Прагляд зыходнага тэксту старонкі Рыа-дэ-Жанэйра

{{НП
 |статус                  = Горад
 |беларуская назва        = Рыа-дэ-Жанэйра
 |арыгінальная назва      = {{lang-pt|Rio de Janeiro}}
 |краіна                  = Бразілія
 |герб                    = Brasão da cidade do Rio de Janeiro.svg 
 |сцяг                    = Bandeira da cidade do Rio de Janeiro.svg
 |шырыня герба            =    
 |шырыня сцяга            = 
 |выява                   = Montagem Rio de Janeiro.jpg
  |lat_dir =S |lat_deg=22 |lat_min=54|lat_sec=30
  |lon_dir =W |lon_deg=43 |lon_min=11|lon_sec=47
 |памер карты краіны      = 200
 |памер карты рэгіёна     = 
 |памер карты раёна       = 
 |ранейшыя імёны          = Сан Себасцьян Рыа-дэ-Жанэйра
 |статус з                =
 |плошча                  = 1260
 |насельніцтва            = 
 |год перапісу            = 
 |шчыльнасць              = 4781 
 |часавы пояс             = -3
 |катэгорыя ў Commons     = Rio de Janeiro
 |сайт                    = http://www.rio.rj.gov.br/ 
 |мова сайта              = 
 |мова сайта 2            =
}}
'''Ры́а-дэ-Жанэ́йра''', або '''Ры́а-дэ-Жанэ́йру''' ({{lang-pt|Rio de Janeiro}} — «студзеньская рака») — сталіца штата [[Рыа-дэ-Жанэйра (штат)|Рыа-дэ-Жанэйра]], другі па велічыні горад [[Бразілія|Бразіліі]] і трэці па велічыні сталічнай вобласці і агламерацыі ў [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыцы]], змяшчаючы ў сябе каля 3,6 млн чалавек у самім горадзе<ref>R.L. Forstall, R.P. Greene, and J.B. Pick, [http://www.uic.edu/cuppa/cityfutures/papers/webpapers/cityfuturespapers/session3_4/3_4whicharethe.pdf «Which are the largest? Why published populations for major world urban areas vary so greatly»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100531212605/http://www.uic.edu/cuppa/cityfutures/papers/webpapers/cityfuturespapers/session3_4/3_4whicharethe.pdf |date=31 мая 2010 }}, City Futures Conference, (University of Illinois at Chicago, July 2004) — Table 5 (p.34)</ref><ref>[http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html City Population agglomeration list]. City Population.</ref>, што робіць яго шостым найбуйнейшым у Паўднёвай Амерыцы і 26 у свеце<ref>[http://www.rio2016.org.br/en/Noticias/Noticia.aspx?idConteudo=1118 «Rio 2016»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20101227195357/http://www.rio2016.org.br/en/Noticias/Noticia.aspx?idConteudo=1118 |date=27 снежня 2010 }}. Rio 2016.</ref>. Горад быў сталіцай Бразіліі на працягу амаль двух стагоддзяў, з [[1763]] па [[1815]] гады падчас партугальскай каланіяльнай эпохі, а з [[1815]] па [[1821]] гады з’яўляўся нават сталіцай [[Партугальская імперыя|Злучанага Каралеўства Партугаліі, Бразіліі і Алгарві]], з [[1822]] па [[1960]] год быў сталіцай незалежнай дзяржавы.

Рыа-дэ-Жанэйра мае другі па велічыні [[ВУП]] у краіне<ref>[http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/economia/pibmunicipios/2006/tab02.pdf «Posição ocupada pelos 100 maiores municípios em relação ao Produto Interno Bruto»]. Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). December 16, 2008.</ref>, які ацэньваецца прыкладна ў 343 млрд [[долар ЗША|долараў ЗША]]. У горадзе месцяцца штаб-кватэры дзвюх найбуйнейшых бразільскіх кампаній — [[Petrobras]] і [[Vale]], а таксама штаб-кватэры буйных нафтавых кампаній і сотавых аператараў у Бразіліі, акрамя таго тут жа знаходзяцца офісы найбуйнейшых [[СМІ]] і камунікацыйных кампаній у [[Лацінская Амерыка|Лацінскай Амерыцы]]. Рыа-дэ-Жанэйра з’яўляецца домам для многіх універсітэтаў і інстытутаў, ён з’яўляецца другім па велічыні цэнтрам даследаванняў і развіцця ў Бразіліі, на якія прыходзяцца 17 % нацыянальнай навуковай вытворчасці, паводле звестак на [[2005]] год<ref>[https://web.archive.org/web/20080617115727/http://www.unicamp.br/unicamp/canal_aberto/clipping/junho2005/clipping050617_correiopop.html «Assessoria de Comunicação e Imprensa»]. Universidade Estadual de Campinas (Unicamp). June 17, 2005.</ref>.

