Прагляд зыходнага тэксту старонкі Чырвоная фалунская

{{infobox color|textcolor=white| title= Фалунская чырвоная| hex=801818| r=128|g=24|b=24| c=0|m=81|y=81|k=50| h=0|s=81|v=50}}
'''Фалунская чырвоная''' (фалунская фарба, [[шведская мова|шв.]] ''Falu rödfärg'') - шведская [[фарба]] цёмнага [[чырвоны колер|чырвонага колеру]], добра вядомая сваім выкарыстаннем у вонкавай афарбоўцы драўляных дамоў і гаспадарчых пабудоў у [[скандынавія|Скандынавіі]]. Атрымала сваю назву ад меднага рудніка размешчанага ў горадзе [[Фалун]] цэнтральнай [[швецыя|Швецыі]]. У [[фінляндыя|Фінляндыі]] вядомая пад назвамі ''punamaali'' (чырвоная фарба), ''punamultamaali'' (чырвоная земляная фарба) або ''keittomaali'' (вараная фарба) па спосабе яе вытворчасці. Агульнавядомы фінскі выраз ''punainen tupa ja perunamaa'' (чырвоны дом і бульбяное поле) адносіцца да ідылічнага малюнку адасобленага сямейнага жыцця ў асобным доме, і гэта прамы намёк на загарадны дом афарбаваны фалунской фарбай.

== Гісторыя ==
[[Image:Redswedenred.sommar.jpg|thumb|right|Традыцыйныя шведскія дамы у сельскай мясцовасці, афарбаваныя чырвонай фалунскай фарбай]]
Самае ранняе засведчанне аб Фалунскім медным рудніку датавана [[1288]] годам, але, згодна з навуковымі дадзенымі, яго ўзнікненне адносіцца да [[8 стагоддзе|VIII]]-[[9 стагоддзе|IX]] стагоддзяў. Самыя раннія сведчанні выкарыстання фалунской фарбы датуюцца [[16 стагоддзе|XVI]] стагоддзем. За выключэннем буйных гарадоў, як [[Стакгольм]] і [[Гётэбарг]], у тыя часы ў Швецыі дрэва было дамінуючым будаўнічым матэрыялам. У [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзі фалунская фарба шырока выкарыстоўваецца на драўляных асабняках, дзе яна была прызначана для імітацыі будынка з цагляным абліцоўваннем. Такія будынкі часткова нагадвалі збудаваныя на кантыненце дарагія цагляныя будынкі. Гэта стала знакам росквіту і багацця. У сярэдзіне [[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзя пачынаецца масавая вытворчасць фарбы, што значна зніжае яе кошт. Фарба становіцца даступнай і менш заможным домаўладальнікам. Багатыя домаўладальнікі тым часам змянілі колер сваіх дамоў і катэджаў на жоўты. Фарба атрымлівае шырокае распаўсюджванне за кошт сваёй таннасці і высокай эфектыўнасці ў захаванні драўніны ад згубнага ўздзеяння суровага скандынаўскага надвор'я. Да пачатку [[19 стагоддзе|XIX]] стагоддзя ўсё больш і больш драўляных будынкаў у гарадах былі альбо пафарбаваны ў светлыя адценні (напрыклад, [[жоўты колер|жоўты]] ці [[белы колер|белы]]) або атынкаваны. Колькасць будынкаў з цэглы таксама павялічылася. Аднак ўсплёск папулярнасці перамяшчаецца ў сельскую мясцовасць, калі і бедныя фермеры і арандатары пачалі фарбаваць свае дамы фалунской чырвонай. У [[1930-я|1930-х]] гадах на рынку прамысловых фарбаў з'яўляюцца алкідныя фарбы, а ў [[1960-я|1960-х]] - латэксные, і фалунскую фарбу сталі выкарыстоўваць усе радзей і радзей. У апошнія гады фарба перажывае другую маладосць за кошт росту папулярнасці да выкарыстання традыцыйных і экалагічна чыстых будаўнічых матэрыялаў.

== Тэхналогія ==
[[File:Falu rödfärg.JPG|thumb|right|Фалунская чырвоная ў працэсе вытворчасці]]
Сучасны рэцэпт фарбы быў завершаны ў [[1920]] годзе:
* [[Вада]] 
* [[жыта|Жытняя]] [[мука]] 
* [[Ільняны алей]] 
* [[адвал, металургія|Адвалы]] [[медны руднік|медных руднікоў]] Фалуна, якія ўтрымліваюць [[сілікат]]ы [[аксід жалеза|аксідаў жалеза]], злучэнні [[медзь|медзі]] і [[цынк]]у.

Фактычна, колер можа быць розным - ад амаль [[чорны колер|чорнага]] да яркага светла-чырвонага, у залежнасці ад таго, колькі спальваецца аксіду. Розныя адценні чырвонага былі папулярныя ў розны час. Нядаўна, шляхам змешвання чорнага колеру і [[охры|охры]], атрымалася новае адценне гэтай фарбы - цёмна-[[зялёны колер|зялёнае]] (''Falu Grön''). 

== Цяперашні час ==
[[Image:Keittomaalilla maalattu hirsitalo Äänekoskella.jpg|thumb|right|Традыцыйны фінскі бярвеністы дом, пафарбаваны чырвонай фалунскай у [[горад Ээнекоскі|Ээнекоскі]], [[Цэнтральная Фінляндыя]]]]
У [[1992]] годзе на шахце ўсе запасы руды былі вычарпаныя, здабыча спынілася і з [[1998]] года адзінай дзейнасцю на шахце застаецца вытворчасць пігмента для фалунской фарбы. У [[2001]] годзе [[ЮНЕСКА]] ўключыла "Вялікую Медную гару" і медную шахту ў г. Фалун ў спіс аб'ектаў [[Сусветная спадчына|сусветнай спадчыны]]. Медная шахта належыць фінска-шведскай кампаніі Stora Enso. Запасы дзындраў для вытворчасці пігмента абмежаваныя і паводле ацэнак спецыялістаў павінны скончыцца прыкладна ў [[2090]]. Вытворчасць фарбы знаходзіцца пад кантролем дзяржавы. Па дзяржаўнай ліцэнзіі вытворчасць наладжана на двух шведскіх прадпрыемствах. На экспарт ідзе вельмі невялікая частка вырабленай фарбы.

[[Катэгорыя:Фарбавальнікі]]
[[Катэгорыя:Адценні чырвонага колеру]]
[[Катэгорыя:Колеры]]