары і інтэграцыі).

== Дынаміка насельніцтва ==
{| class="wikitable" style="text-align:left"
|-
|<timeline>
ImageSize = width:600 height:200
PlotArea = left:20 right:20 top:20 bottom:20
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.7)
  id:cobar value:rgb(0.9,0.2,0.2)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:1400000
ScaleMinor = unit:year increment:100000 start:0 gridcolor:linegrey
PlotData =
  color:cobar width:50 align:left
  bar:1897 from:0 till:402000
  bar:1926 from:0 till:383806
  bar:1939 from:0 till:364705
  bar:1959 from:0 till:659093
  bar:1970 from:0 till:938161
  bar:1979 from:0 till:1134117
  bar:1989 from:0 till:1342099
  bar:1999 from:0 till:1141731
  bar:2009 from:0 till:785084
PlotData=
  textcolor:black fontsize:S
  bar:1897 at: 100 text: 402_000 shift:(-18) 
  bar:1926 at: 100 text: 383_806 shift:(-18) 
  bar:1939 at: 100 text: 364_705 shift:(-18) 
  bar:1959 at: 100 text: 659_093 shift:(-18) 
  bar:1970 at: 100 text: 938_161 shift:(-18) 
  bar:1979 at: 100 text: 1_134_117 shift:(-24) 
  bar:1989 at: 100 text: 1_342_099 shift:(-18) 
  bar:1999 at: 100 text: 1_141_731 shift:(-18) 
  bar:2009 at: 100 text: 785_084 shift:(-18) 
</timeline>
|}

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* ''Т. А. Навагродскі'' [і інш.] Этналогія Беларусі: традыцыйная культура насельніцтва ў гістарычнай перспектыве. Вучэб.-метад. дапам. — Мінск, БДУ, 2009. — 335 с. іл. ISBN 978-985-518-121-8

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}

{{Нацыянальны склад насельніцтва Беларусі}}

[[Катэгорыя:Рускія|Беларусь]]
[[Катэгорыя:Народы Беларусі]]