Рыа-дэ-Жанэйра з’яўляецца самым наведвальным горадам у [[Паўднёвае паўшар’е|паўднёвым паўшар’і]] і вядомы сваім ландшафтам, [[карнавал]]ьнымі ўрачыстасцямі, [[Самба (музыка)|самба]], [[боса-нова]]й, пляжамі і курортамі<ref>[http://news.bbc.co.uk/player/nol/newsid_8250000/newsid_8250700/8250788.stm?bw=bb&mp=wm&news=1&nol_storyid=8250788&bbcws=1 «Rio de Janeiro’s Beach Culture»] Tayfun King, Fast Track, BBC World News (September 11, 2009)</ref>, як [[Бара-да-Тыжука]], [[Капакабана]], [[Іпанема]] і [[Леблон]]. Сярод выбітных мясцін у дадатак да пляжаў трэба ўключаюць і гіганцкую [[Статуя Хрыста Збавіцеля|статую Хрыста Збавіцеля]] на вяршыні гары [[Каркаваду]], названы адным з [[сем новых цудаў свету|новых сямі цудаў свету]], гару [[Цукровая галава]] з яе [[фунікулёр]]амі і стадыён «[[Маракана]]», адзін з найбуйнейшых футбольных стадыёнаў у свеце. У [[2016]] годзе [[Летнія Алімпійскія гульні 2016|Летнія Алімпійскія гульні]] пройдуць у Рыа-дэ-Жанэйра, якія стануць першымі такімі гульнямі, што пройдуць у паўднёваамерыканскім горадзе<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/olympic_games/8282518.stm «BBC SPORT, Olympics, Rio to stage 2016 Olympic Games»]. BBC News. October 2, 2009.</ref>. Таксама на стадыёне «Маракана» прайшоў фінальны матч [[Чэмпіянат свету па футболе 2014|чэмпіянату свету па футболе]] [[2014]] года, які таксама прайшоў у Бразіліі<ref>[http://esportes.terra.com.br/futebol/brasil2014/interna/0,,OI4341565-EI10545,00.html «Rio de Janeiro quer sediar somente a final da Copa 2014»]. Terra Networks.</ref>. Акрамя таго Рыа-дэ-Жанэйра прыйняў у [[2013]] годзе [[Сусветны Дзень Моладзі]]<ref>[http://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=11247 «Latest Headlines: Pope will attend WYD in Rio in 2013, mayor claims»]. Catholic Culture. 2011-08-02.</ref>.

== Гісторыя ==
[[Файл:Afot3602.jpg|thumb|150px|злева|Тыповы партугальскі імігрант. Здымак [[1895]] года]]
Еўрапейцы ўпершыню патрапілі ў заліў [[Гуанабара]] [[1 студзеня]] [[1502]] года (менавіта з-за гэтага горад быў названы «студзеньская рака», бо партугальцам здалося што, заліў гэта невядомая вялікая рака). Гэта быў карабель партугальскай экспедыцыі капітана [[Гаспар дэ Лемас|Гаспара дэ Лемаса]] ці капітана [[Гансала Каэлью]], увесь флот быў пад кіраўніцтвам [[Педра Альварэс Кабрал|Педра Альварэса Кабрала]]<ref>Jorge Couto, 1995, «''A Construção do Brasil''», Lisbon: Cosmos.</ref>. Ёсць некаторыя меркаванні, што ў экспедыцыі ўдзельнічаў [[Фларэнцыя|фларэнційскі]] мараплаўца [[Амерыга Веспучы]] ў якасці назіральніка па запрашэнні караля [[Мануэль I|Мануэля I]]. На той час у рэгіёне жылі мясцовыя народы [[тупі]], [[пуры]], [[батакуда]] і [[масакалі]]<ref>[http://www.bairrodocatete.com.br/tamoios.html «índios Rio»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100605032525/http://www.bairrodocatete.com.br/tamoios.html |date=5 чэрвеня 2010 }}. Bairrodocatete.com.br.</ref>.

