Аўтафагія
Аўтафагі́я (са старажытнагрэчэскай мовы: αὐτόφαγος autóphagos – самапажыранне) — працэс пераварвання клеткай уласных арганэл і ўчасткаў цытаплазмы з дапамогай лізасомаў. Аўтафагія патрэбна для збавення ад старых і пашкоджаных частак, а таксама можа ўключацца ва ўмовах галадання. Працэс пачынаецца асяроддзем адпаведнай арганэлы або ўчасткі цытаплазмы двайной мембранай, утвораная аўтафагасома зліваецца з лізасомай, дзе на яе ўтрыманне дзейнічаюць гідралітычныя ферменты. Напрыклад, у печані сярэдняя працягласць існавання мітахондрый не перавышае дзесяці дзён, пасля чаго яны руйнуюцца ў працэсе аўтафагіі. Прадукты расшчаплення выкарыстоўваюцца для пабудовы новых клеткавых кампанентаў.
Разбурэнне старых арганэл — строга рэгуляваны працэс, адпаведныя кампаненты пэўным чынам мечаных для лізасомнай дэградацыі. Напрыклад, у гепатоцітах падчас абясшкоджвання гідрафобных злучэнняў, такіх як фенабарбітал, моцна павялічваецца колькасць мембран эндаплазматычнага рэтыкулуму, якія па завяршэнні дэтаксіфікацыі селектыўна падлягаюць аўтафагіі. З іншага боку, падчас галадання аўтафагасомы захопліваюць участкі цытаплазмы выпадковым чынам, метабаліты, якія выдзяляюцца ў выніку расшчаплення макрамалекул, дапамагаюць клетцы некаторы час выжываць без паступлення пажыўных рэчываў з асяроддзя. Акрамя таго, аўтафагія мае значэнне ў працэсах развіцця, паколькі яна дазваляе разбураць больш не патрэбныя часткі клеткі. Таксама гэты працэс можа быць выкарыстаны для разбурэння вірусаў і бактэрый.
Дакладныя малекулярныя механізмы праходжання аўтафагіі да гэтага часу цалкам не высветлены. У дрожджаў і жывёл было выяўлена больш за 25 бялкоў, якія былі задзейнічаныя ў гэтым працэсе (Atg гены). Аўтафагію цэлым можна падзяліць на чатыры асноўныя этапы: 1) нуклеацыя і рост абмежавальнай мембраны, якая прымае форму паўмесяца і захоплівае частку цытаплазмы; 2) замыканне аўтафагасомы; 3) зліццё аўтафагасомы з лізасомай; 4) пераварванне ўтрымання аўтафагасомы.
Ідэнтыфікацыя генаў, звязаных з аўтафагіяй у 1990-х гадах дазволіла навукоўцам высвятліць механізмы аўтафагіі, што прывяло да атрымання японцам Ёсіноры Асумі Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне ў 2016 годзе.