Прагляд зыходнага тэксту старонкі Старажытнаскандынаўская мова

{{Мова
| імя = Старажытнаскандынаўская мова
| карта = Old norse, ca 900.PNG
| апісанне карты = {{легенда|#f00|Старажытназаходнескандынаўскія дыялекты}}
{{легенда|#f84|Старажытнаўсходнескандынаўскія дыялекты}}
{{легенда|#f0f|Старажытнагутнійская мова}}
{{легенда|#0f0|іншыя германскія мовы}}
| саманазва = dǫnsk tunga, norrœnt mál
| выява = 
| подпіс да выявы = 
| краіны = 
| рэгіёны = [[Скандынавія]], [[Шатландыя]], [[Ірландыя]], [[Уэльс]], в. [[Востраў Мэн|Мэн]], [[Нармандыя]], [[Вінланд]], [[Волга]] і краіны паміж імі
| афіцыйная мова = 
| рэгулюе = 
| колькасць носьбітаў = 
| рэйтынг = 
| статус = вымерла
| вымер = пісьмовая мова выкарыстоўвалася аж да 15 ст.
| катэгорыя = [[Мовы Еўразіі]]
| класіфікацыя = [[Індаеўрапейскія мовы|Індаеўрапейская сям'я]]
: [[Германскія мовы|Германская галіна]]
:: [[Скандынаўскія мовы|Скандынаўская група]]
| пісьмо = [[руны]], [[лацінка]]
| ДАСТ 7.75-97 = 
| ISO2 = non
| ISO3 = non
}}

'''Старажытнаскандынаўская мова''' — вымерлая мова [[Скандынаўскія мовы|скандынаўскай групы]], на якой размаўляла насельніцтва [[Скандынавія|Скандынавіі]] і каланізаваных [[вікінгі|вікінгамі]] тэрыторый прыкладна да 1300 года. Протаскандынаўская развілася ў старажытнаскандынаўскую да 8 стагоддзя, а старажытнаскандынаўская пачала развівацца ў сучасныя скандынаўскія мовы ў сярэдзіне-канцы 14 стагоддзя, у якім і скончылася існаванне старажытнаскандынаўскай мовы. Гэтыя даты, аднак, не канчатковыя, паколькі пісьмовая старажытнаскандынаўская шырока выкарыстоўваўся і ў 15 стагоддзі.

У старажытнаскандынаўскім вылучалася тры асноўныя [[дыялект]]ы: усходні, заходні і [[Старажытнагутнійская мова|старажытнагутнійскі]]. Усходні і заходні дыялекты фарміравалі [[дыялектны кантынуум]] без выразнай геаграфічнай мяжы. Так, напрыклад, рысы, характэрныя для ўсходняга дыялекту, знойдзены ва ўсходняй [[Нарвегія|Нарвегіі]], хоць старажытнанарвежская была адным заходніх дыялектаў. І наадварот, рысы, характэрныя для заходніх дыялектаў, знойдзены ў [[Швецыя|Швецыі]]. На тэрыторыі сучасных [[Данія|Даніі]] і Швецыі большасць размаўляла на ўсходнім дыялекце. Старажытнагутнійскую часам прылічваюць да ўсходніх дыялектаў, хоць у ёй можна знайсці і ўласныя рысы, не характэрныя для двух іншых дыялектаў.

У 12 ст. ісландскі збор законаў Граўгаўс ({{lang-is|Grágás}} — «Шэрая гусь») паведамляе, што [[шведы]], [[нарвежцы]], [[даны]] і [[ісландцы]] размаўляюць на адной мове, ''dǫnsk tunga'' («дацкая мова»; носьбіты ўсходняга дыялекту сказалі б ''dansk tunga''). Іншай назвай, якая выкарыстоўвалася звычайна менавіта для абазначэння заходняга дыялекту, была назва ''norrœnt mál'' («паўночная мова»). Старажытнаскандынаўская развілася ў сучасныя скандынаўскія мовы (ісландскую, фарэрскую, нарвежскую, дацкую і шведскую), і нават нягледзячы на тое, што цяпер гэта асобныя мовы, паміж носьбітамі існуе [[узаемазразумеласць|ўзаемапаразуменне]].

== Тэрытарыяльнае распаўсюджванне ==
Старажытнаісландская шмат у чым была тоесна старажытнанарвежскай, і разам яны фарміравалі заходні дыялект старажытнаскандынаўскай мовы, на якім таксама размаўлялі ў паселішчах у [[Ірландыя|Ірландыі]], [[Шатландыя|Шатландыі]], [[Востраў Мэн|в. Мэн]] і ў нарвежскіх паселішчах [[Нармандыя|Нармандыі]]. Усходні дыялект выкарыстоўваўся ў Даніі, Швецыі, у паселішчах на тэрыторыі сучасных [[Расія|Расіі]], [[Англія|Англіі]] і ў дацкіх калоніях Нармандыі. На старажытнагутнійскай размаўлялі на в. [[Готланд]] і ў некалькіх калоніях на ўсходзе. У XI ст. старажытнаскандынаўская стала самай распаўсюджанай еўрапейскай мовай, на якой размаўлялі людзі ад [[Вінланд]]а да ракі [[Волга|Волгі]]. На Русі даўжэй усяго яна захоўваўся ў [[Ноўгарад]]зе, праіснаваўшы там, магчыма, да XIII стагоддзя. Час распаўсюджвання шведскай мовы ў [[Фінляндыя|Фінляндыі]] цяпер аспрэчваецца, але вядома, што падчас другога [[крыжовы паход у Фінляндыю|крыжовага паходу ў Фінляндыю]] шведы распаўсюдзілі мову па рэгіёне.