У [[1555]] годзе адзін з астравоў у заліве Гуанабара, які зараз называецца [[Вілеганья]], быў акупіраваны сіламі 500 французскіх каланістаў пад камандваннем адмірала [[Нікаля Дзюран дэ Вілеганья|Нікаля Дзюранам дэ Вілеганья]]. Такім чынам, Вілеганья пабудаваў форт [[Каліньі]] на востраве і заставаў калонію [[Антарктычная Францыя]]. Горад Рыа-дэ-Жанэйра быў заснаваны партугальцамі [[1 сакавіка]] [[1565]] года і спачатку называўся Сан-Сабастыян-ду-Рыу-дэ-Жанэйра, у гонар Святога Сабастыяна, святога, які быў цёзкай і заступнікам партугальскага манарха [[Себаштыяну I]]. Да пачатку [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]], горад быў пад пагрозай уварвання [[пірат]]аў, у асноўным французскіх, як [[Жан-Франсуа Дзюклер|Жана-Франсуа Дзюклера]] і [[Рэнэ Дзюгай-Труі|Рэнэ Дзюгая-Труі]]<ref>[http://www.paralumun.com/citrio.htm «History of Rio»]. Paralumun.com.</ref>.

У канцы [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]], яшчэ пры цукровай эры, [[бандэйранты]] знайшлі [[золата]] і [[алмаз]]ы ў суседнім [[капітанства|капітанстве]] [[Мінас-Жэрайс]], такім чынам, Рыа-дэ-Жанэйра стаў нашмат больш прывабным портам для экспарту багаццяў, такіх як золата, каштоўныя камяні, акрамя [[цукар|цукру]], чым [[Салвадор|Сальвадор]], які знаходзіцца значна далей на паўночным-усходзе. Таму ў [[1763]] годзе каланіяльная адміністрацыя ў партугальскай Амерыцы была перанесена з Сальвадора ў Рыа-дэ-Жанэйра. Горад заставаўся ў асноўным каланіяльнай сталіцай да [[1808]] года, калі сям’я партугальскага караля і вялікая частка партугальскіх магнатаў збеглі сюды, ратуючыся ад [[Напалеон I Банапарт|напалеонаўскага]] нашэсця. Сталіца каралеўства была пераведзена ў горад, які, такім чынам, стаў адзінай еўрапейскай сталіцай за межамі [[Еўропа|Еўропы]] за ўсю гісторыю. Аднак, з-за таго што не існавала ніякай гарадской інфраструктуры, якая была бы здольна змясціць сотні шляхетных асоб, якія раптоўна прыбылі сюды з Еўропы, многія жыхары былі проста выселеныя са сваіх дамоў<ref>[http://www1.folha.uol.com.br/folha/brasil/ult96u372084.shtml «Real Portuguese Family in Rio»]. folha.uol.com.br.</ref>. Існаваў таксама вялікі прыток афрыканскіх рабоў у Рыа-дэ-Жанэйра. У [[1819]] годзе ў капітанстве налічвалася каля 145 тысяч рабоў. У [[1840]] годзе іхняя колькасць дасягнула 220 тысяч чалавек<ref>[http://www.multirio.rj.gov.br/historia/modulo02/africa_civiliza.html «A África civiliza»]. Multirio.rj.gov.br.</ref>.

