Казімір Гаўрылавіч Чарноўскі
| Казімір Гаўрылавіч Чарноўскі | |
|---|---|
| Дата нараджэння | 1791 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 8 лістапада 1847 |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Род дзейнасці | навуковец, інжынер |
| Вядомы як | адзін з першых вынаходнікаў падводнага карабля |
Казімір Гаўрылавіч Чарноўскі (1791, маёнтак Карытніца, Ігуменскі павет, Мінская губерня — 8 лістапада 1847, Сарапул) — адзін з першых вынаходнікаў падводнага карабля[1].
Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]
Казімір нарадзіўся ў сям’і небагатага памешчыка[2]. Хлопчык не меў вялікага інтарэсу да навук, але захапляўся чытаннем[2]. Неўзабаве ён вырас, ажаніўся з Эміліяй, дачкой багатага варшаўскага гандляра. Нарадзіўся сын, але сямейнае жыццё не склалася і жонка з’ехала жыць да бацькі, пакінуўшы мужа ў маёнтку[2].
Ва ўзросце 34 гадоў у 1824 годзе ён прыязжае ў Пецярбург, вучыцца ў Медыка-хірургічнай акадэміі[1].
Рэвалюцыйныя настроі, якія драмалі ў ім з ранняй маладосці ў студэнцкім асяроддзі афармляюцца, але зносіны на тэмы, забароненыя ўладамі перарываюцца даносам, у выніку якога Чарнаўскі ў 1829 годзе трапляе ў турму за прыналежнасць да рэвалюцыйнага таварыства[2].
Праца над падводным караблём[правіць | правіць зыходнік]
Жадаючы выбрацца з-за кратаў, К. Чарнаўскі напісаў ліст самаму Мікалаю I[3], у якім абяцаў пры наяўнасці грашовых сродкаў, людзей і будаўнічых матэрыялаў за 40 дзён пабудаваць падводную лодку — карабель, якога на той час не было ні ў адной краіне свету, не з дрэва, як прапанавалі замежныя «калегі», а з металу[2][4], прычым Чарнаўскі меркаваў выкарыстоўваць лодку для лоўлі жэмчугу ў Фінскім заліве або, пры абсталяванні яе гарматамі, для ваенных мэтаў[2]. Пісьмо трапіла на стол імператара, які прачытаў яго, зацікавіўся і запатрабаваў ад Чарнаўскага спачатку даць праект судна. Вязнік разумеў, што доўга імператар чакаць не будзе, таму ўжо праз тры тыдні яго праца «Описание подводных судов» (бел.: Апісанне падводных суднаў) была ў імператарскай канцылярыі[2]. «Апісанне…» было адпраўлена на тэхнічную экспертызу да генерал-маёра шляхоў зносін П. Базена, які адказаў на праект дэталёвым аналізам ўсіх недахопаў на 22-х старонках[2][5]. Ён азначыў адсутнасць аптычнай трубы, недапрацоўкі ў канструкцыі вентыляцыйнай сістэмы, малы аб’ём баластных цыстэрнаў і мноства іншых. Базен таксама звярнуў увагу на неабходнасць прыцягнення да работ дасведчаных спецыялістаў, бо падазраваў у аўтары праекта дылетанта, які калі і нахапаўся такіх-сякіх інжынерных ведаў, але ўсё больш дэманстраваў прабелы ў тэхнічнай адукацыі[2]. Пры гэтым агульная ідэя была прынята і рэкамендавалася працягнуць працу з Чарнаўскім у дадзеным кірунку[2].
Аднак нягледзячы на аптымістычнае заключэнне Базена, Чарнаўскага памылкова пераводзяць на больш строгія ўмовы трымання ў турме, туды, дзе ён не мог атрымліваць нават ручку і паперу[3]. У адчаі ён пытаўся скончыць жыццё самагубствам, але быў своечасова спынены наглядчыкамі[2].
Чарнаўскі спрабаваў працаваць над сваім праектам у турме, з вялікімі цяжкасцямі дабіўшыся права на пісьмовыя прыналежнасці, але толькі ў 1832 годзе Базен атрымаў новы праект на 62 старонках. Праект быў дэталёва разгледжаны, але на гэты раз заключэнне было не такім аптымістычным:
|
У 1834 годзе К. Чарнаўскі быў выпушчаны з турмы, але сасланы ў Архангельск[1]. Там небарака-вынаходнік працаваў у губернскім кіраванні[2]. Але нягледзячы на блізкасць мора не над караблём, а над арганізацыяй паўстання. Ён усталёўваў сувязі са ссыльнымі, з маракамі. Планаваў да пачатку навігацыйнага сезону захапіць 2 ваенных карабля, фрэгат, некалькі рыбацкіх шхун, правіянт, зброю, а таксама наштосьці коней[2]. Пасля чарговага даносу К. Чарнаўскі апынуўся ў цэнтры ўвагі імперскіх следчых, якія высветлілі, што ён паспеў прыцягнуць на свой бок больш за 800 чалавек, прычым з усімі Черновский кантактаваў асабіста[2].
