Даасізм: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
др r2.7.3) (робат дадаў: pms:Taoism |
др Bot: Migrating 95 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q9598 (translate me) |
||
Радок 67: | Радок 67: | ||
{{Link GA|de}} |
{{Link GA|de}} |
||
{{Link GA|en}} |
{{Link GA|en}} |
||
[[an:Taoísmo]] |
|||
[[ar:طاوية]] |
|||
[[az:Daosizm]] |
|||
[[bat-smg:Taoėzmos]] |
|||
[[bcl:Taoismo]] |
|||
[[be-x-old:Даасізм]] |
|||
[[bg:Даоизъм]] |
|||
[[bo:ཏོའོ་ཅོའོ་ཆོས་ལུགས།]] |
|||
[[br:Daoegezh]] |
|||
[[bs:Taoizam]] |
|||
[[ca:Daoisme]] |
|||
[[ckb:تاویزم]] |
|||
[[cs:Taoismus]] |
|||
[[cy:Taoaeth]] |
|||
[[da:Taoisme]] |
|||
[[de:Daoismus]] |
|||
[[el:Ταοϊσμός]] |
|||
[[en:Taoism]] |
|||
[[eo:Taoismo]] |
|||
[[es:Taoísmo]] |
|||
[[et:Taoism]] |
|||
[[eu:Taoismo]] |
|||
[[fa:تائوئیسم]] |
|||
[[fi:Taolaisuus]] |
|||
[[fiu-vro:Taoism]] |
|||
[[fo:Taoisma]] |
|||
[[fr:Taoïsme]] |
|||
[[frp:Taôismo]] |
|||
[[fur:Taoisim]] |
|||
[[fy:Taoïsme]] |
|||
[[gl:Taoísmo]] |
|||
[[gu:તાઓ ધર્મ]] |
|||
[[hak:Tho-kau]] |
|||
[[he:טאואיזם]] |
|||
[[hi:ताओ धर्म]] |
|||
[[hif:Taoism]] |
|||
[[hr:Taoizam]] |
|||
[[hu:Taoizmus]] |
|||
[[ia:Taoismo]] |
|||
[[id:Taoisme]] |
|||
[[ilo:Taoismo]] |
|||
[[is:Taóismi]] |
|||
[[it:Taoismo]] |
|||
[[ja:道教]] |
|||
[[ka:დაოსიზმი]] |
|||
[[kk:Даосизм]] |
|||
[[kl:Taoisme]] |
|||
[[kn:ಟಾವೊ ತತ್ತ್ವ]] |
|||
[[ko:도교]] |
|||
[[ky:Даосизм]] |
|||
[[la:Taoismus]] |
|||
[[lt:Daoizmas]] |
|||
[[lv:Daoisms]] |
|||
[[mk:Таоизам]] |
|||
[[ml:താവോയിസം]] |
|||
[[mr:ताओ मत]] |
|||
[[ms:Taoisme]] |
|||
[[mwl:Taoísmo]] |
|||
[[nds:Taoismus]] |
|||
[[ne:ताओ धर्म]] |
|||
[[nl:Taoïsme]] |
|||
[[nn:Taoisme]] |
|||
[[no:Taoisme]] |
|||
[[oc:Taoïsme]] |
|||
[[pcd:Taoïme]] |
|||
[[pl:Taoizm]] |
|||
[[pms:Taoism]] |
|||
[[pnb:تاؤ مت]] |
|||
[[pt:Taoismo]] |
|||
[[ro:Taoism]] |
|||
[[ru:Даосизм]] |
|||
[[rue:Таоізм]] |
|||
[[sah:Таоизм]] |
|||
[[scn:Tauismu]] |
|||
[[sh:Taoizam]] |
|||
[[simple:Taoism]] |
|||
[[sk:Taoizmus]] |
|||
[[sl:Daoizem]] |
|||
[[sr:Таоизам]] |
|||
[[sv:Taoism]] |
|||
[[sw:Utao]] |
|||
[[ta:தாவோயியம்]] |
|||
[[th:ลัทธิเต๋า]] |
|||
[[tl:Taoismo]] |
|||
[[tr:Taoizm]] |
|||
[[ug:داۋجياۋ دىنى]] |
|||
[[uk:Даосизм]] |
|||
[[ur:تاؤ مت]] |
|||
[[vi:Đạo giáo]] |
|||
[[wa:Tawoyisse]] |
|||
[[war:Taoismo]] |
|||
[[yi:טאאיזם]] |
|||
[[zh:道教]] |
|||
[[zh-min-nan:Tō-kàu]] |
|||
[[zh-yue:道教]] |
Версія ад 04:23, 9 сакавіка 2013
Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Даасі́зм (кіт. 道教, піньінь dàojiào) — кітайскае традыцыйнае вучэнне, якое ўключае элементы рэлігія, містыка, гаданні, шаманізма, медытацыйнай практыкі, навукі. Існуе таксама даоская філасофія.