Калі прынц [[Педру I (імператар Бразіліі)|Педру I]] абвясціў незалежнасць Бразіліі ў [[1822]] годзе, ён вырашыў пакінуць Рыа-дэ-Жанэйра ў якасці сталіцы сваёй [[Бразільская імперыя|новай імперыі]]. Рыа працягвала існаваць у ролі сталіцы Бразіліі і пасля [[1889]] года, калі манархія была заменена на рэспубліку. Да першых гадоў [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]], горад быў у значнай ступені абмежаваны наваколлях, і размяшчаўся толькі ў сённяшнім бізнесным раёне ў вусце бухты Гуанабара. Аднак пасля цэнтр горада пачаў перамяшчацца на поўдзень і захад у паўднёвую зону, калі першы тунэль быў пабудаваны ў гарах размешчаных паміж Рыа-дэ-Жанэйра і [[Батафогу]] і наваколлях, якія зараз вядомы як [[Капакабана]]. Пашырэнне горада на поўнач і поўдзень спрыялі кансалідацыі і электрыфікацыі трамвайвай транзітнай сістэмы ў горадзе пасля [[1905]] года<ref>Boone, Christopher G. 1995. «''Streetcars and Politics in Rio de Janeiro: Private Enterprise versus Municipal Government in Mass Transit Delivery, 1903—1920''». Journal of Latin American Studies 27: 343—365.</ref>. Прыродная прыгажосць Батафогу ў спалучэнні са славай атэля [[Copacabana Palace]], шыкоўнага атэля [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыцы]] ў [[1930-я|1930-х]] гадах, дапамагло Рыа-дэ-Жанэйра атрымаць рэпутацыю турыстычнага горада, аднак, гэтая рэпутацыя была некалькі сапсавана ў апошнія гады ў выніку гандлю [[наркотык]]амі<ref>[http://www.economist.com/world/americas/displaystory.cfm?story_id=14700720 «Drugs and violence in Rio: The bottom line»]. The Economist. October 22, 2009.</ref>. Планы па перамяшчэння сталіцы краіны ў тэрытарыяльны цэнтр час ад часу абмяркоўваўся ў краіне, пакуль [[Жуселіну Кубічак]] не быў абраны прэзідэнтам краіны ў [[1955]] годзе. Нягледзячы на тое, што многія меркавалі, што гэта была проста перадвыбарчая рыторыка, Кубічак амаль адразу пачаў будаваць новую сталіцу, якая была адкрытая ў [[1960]] годзе. [[21 красавіка]] таго ж года сталіца краіны была афіцыйна перавезена з Рыа-дэ-Жанэйра ў горад [[Бразілія (горад)|Бразілія]].

У перыяд з [[1960]] па [[1975]] год Рыа-дэ-Жанэйра меў статус горада-штата пад назвай штат [[Штат Гуанабара|Гуанабара]] ў межах аднайменнай бухты. Тым не менш, з адміністрацыйных і палітычных прычын, указам прэзідэнта вядомым як «Аб’яднанне» горад пазбавіўся федэратыўнага статусу і быў пераведзены ў штат [[Рыа-дэ-Жанэйра (штат)|Рыа-дэ-Жанэйра]], тэрыторыі вакол горада са сталіцай у [[Нітэрой]], у [[1975]] годзе. Нават сёння некаторыя актывісты і палітыкі выступаюць за вяртанне гораду муніцыпальнай аўтаноміі<ref>[http://www.rumoaocap.kit.net/autonomia.htm «Cariocas and Municipal Autonomy»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110723173255/http://www.rumoaocap.kit.net/autonomia.htm |date=23 ліпеня 2011 }}. Rumoaocap.kit.net.</ref><ref>[http://www2.sirkis.com.br/noticia.kmf?noticia=4494037&canal=276&total=44&indice=10 «Carioca Dream and Autonomy»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110511192413/http://www2.sirkis.com.br/noticia.kmf?noticia=4494037&canal=276&total=44&indice=10 |date=11 мая 2011 }}. sirkis.com.br.</ref>.

== Геаграфія ==
[[Файл:Rio de Janeiro, satellite image, LandSat-5, 2011-05-09.jpg|thumb|270px|Здымак горада са спадарожніка]]
Рыа-дэ-Жанэйра знаходзіцца на паласе Атлантычнага ўзбярэжжа Бразіліі, недалёка ад [[тропік Казярога|тропікаў Казярога]], дзе берагавая лінія арыентавана з усходу на захад. Горад быў заснаваны на ўваходзе ва ўчастак узбярэжжа, дзе размяшчаецца заліў [[Гуанабара]], а яго ўваход адзначаны гарой, званай [[Цукровая Галава]] ({{lang-pt|Pão de Açúcar}}), якая з’яўляецца «візітнай карткай» горада<ref>[http://riobrazilblog.com/where-is-rio-de-janeiro Where is Rio de Janeiro?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131105085554/http://riobrazilblog.com/where-is-rio-de-janeiro |date=5 лістапада 2013 }}. RioBrazilBlog.com</ref>.

Цэнтр горада ляжыць на раўнінах заходняга берага бухты Гуанабара. Большая частка горада, звайнай Паўночнай зонай, распасціраецца на паўночны захад ад раўніны ў складзе марскіх і кантынентальных адкладаў і на пагорках і некалькіх скалістых гор. Паўднёвая зона горада дасягае пляжаў, яна адрэзана ад цэнтра і ад паўночнай зоны прыбярэжнымі гарамі. Гэтыя горы і пагоркі з’яўляюцца адгалінаваннем гор [[Сера-ду-Мар]] на паўночны захад, старажытнага [[граніт]]нага горнага ланцуга, які ўтварае паўднёвыя схілы [[Бразільскае пласкагор'е|Бразільскага пласкагор’я]]. Вялікая заходняя зона, адрэзаная горнай мясцовасцю, стала даступнай, дзякуючы новым дарогам і тунэлям, якія былі пабудаваны ў канцы [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]]<ref>[http://www.history.com/topics/rio-de-janeiro Rio de Janeiro] — ''History.com'' Articles, Video, Pictures and Facts</ref>.

