Даліна Упана

Даліна Упана — група археалагічных помнікаў у трапічных лясах Амазонкі, размешчаная ў даліне ракі Упана на ўсходзе Эквадора (2°08′ пд. ш. 78°05′ з. д.). Тут было выяўлена некалькі старажытных гарадоў. Мяркуецца, што яны ўзніклі яшчэ ў 500 г. да н.э., раней на тысячагоддзе за любое іншае вядомае складанае амазонскае грамадства.

Гісторыя

Гарады даліны Упана ўзніклі прыкладна ў 500 г. да н.э. і былі пакінуты паміж 300 і 600 годам нашай эры. Заняпад мог быць звязаны з вывяржэннем вулкана Сангай. Агульная колькасць насельніцтва, па адных даных, складала ад 15 000 да 30 000 чалавек, па іншых, больш за 100 000.

Самыя раннія сведчанні дасучаснага паселішча ў рэгіёне даліны Упана былі знойдзены ў 1970-х гадах. У 1990-я гады ў краі праводзіліся актыўныя раскопкі археолагаў з Нацыянальнага цэнтра навуковых даследаванняў Францыі. Пасля таго, як у 2015 годзе ўрад Эквадора прафінансаваў абследаванне даліны Упана, даследаванне паскорылася. Атрымалася выявіць значна большую колькасць паселішчаў, чым раней. Першыя вынікі раскопак апублікаваны ў студзені 2024 года ў часопісе Science.

Апісанне

Станам на студзень 2024 года археолагі выявілі ў рэгіёне пятнаццаць паселішчаў, пяць з якіх былі апісаны як буйныя. Асабліва адзначыліся населеныя пункты Кіламопе і Сангай. Першы горад займаў плошчу, параўнальную па памерах з плато Гізы або галоўным праспектам Тэатыўакана. Населеныя пункты даліны злучаны сістэмай дарог працягласцю да 25 км. Вакол некаторых паселішчаў знойдзены абарончыя элементы — канавы і дарожныя перашкоды.

Гарадскія пабудовы стаялі на прамавугольных платформах, якія былі пабудаваны шляхам раскопак і выраўноўвання вяршыняў пагоркаў. Выяўлена каля 6000 такіх платформ. На пляцоўках знойдзены агнішчы і ямы, а таксама слоікі, камяні для драбнення раслін і спаленага насення.

Гарады края акружаны сельскагаспадарчымі ўгоддзямі, уключаючы палі і тэрасы на схілах пагоркаў, на якіх раслі такія культуры, як кукуруза, маніёк і батат. Гэтыя землі былі абмежаваны сеткай меліярацыйных каналаў. Бліжэйшы вулкан Сангай забяспечыў рэгіён багатай глебай для вырошчвання культур.

Археолагі назвалі жыхароў гэтых месцаў прадстаўнікамі культур Кіламопе і Упана. Матэрыяльная культура, якая была знойдзена ў гарадах, уключае размаляваную кераміку, а таксама збаны з рэшткамі чычы, алкагольнага напою на аснове кукурузы, распаўсюджанага ў дакалумбавай Паўднёвай Амерыцы.