Даасізм варта адрозніваць ад Вучэнні пра Даа (道学) — больш за позняга з’явы, шырока вядомага пад назвай неаканфуцыянства.
Гісторыя
Фарміраванне даасізму
Даасізм у стабільнай рэлігійнай арганізацыі аформіўся толькі ў II стагоддзі, але шматлікія сведчанні кажуць, што даасізм паўстаў істотна раней, ва ўсякім разе ў V — III стагоддзях да н.э. ужо мелася развітая традыцыя, якая падрыхтавала элементы вучэння, актыўна выкарыстоўваныя ў сярэднія стагоддзі.
Асноўнымі крыніцамі даасізму паслужылі містычныя і шаманскія культы царства Чу і іншых «варварскіх» дзяржаў на поўдні Кітая, вучэнне аб неўміручасці і магічныя практыкі, якія развіліся ў царстве Ці і філасофская традыцыя паўночнага Кітая.
Філасофскія складанні, якія адносяцца да даасізму, пачынаюцца з эпохі Царстваў якія Змагаюцца (Чжаньго) у V стагоддзе да н.э., практычна адначасова з вучэннем Канфуцыя. Традыцыя лічыць заснавальнікам даасізму легендарнага Жоўтага Імператара Хуандзі.
Іншым заснавальнікам даасізму лічыцца старажытнакітайскі мудрэц Лао-цзы. Даоскай традыцыяй яму прыпісваецца аўтарства адной з асноўных кніг даасізму — «Даа Дэ Цзін» кіт. 道德經. Гэты трактат з'явіўся ядром, вакол якога стала фарміравацца вучэнне даасізму.
Іншым знакамітым тэкстам ранняга даасізму з'яўляецца Чжуан-цзы, аўтарам якога з'яўляецца Чжуан Чжоу (369—286 гг. да н.э.), вядомы пад імем Чжуан-цзы, у гонар якога і названа яго твор.
У пачатку 2 тысячагоддзі н.э. постаць Лао-цзы абагаўляецца, распрацоўваецца складаная іерархія бажаствоў і дэманаў, узнікае культ, у якім цэнтральнае месца займаюць варажбу і абрады, «выганяючыя» злых духаў. Пантэон даасізму ўзначаліў Яшмавы ўладар (Шан-дзі), які пачытаўся як бог неба, вышэйшае бажаство і бацька імператараў («сыноў неба»). За ім вынікалі Лаа-Цзы і творца міру — Пань-гу.
Першыя даоскія школы
Даасізм як рэлігійная арганізацыя з’явіўся пазней. Перадумовай узнікнення даасізму з’явілася Паўстанне Жоўтых павязак, а афармленне даасізму адбылося падчас позняй дынастыі Хань, у другой палове II стагоддзя н.э. Чжан Даалін заснаваў школу Нябесных Настаўнікаў і стаў яе першым патрыярхам. Трэці Нябесны настаўнік Чжан Лу смог атрымаць у кіраванне тэрыторыю ў горах правінцыі Сычуань, якая стала першай даоскай тэакратычнай дзяржавай. Даоская дзяржава патрывала паразу ад Цаа Цаа ў 215 і спыніла сваё існаванне.
Пазней утвараліся іншыя даоскія школы. Важную ролю ў развіцці даасізму згулялі школы Маошань (яна жа Шанцын) і Лінбаа.
У літаратуры (уключаючы кітайскую) нярэдка абмяркоўваецца магчымасць запазычанняў становішчаў даасізму з індыйскай філасофіі, або наадварот, перанясенні даасізму ў Індыю і падстава тамака будызму. Паказваецца таксама падабенства з кітайскай філасофіяй індыйскай канцэпцыі безаблічнага Абсалюту, эманацыя якога стварыла бачны фенаменальны мір і зліцца з якім (сысці ад фенаменальнага міру) было мэтай брахманаў. Гэтае пытанне неаднаразова ставіўся ў розных даоскіх школах. Аднак дэталёвае даследаванне адпрэчвае гіпотэзу прамога запазычання.