== Гарадское дзяленне ==
[[Файл:Teatro Municipal de Río de Janeiro.jpg|thumb|250px|Будынак опернага тэатра]]

Горад дзеліцца на:
* Гістарычны цэнтр (''Centro'');
* Паўднёвая зона — турыстычная зона;
* Паўночная зона — індустрыяльная зона;
* Заходняя зона — {''Barra da Tijuca''}.

=== Цэнтр ===
Centro з’яўляецца гістарычным цэнтрам горада. Тут маюцца каланіяльныя будынкі, напрыклад «Paço Imperial», які выкарыстоўваўся ў якасці рэзідэнцыі губернатара каланіяльнай Бразіліі. Ёсць таксама шмат гістарычных храмаў, у тым ліку сабор Кандэларыя. Гарадскі тэатр, а таксама некалькі музеяў, размешчаных у цэнтры горада. Адной з добра вядомых прывабнасцей горада з’яўляецца трамвай Бандыньё, што курсіруе праз цэнтр горада.

=== Паўночная зона ===
У Паўночнай зоне знаходзіцца стадыён Маракана, раней найбуйны футбольны стадыён, здольнасць прыёма гледачоў — 120 000 чал. Адкрыццё і закрыццё Панамерыканскіх гульняў у 2007 г. было праведзена менавіта на гэтым стадыёне.

Акрамя стадыёна, у паўночнай зоне Рыа ёсць і іншыя турыстычныя і гістарычныя славутасці, такія як Мангуіньяс — Інстытут медыка-біялагічных навук, у выглядзе замка, аб’ект ''Quinta da Boa Vista'' і былы Імператарскі палац — Паса, які ў цяперашні час з’яўляецца Нацыянальным Музеем Бразіліі.

У Паўночнай зоне таксама знаходзяцца міжнародны аэрапорт і студэнцкі кампус Федэральнага ўніверсітэта Рыа-дэ-Жанэйра.

=== Клімат ===
Рыа-дэ-Жанэйра мае [[трапічны клімат]] [[саванна|саванны]], якія цесна звязаны з трапічна [[мусон]]ным кліматам у адпаведнасці з [[кліматычная класіфікацыя Кёпена|кліматычнай класіфікацыяй Кёпена]], і часцяком характарызуецца працяглымі перыядамі дажджоў са [[снежань|снежня]] па [[сакавік]]<ref>[http://www.weather.com/activities/travel/businesstraveler/nutshell/rio_dg.html Rio de Janeiro Destination Guide] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090207013932/http://www.weather.com/activities/travel/businesstraveler/nutshell/rio_dg.html |date=7 лютага 2009 }}. The Weather Channel.</ref>. Ва ўнутраных раёнах горада, [[тэмпература]] вышэй за 40&nbsp;°C з’яўляецца агульнай на працягу лета, хоць і рэдка на працягу доўгага часу, у той час як максімальная тэмпература вышэй за 27&nbsp;°C можа назірацца штомесячна.

Уздоўж узбярэжжа, вецер, што дзме ў перамежку на сушу і на мора, робіць тэмпературу больш умеранай. З-за свайго геаграфічнага становішча горад часцяком дасягаюць, асабліва восенню і зімой, халодныя франты, якія прасоўваюцца з [[Антарктыда|Антарктыды]], што прыводзіць да частай змены надвор’я. У асноўным летам моцныя ліўні выклікаюць катастрафічныя [[паводка|паводкі]] і [[апоўзень|апоўзні]]. У горных раёнах рэгіструецца большая колькасць ападкаў, бо яны ўяўляюць сабой бар’ер для вільготнага ветру, што зыходзіць ад [[Атлантычны акіян|АтлАнтычнага акіяна]]<ref>[http://www.brazilmycountry.com/rio-de-janeiro-weather.html Rio de Janeiro Weather Forecast & Climate — Weather In Rio de Janeiro, Brazil]. brazilmycountry.com</ref>.