За падрыхтоўку гэтага паўстання Чарнаўскі ў 1839 годзе сасланы ў г. Сарапул, дзе і памёр праз 7 гадоў[1].
Канструкцыя лодкі Чарнаўскага[правіць | правіць зыходнік]
Гісторыкі дагэтуль у здзіўленні, як без складаных інструментаў, кніг і даведнікаў К. Г. Чарнаўскі змог за тры тыдні стварыць аб’ёмнае і цалкам навукова аргументаванае апісанне першага ў Расійскай імперыі праекта падводнай лодкі[3]. Ён прадугледзеў практычна ўсё — і сістэму перамяшчэння пад вадой, і балоны з кіслародам, і спецыяльныя міны з хімічным запалам для ўзбраення падлодкі, і амартызатар для донных апусканняў і нават скафандр. Упершыню ў сусветнай практыцы Казімір Чарноўскі абгрунтаваў неабходнасць выкарыстання для будаўніцтва падлодкі металу і надання караблю абцякальнай цыліндрычнай формы[3].
Асновай лодкі павінен быць металічны цыліндрычны корпус з завостраным носам і плоскай, нібы абсечанай кармой даўжынёй 10 і дыяметрам 3 метры. Знутры лодку прапаноўвалася абцягнуць скурай для цеплаізаляцыі[5]. Рухацца яна павінна была за кошт сямі пар вёслаў, якія ставіліся на спецыяльныя кранштэйны і пры неабходнасці лёгка прыбіраліся ўнутр або ж наадварот, вылучаліся праз скураныя абшэўкі. Для манеўравання пад вадой планавалася выкарыстоўваць 4 вяслы, якія вылучаліся з кармы — таму яе і давялося рабіць плоскай[5]. Апусканне меркавалася ажыццяўляць за кошт напаўняецца вадой скураных рэзервуараў ў колькасці 28, для ўсплывання баласт з іх павінен быў выціскацца з дапамогай рычагоў[3]. А ўсплыванне павінна было атрымацца дзякуючы наватарскай высоўнай рубцы з ілюмінатарамі: пры яе вылучэнні ўнутраны аб’ём субмарыны павялічваўся і за кошт гэтага яна ўсплывала[5].
Галоўная яго знаходка складалася ў міне, якую можна было ўсталёўваць з-пад вады на дно корпуса карабля праціўніка. Казімір Гаўрылавіч вынайшаў і ўласны узрывальнік да гэтай міны, прычым, прынцып яго выкарыстоўваецца і дагэтуль, толькі замест квасцоў, прапанаваных ім, карыстаюцца кавалачкам цукру[3].
Значэнне[правіць | правіць зыходнік]
К. Чарноўскі адным з першых прапанаваў будаваць карабель цыліндрычнай формы, з металічным корпусам, забяспечаным рухомым перыскопам[1]. Ёсць думка, што рускі генерал К. А. Шыльдэр, які пабудаваў у 1834 годзе першую металічную падводную лодку, быў знаёмы з праектам Чернавского і запазычыў некаторыя тэхнічныя ідэі адтуль[1][6].
Зноскі
- ↑ а б в г д е т. 5. Биографический справочник. Мн: Издательство «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. 29 с.
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о Казимир Черновский (руск.)
- ↑ а б в г д е СУБМАРИНА ИЗ КАЗЕМАТА (руск.)
- ↑ В нынешнем году исполняется 180 лет уникальному проекту, разработанному минским инженером Архівавана 24 чэрвеня 2012. (руск.)
- ↑ а б в г Проект подводной лодки К. Черновского (руск.)
- ↑ Наши капитаны Немо Архівавана 4 верасня 2014. (руск.)
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Быховский И. А. Рассказы о русских кораблестроителях. — Л., 1966. (руск.)
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Техническое описание проекта К. Чернавского (руск.)
- Проект подводной лодки К.Черновского с чертежом (руск.)
- Глубокое погружение Архівавана 14 студзеня 2017. (руск.)
- Подводная лодка Шильдера Архівавана 11 сакавіка 2016. (руск.)