Лао-цзы не мог прынесці ў Індыю філасофію, з якой тамака былі знаёмыя не менш за паўтысячагоддзя да яго нараджэння. Можна толькі выказаць здагадку, што сам факт вандраванняў паказвае, што і ў то падалены час яны не былі немагчымымі і што, такім чынам, не толькі з Кітая на захад, але і з захаду (у тым ліку і з Індыі) у Кітай маглі перамяшчацца людзі і іх ідэі.
У сваёй пэўнай практычнай дзейнасці даасізм у Кітаі мала чым нагадваў практыку брахманізму. На кітайскай глебе рацыяналізм асільваў любую містыку, прымушаючы яе сыходзіць у бок, забівацца ў куты, дзе яна толькі і магла захоўвацца. Так здарылася і з даасізмам. Хоць у даоскім трактаце «Чжуан-цзы» (IV—III стст. да н.э.) гаворыцца аб тым, што жыццё і смерць — паняцці адносныя, акцэнт зроблены на жыццё і то, як яе варта арганізаваць.
Містычныя ідэалы ў гэтым трактаце, выражавшиеся, у прыватнасці, у згадваннях аб фантастычным даўгалецці (800, 1200 гадоў) і неўміручасці, якіх могуць дасягнуць праведныя пустэльнікі, приблизившиеся да Даа, згулялі немалаважную ролю ў трансфармацыі філасофскага даасізму ў даасізм рэлігійны. Тут мы бачым асноўнае разыходжанне з большасцю рэлігій: імкненне да неўміручасці замяняе імкненне да добрага замагільнага жыцця.
Фарміраванне канону
Да V стагоддзя н.э. складаецца даоскі канон Даа цзан (Скарбніца Даа), уключалы ўжо больш 250 даоскіх тэкстаў па ўзоры Будыскага Канону. Канчаткова Даа цзан аформіўся ў 1607 годзе, калі да яго была дададзеная апошняя група з 56 складанняў. У сваім сучасным выглядзе Даа цзан уяўляе збор 1488 складанняў.
Развіццё даасізму
Даасізм амаль ніколі не быў афіцыйнай рэлігіяй — хутчэй уяўляў сабой рух народных мас, самотных вучоных і пустэльнікаў. Але ў нетрах даасізму рэгулярна нараджаліся або ўсплывалі новыя ідэі, якія натхнялі вучоных, палітыкаў, пісьменнікаў. Сялянскія бунты ў Кітаі і паўстанні са звяржэннем дынастый зараджаліся таксама ў нетрах даасізму.
Заняпад даасізму ў Цынскую эпоху
Вядома, што імператар Кансі (1654—1722) скептычна ставіўся да ўсякага роду забабонам і містычным практыкам. Што не дзіўна, т.к. ён быў маньчжурам і яму гэтыя кітайскія «мудраванні» і ўся кітайская філасофія былі да лямпачкі. Так, калі падчас аднаго з вандраванняў па поўдні Кітая нейкі прастачына паднёс яму трактат аб дасягненні неўміручасці пасродкам алхіміі, Кансі загадаў шпурнуць яму кнігу зваротна. Даосы высокага рангу таксама не складаліся ў яго ў фаворы.
Даасізм у цяперашні час
На тэрыторыі даоскага храма Чан Чунь (Вечная Вясна) ва Ухане Даасізм мінуў доўгі шлях эвалюцыі і ў XX стагоддзе ўвайшоў як традыцыйная кітайская рэлігія. Пасля прыходу ў Кітаі да ўлады камуністаў у 1949 годзе даасізм падвергнуўся значнаму ганенню. Пасля рэформ Дэн Сяопіна ў 1978 годзе становішча стала паляпшацца. За апошнія гады адкрылася вялікая колькасць даоскіх храмаў і кляштараў. У некаторай ступені адраджэнне даасізму абавязанае росту папулярнасці тэхнікі цы гун, якая непасрэдна ўзыходзіць да даоскай унутранай алхіміі. Даасізм у сучасным выглядзе ўяўляе сабой рэлігію, з пышным вонкавым пластом (абрады, рытуалы, храмы) і хупавым унутраным, эзатэрычным, улучальным у сябе тэхнікі для ўдасканалення цела, розуму і духу.
Гл. таксама
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Даасізм
- Даасізм. Stanford.edu
- Даасізм. Sacred-texts.com