Сярэдняя мінімальная гадавая тэмпература складае 21&nbsp;°C, сярэдняя максімальная гадавая тэмпература складае 27&nbsp;°C, а сярэдняя гадавая тэмпература складае 23&nbsp;°C. Сярэднегадавая колькасць [[ападкі|ападкаў]] складае 1175 мм. Згодна з INMET, мінімальная тэмпература была зарэгістравана на адзнаке ў 4,8&nbsp;°C у ліпені [[1928]] года, у наваколлях [[Кампа-душ-Афонсас]], а абсалютны максімум 44&nbsp;°C у лютым. Тэмпература ніжэй 10&nbsp;°C вельмі рэдкая для горадзе. Тэмпература вар’іруецца ў залежнасці ад вышыні, адлегласці ад берага і тыпу расліннасці. Узімку назіраюцца ўмераныя тэмпература і меншая колькасць дажджоў, чым у летні час. Сярэдняя гадавая тэмпература мора складае 23—24&nbsp;°C, ад 22&nbsp;°C у перыяд з [[ліпень|ліпеня]] па [[кастрычнік]] да 26&nbsp;°C у [[люты]]м і [[сакавік]]у<ref>[http://www.weather2travel.com/climate-guides/brazil/rio-de-janeiro.php «Rio de Janeiro Climate Guide»]. Weather To Travel</ref>.

{{Клімат мясцовасці
| Горад_род = Рыа-дэ-Жанэйра
| Крыніца = [http://en.wikipedia.org/wiki/World_Meteorological_Organization World Meteorological Organization (UN)], [http://en.wikipedia.org/wiki/Hong_Kong_Observatory Hong Kong Observatory]
<!-- максімумы і мінімумы тэмператур -->
| Сту_а_макс =       | Сту_сяр_макс = 29.4      | Сту_сяр_мін = 23.3  | Сту_а_мін = 
| Лют_а_макс =           | Лют_сяр_макс = 30.2          | Лют_сяр_мін = 23.5       | Лют_а_мін = 
| Сак_а_макс =        | Сак_сяр_макс = 29.4       | Сак_сяр_мін = 23.3    | Сак_а_мін = 
| Кра_а_макс =       | Кра_сяр_макс = 27.8      | Кра_сяр_мін = 21.9   | Кра_а_мін = 
| Май_а_макс =        | Май_сяр_макс = 26.4       | Май_сяр_мін = 20.4    | Май_а_мін = 
| Чэр_а_макс =        | Чэр_сяр_макс = 25.2       | Чэр_сяр_мін = 18.7    | Чэр_а_мін = 
| Ліп_а_макс =         | Ліп_сяр_макс = 25.3        | Ліп_сяр_мін = 18.4     | Ліп_а_мін = 
| Жні_а_макс =        | Жні_сяр_макс = 25.6       | Жні_сяр_мін = 18.9    | Жні_а_мін = 
| Вер_а_макс =       | Вер_сяр_макс = 25.0      | Вер_сяр_мін = 19.2   | Вер_а_мін = 
| Кас_а_макс =     | Кас_сяр_макс = 26.0    | Кас_сяр_мін = 20.2 | Кас_а_мін = 
| Ліс_а_макс =       | Ліс_сяр_макс = 27.4      | Ліс_сяр_мін = 21.4   | Ліс_а_мін = 
| Сне_а_макс =       | Сне_сяр_макс = 28.6      | Сне_сяр_мін = 22.4   | Сне_а_мін = 
| Год_а_макс =            | Год_сяр_макс = 27.2           | Год_сяр_мін = 21.0        | Год_а_мін =

<!-- сярэдняя тэмпература -->
| Сту_сяр   = 26.4
| Лют_сяр       = 26.7
| Сак_сяр    = 26.4
| Кра_сяр   = 24.9
| Май_сяр    = 23.4
| Чэр_сяр    = 22.0
| Ліп_сяр     = 21.9
| Жні_сяр    = 22.3
| Вер_сяр   = 22.1
| Кас_сяр = 23.1
| Ліс_сяр   = 24.4
| Сне_сяр   = 25.5
| Год_сяр        = 24.1

<!-- тэмпература вады -->
| Студзень_вады = 
| Люты_вады = 
| Сакавік_вады = 
| Красавік_вады = 
| Май_вады = 
| Чэрвень_вады = 
| Ліпень_вады = 
| Жнівень_вады = 
| Верасень_вады = 
| Кастрычнік_вады = 
| Лістапад_вады = 
| Снежань_вады = 
| Год_вада =

