Вялікі князь

Вялі́кі князь — найвышэйшы княскі тытул. Належаў князям найбуйнейшых феадальных княстваў, у склад якіх уваходзілі васальныя княствы.

Гісторыя

Русь

Тэрмін «вялікі князь» сустракаецца ў наратыўных усходнеславянскіх крыніцах пачынаючы з XI ст., аднак носіць на дадзеным этапе ўсхваляльны персаніфікаваны характар і не мае прыкмет аформленага тытула. З’яўленне тытула «вялікі князь» адносіцца да другой паловы XII ст. і звязана з палітычнымі рэаліямі распаду Русі, ростам амбіцый асобных княжацкіх родаў і неабходнасцю афармлення шматступеньчатай тытулатуры. На землях былой Кіеўскай дзяржавы вялікімі князямі былі князі кіеўскія, галіцка-валынскія, уладзіміра-суздальскія, цвярскія, маскоўскія, разанскія, смаленскія і інш., з цягам часу тытулы вялікіх князёў захаваліся толькі ў Маскоўскім і Літоўскім княствах.

Вялікае Княства Літоўскае

Вялікі князь з’яўляўся кіраўніком дзяржавы, яму былі падначалены князі і магнаты, якія кіравалі асобнымі княствамі, землямі, вотчынамі. Выбіраўся феадаламі, звычайна з сыноў ці блізкай радні папярэдняга вялікага князя. Меў шырокія паўнамоцтвы, яму належыла заканадаўчая ініцыятыва. Прывілей 1447 і Прывілей 1492 юрыдычна абмежавалі ўладу вялікага князя. Паводле іх ён не меў права самастойна вырашаць найбольш важныя пытанні знешняй палітыкі. Абмежаванне ўлады прадугледжвалася заканадаўствам Вялікага Княства Літоўскага ў форме клятвы і абяцання вялікага князя захоўваць пэўныя правы і прывілеі, а таксама ў форме прамой забароны. У Вялікім Княстве Літоўскім тытул вялікага князя быў аб’яднаны з тытулам польскага караля перад заключэннем Люблінскай уніі (1569). Ад гэтага часу манарх Рэчы Паспалітай тытулаваўся як «кароль польскі і вялікі князь літоўскі».

Маскоўская дзяржава

У Маскоўскай дзяржаве тытул вялікага князя ўвайшоў у царскі тытул (1547), потым у імператарскі (1721). Таксама ў Расійскай імперыі вялікімі князямі называліся члены імператарскай сям’і.

Гл. таксама

• Вялікія князі літоўскія