== Сучасныя пераемнікі ==
Нашчадкамі заходняга дыялекту старажытнаскандынаўскай мовы з'яўляюцца заходнескандынаўскія мовы: [[Ісландская мова|ісландская]], [[Фарэрская мова|фарэрская]], [[Нарвежская мова|нарвежская]], і вымерлая мова [[норн]], якая ўжывалася пэўны час на [[Аркнейскія астравы|Аркнейскіх]] і [[Шэтландскія астравы|Шэтландскіх]] астравах. Нашчадкамі ўсходняга дыялекту старажытнаскандынаўскай мовы з'яўляюцца [[Дацкая мова|дацкая]] і [[Шведская мова|шведская]] мовы. Хоць нарвежская мова гістарычна з'яўляецца нашчадкам заходняга дыялекту, на працягу доўгага часу на яе моцна паўплывалі ўсходнескандынаўскія мовы (галоўным чынам падчас [[Кальмарская унія|Дацка-шведскай уніі]]).

Сярод усіх скандынаўскіх моў менш усяго за апошнюю тысячу гадоў змяніліся фарэрская і ісландская, аднак з тых часоў як [[Фарэрскія астравы|Фарэры]] адышлі Даніі, фарэрская таксама пацярпела ад уплыву дацкай мовы.

Старажытнаскандынаўская паўплывала на [[Англійская мова|англійскую]], [[Нармандская мова|нармандскую]] і [[Шатландская раўнінная мова|шатландскую]] (германскую) мову, у якой засталася вялікая колькасць запазычанняў.

Паўплывала яна і на некаторыя іншыя мовы: [[Гэльская мова|гэльскую]], [[Ірландская мова|ірландскую]], [[Руская мова|рускую]], [[Фінская мова|фінскую]] і [[Эстонская мова|эстонскую]]: у іх таксама ёсць некаторыя запазычанні са старажытнаскандынаўскай. Па [[Нарманская тэорыя|адной з тэорый]], слова [[Русь]] можа быць запазычана ў аднаго са скандынаўскіх плямёнаў, гэта пацвярджаецца тым, што ў Фінляндыі і Эстоніі для абазначэння Швецыі выкарыстоўваюцца словы Ruotsi і Rootsi адпаведна.

Сярод усіх скандынаўскіх моў самай блізкім да старажытнаскандынаўскай з'яўляецца ісландская. Сучасная пісьмовая ісландская мова бярэ пачатак у старажытнаскандынаўскай [[фанема|фанемнай]] пісьмовай сістэме. Сучасныя ісландцы могуць чытаць на старажытнаісландскай, якая толькі нязначна адрозніваецца парадкам слоў, правапісам і [[семантыка]]й. Вымаўленне, аднак, асабліва ў часткі галосных [[фанемы|фанем]], змянілася прынамсі настолькі, наколькі яно паспела змяніцца ў іншых скандынаўскіх мовах.

Фарэрская захоўвае мноства падобных рыс, але на яе паўплывалі дацкая, нарвежская і гэльская (і/ці ірландская). Хоць дацкая, шведская і нарвежская разашліся мацней усіх, паміж носьбітамі гэтых моў усё яшчэ захоўваецца [[узаемазразумеласць|ўзаемапаразуменне]]. Тыя, хто размаўляюць на сучасных шведскай, нарвежскай і дацкай, у большасці сваёй могуць разумець адзін аднаго, асабліва калі гавораць павольна. Мовы досыць падобныя і ў напісанні, так што і пісьмовая мова можа быць зразумета. Часткова так адбываецца таму, што гэтыя мовы доўгі час уплывалі адна на адну, і яшчэ таму, што на іх паўплывала [[сярэдненіжненямецкая мова]].

{{rq|refless|translate}}

== Спасылкі ==
{{Incubator|non|Старажытнаскандынаўская мова|Старажытнаскандынаўскай|}}
* [http://www.heimskringla.no heimskringla.no]
* [http://onp.ku.dk/ A Dictionary of Old Norse Prose]
* [http://homepage.uibk.ac.at/homepage/c303/c30310/anwbhinw.html Gerhard Köbler: Altnordisches Wörterbuch] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20051125161012/http://homepage.uibk.ac.at/homepage/c303/c30310/anwbhinw.html |date=25 лістапада 2005 }}
* [http://www.northvegr.org/zoega/index002.php Northvegr.org — Zoëga's A Concise Dictionary of Old Icelandic] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080522154832/http://www.northvegr.org/zoega/index002.php |date=22 мая 2008 }}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Скандынаўскія мовы]]