<!-- колькасць ападкаў -->
| Сту_сяр_апад = 114.1
| Лют_сяр_апад = 105.3
| Сак_сяр_апад = 103.3
| Кра_сяр_апад = 137.4
| Май_сяр_апад = 85.6
| Чэр_сяр_апад = 80.4
| Ліп_сяр_апад = 56.4
| Жні_сяр_апад = 50.5
| Вер_сяр_апад = 87.1
| Кас_сяр_апад = 88.2
| Ліс_сяр_апад = 95.6
| Сне_сяр_апад = 169.0
| Год_сяр_апад = 1772.9

<!-- вільготнасць -->
| Студзень_вільготнасць = 
| Люты_вільготнасць = 
| Сакавік_вільготнасць = 
| Красавік_вільготнасць = 
| Май_вільготнасць = 
| Чэрвень_вільготнасць = 
| Ліпень_вільготнасць = 
| Жнівень_вільготнасць = 
| Верасень_вільготнасць = 
| Кастрычнік_вільготнасць = 
| Лістапад_вільготнасць = 
| Снежань_вільготнасць = 
| Год_вільготнасць =
}}

== Асноўныя славутасці ==
Горад мясцовыя жыхары дзеляць на Стары горад, Новы і прадмесця. У Старым горадзе знаходзяцца мытня, докі, арсенал, біржа, Нацыянальная акадэмія мастацтваў, гарадская ратуша і культурныя ўстановы, уключаючы ўсе тэатры і амаль усе музеі. Новы горад вядомы манетным дваром, турмой, галоўным вакзалам і Домам інвалідаў. Пляжы [[Іпанема]] і [[Капакабана]], [[парк Фламенгу]], гіганцкая [[статуя Хрыста Збавіцеля]] на гары [[Каркавада]], гара [[Цукровая Галава]] ({{lang-pt|Pão de Açucar}}), стадыён [[Маракана]] ({{lang-pt|Maracanã}}) — другі па велічыні ў свеце футбольны стадыён.

Вядомымі і найбольш знакамітымі архітэктурнымі помнікамі горада з’яўляюцца каланіяльныя цэрквы, кляштар Сан-Бенто, кляштар Сан-Антоніа і ордэна капуцынаў, а таксама былая імператарская рэзідэнцыя Кінта-да-Боа-Віста.

Царква Багародзіцы [[Лампэдос]]а названая ў гонар астравы Лампэдоса ў [[Міжземнае мора|Міжземным моры]], дзе, згодна з легендай, была з’ява Святой Багародзіцы. Яе ўзвялі ў 1929 годзе на месцы струхлелага будынка XVIII стагоддзя ў неакласічным стылі пад уплывам мексіканскай архітэктурнай школы. Асноўная славутасць царквы Святой Люцыі, пабудаванай у 1732 годзе — прыродны фантан, вада якога лічыцца гаючай.

Нягледзячы на тое, што вуліцы і набярэжныя Рыа-дэ-Жанэйра літаральна патанаюць у трапічнай расліннасці, у горадзе ёсць [[батанічны сад]] і мноства [[парк]]аў. У батанічным садзе, які заснавалі ў 1808 годзе і які з’яўляецца адным з найлепшых у свеце, сабрана больш за 7000 відаў раслін з усяго свету. Тут жа знаходзіцца і знакамітая алея пальмаў, і калекцыя экзатычных звяроў і птушак. Нацыянальны парк [[Тыжука]], на тэрыторыі якога размешчана вяршыня [[Каркавада]], з’яўляецца самым вялікім гарадскім лесам у свеце. Тут можна сустрэць [[малпа]]ў і экзатычных птушак. У адным з прыгарадаў знаходзіцца зоалагічны сад.

== Гарады-пабрацімы ==
{| cellpadding="11"
|- valign="top"
|
* {{Сцяг Мексікі}} [[Мехіка]], [[Мексіка]]
* {{Сцяг Нікарагуа}} [[Манагуа]], [[Нікарагуа]]
* {{Сцяг Венесуэлы}} [[Каракас]], [[Венесуэла]]
* {{Сцяг Чылі}} [[Пуэрта-Варас]], [[Чылі]]
* {{Сцяг Балівіі}} [[Ла-Пас (Балівія)|Ла-Пас]], [[Балівія]]
* {{Сцяг ЗША}} [[Маямі]], [[Фларыда (штат)|Фларыда]], [[ЗША]]
* {{Сцяг ЗША}} [[Аклахома-Сіці]], [[Аклахома]], [[ЗША]]
* {{Сцяг ЗША}} [[Ньюарк (Нью-Джэрсі)|Ньюарк]], [[Нью-Джэрсі]], [[ЗША]]
* {{Сцяг ЗША}} [[Атланта]], [[Джорджыя]], [[ЗША]]
* {{Сцяг Канады}} [[Ванкувер]], [[Канада]]
* {{Сцяг Аргенціны}} [[Буэнас-Айрэс]], [[Аргенціна]]
||
||
* {{Сцяг Бразіліі}} [[Белу-Арызонты]], [[Бразілія]]
* {{Сцяг Партугаліі}} [[Гімарайнш]], [[Партугалія]]
* {{Сцяг Бразіліі}} [[Натал (Рыу-Гранды-ду-Норты)|Натал]], [[Бразілія]]
* {{Сцяг Нідэрландаў}} [[Амстэрдам]], [[Нідэрланды]]
* {{Сцяг Расіі}} [[Санкт-Пецярбург]], [[Расія]]
* {{Сцяг Польшчы}} [[Варшава]], [[Польшча]]
* {{Сцяг Партугаліі}} [[Віла-Нова-ды-Гая]], [[Партугалія]]
* {{Сцяг Іспаніі}} [[Барселона]], [[Іспанія]]
* {{Сцяг Францыі}} [[Манпелье]], [[Францыя]]
* {{Сцяг Вялікабрытаніі}} [[Ліверпул]], [[Вялікабрытанія]]
||
||
* {{Сцяг Францыі}} [[Парыж]], [[Францыя]] ''(горад-партнёр)''
* {{Сцяг Партугаліі}} [[Лісабон]], [[Партугалія]]
* {{Сцяг Іспаніі}} [[Мадрыд]], [[Іспанія]]
* {{Сцяг Украіны}} [[Кіеў]], [[Украіна]]
* {{Сцяг Румыніі}} [[Бухарэст]], [[Румынія]]
* {{Сцяг Турцыі}} [[Стамбул]], [[Турцыя]]
* {{Сцяг Германіі}} [[Кёльн]], [[Германія]]
* {{Сцяг Філіпінаў}} [[Батангас]], [[Філіпіны]]
* {{Сцяг Японіі}} [[Кобэ]], [[Японія]]
* {{Сцяг Туніса}} [[Туніс (горад)|Туніс]], [[Туніс]]
||
||
* {{Сцяг Паўднёвай Карэі}} [[Сеул]], [[Паўднёвая Карэя]]
* {{Сцяг Іспаніі}} [[Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ]], [[Іспанія]]
* {{Сцяг Ізраіля}} [[Тэль-Авіў]], [[Ізраіль]]
* {{Сцяг Індыі}} [[Мумбаі]], [[Індыя]]
* {{Сцяг ПАР}} [[Дурбан]], [[ПАР]]
* {{Сцяг Лівана}} [[Бейрут]], [[Ліван]]
* {{Сцяг Марока}} [[Касабланка]], [[Марока]]
* {{Сцяг Нігерыі}} [[Лагас]], [[Нігерыя]]
* {{Сцяг Сенегала}} [[Руфіск]], [[Сенегал]]
* {{Сцяг Кітая}} [[Пекін]], [[Кітай]]
|}

== Выбітныя асобы ==
* [[Эўклідыс да Кунья]]
* [[Наталля Дзіль]]

== Гл. таксама ==
* [[Нацыянальны гістарычны музей Бразіліі]]
* [[Гара Цукровая галава]]
* [[Сабор Святога Себасцьяна (Рыа-дэ-Жанэйра)|Сабор Святога Себасцьяна]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Rio de Janeiro}}
* [http://www.rio.rj.gov.br/ Афіцыйная старонка]

{{Найбуйнейшыя гарады Бразіліі}}
{{бібліяінфармацыя}}

{{DEFAULTSORT:Рыа-дэ-Жанэйра}}
[[Катэгорыя:Гарады Бразіліі]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Муніцыпалітэты штата Рыа-дэ-Жанэйра]]
[[Катэгорыя:Сталіцы летніх алімпіяд]]
[[Катэгорыя:Былыя сталіцы]]
[[Катэгорыя:Рыа-дэ-Жанэйра| ]]