Дзірцыемс (Рыга)
| Дзірцыемс | |
|---|---|
.jpg) | |
| 56°57′22″ пн. ш. 24°03′48″ у. д.HGЯO | |
| Краіна | |
| Горад | |
| Паштовыя індэксы | LV-1007 і LV-1083 |
| Плошча |
|
| Насельніцтва |
|
| Сайт | apkaimes.lv/sakums/dzirc… |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы |
|
Дзірцыемс — мікрараён Рыгі ў Пардаўгаве Курземскага раёна. Адзін з цэнтральных раёнаў Пардаўгавы, мяжуе з раёнамі Ільгуцыемс, Кіпсала, Агенскалнс, Засулаўкс і Іманта. Межы мікрараёна Дзірцыемс — чыгунка, вуліцы Slokas, Dagmāras, Lilijas, Tvaikoņu, Zunds, Daugavgrīvas, Kliņģeru, Kuldīgas, Slokas і алея Jūrmalas.
Агульная плошча мікрараёна Дзірцыемс — 2444 км², што прыкладна ў два разы менш, чым сярэдняя плошча мікрараёнаў у Рызе. Перыметр мяжы мікрараёна — 7689 метраў.
Дзегужкалнас ў Дзегужкалнскім парку, які знаходзіцца ў ваколіцах Дзірцыемса — найвышэйшы пункт Рыгі (28 метраў над узроўнем мора). Таксама ў ваколіцах Дзірцыемса знаходзяцца Рыжскі ўніверсітэт імя Страдыня, Стаматалагічны інстытут і Рыжскі лакафарбавы завод.
Рэльеф і вулічная сетка Дзірцыемса, як і суседніх з ім мікрараёнаў, моцна зменены будаўніцтвам шматпавярховых мікрараёнаў у савецкія гады. У 1980-я гады ўздоўж вуліцы Lielezeres яшчэ захаваўся роў — рэшткі Бундзіньупітэ, якая калісьці працякала тут, верагодна, да сажалак парку Нордэкю.
Першапачаткова цяперашняя тэрыторыя Дзірцыемса не вылучалася як асобная тэрытарыяльная адзінка і, як і тэрыторыя да Спілвскіх лугоў, называлася Ільгуцемс. Толькі з 1970-х гадоў тэрыторыі Нордэку і Засулаўкас, якія прымыкаюць да вуліцы Dzirciema, сталі называцца Дзірцыемс[1].
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Самая старажытная вёска ў ваколіцах Дзірцыемса ўтварылася на зямлі шпіталя Святога Георгрія. Яна называлася вёска Святога Георгія або Зунда і была самай вялікай па колькасці насельніцтва ў Пардаўгаве.
У 1692 годзе тут было пабудавана 102 жылыя дамы. Вёска займала тэрыторыю перад Кіпсалай, паміж Зундай і сучаснай вуліцай Daugavgrīvas. Фактарам росту вёскі было перасяленне. Першыя жыхары вёскі былі ў асноўным латышамі, якія займаліся агародніцтвам і рыбалоўствам, таксама была распаўсюджана прафесія грузчыкаў і сартавальнікаў мачтаў.
З канца XVII стагоддзя тут паступова фарміруецца пласт заможных латышоў, якія займаліся ў асноўным працамі па падтрымцы гандлю — транспарціроўкай, сартаваннем, узважваннем і першаснай апрацоўкай тавараў.[2]
У гады Паўночнай вайны вёска была знішчана. Нягледзячы на тое, што ў XVIII стагоддзі тут быў пабудаваны новыя будынакі, вёска так і не набыла свайго былога значэння і памераў.
Да Першай сусветнай вайны на картах і планах гэтая частка Пардаўгавы пазначалася як асобная тэрытарыяльная адзінка і называлася Зунда ці вёска Зунда.[3]
У канцы XVIII стагоддзя на тэрыторыі вёскі Святога Георгія пасяліўся прускі тайны саветнік, консул, купец Іаган Вільгельм Гельмунд. Ён заснаваў фірму Helmund & Sohn, набыў восем зямельных участкаў, дзе пабудаваў адно з першых прамысловых прадпрыемстваў — фабрыку збаноў (на сучаснай вуліцы Ūdens)[4]
У 2-й палове XIX стагоддзя ў вёсцы Зунды пачалі актыўна будавацца розныя фабрыкі і прамысловыя прадпрыемствы, і прыкладна ў гэты час вуліца Daugavgrīvas была забудавана па ўсёй даўжыні. Побач з броварамі, лесапільнямі і фабрыкамі адна за адной адкрываліся бары і карчмы. Гэтаму спрыяла блізкасць Даўгаўгрыўскага порта і дазвол будаваць каменныя пабудовы. Ужо зараз тэрыторыя паміж вуліцай Daugavgrīvas і Зундай занятая ў асноўным прамысловымі будынкамі — як дзеючымі заводамі, так і закінутымі складскімі будынкамі.
З часам у фабрычных будынках працавалі розныя кампаніі. Быў Рыжскі палітэхнікум Мантэля і машынабудаўнічы завод, заснаваны М. Салатэсам у 1879 годзе, які да 1904 года будаваў параходы. У 1910 годзе гэты завод быў пашыраны за кошт стварэння чыгуна-металліцейнага завода, дзе вырабляліся паравыя машыны, турбіны і іншае.
У 1920-я — пачатку 1930-х гадоў на гэтай тэрыторыі размяшчалася фабрыка паркету і вырабаў з дрэва Бэртыня — Бэрзіня, але пасля Другой сусветнай вайны гэта была тэрыторыя Рыжскай фабрыкі сельскагаспадарчых машын.[5]
Значную плошчу займае Рыжскі лакафарбавы завод па вуліцы Daugavgrīvas 63/65. Да сярэдзіны 1930-х гадоў тут дзейнічала заснаваная ў 1898 годзе фабрыка анілінавых фарбавальнікаў «Leopold Cassella & Co», з 1951 года — Рыжскі лакафарбавы завод.
У 1863 годзе на вуліцы Daugavgrīvas 82/84, на скрыжаванні вуліцы Daugavgrīvas і дарогі да Буллю, пачаў працаваць бровар «Iļguciems». У 1876 годзе бровар згарэў. За правядзенне рэстаўрацыйных работ узялося новастворанае акцыянернае таварыства, якое пабудавала на старым месцы зусім новы, значна больш сучасны бровар. Адным з першых ва ўсёй Расійскай імперыі яно пачало вытворчасць соладавага экстракту. Недалёка, на вуліцы Daugavgrīvas 57/61, быў яшчэ адзін бровар, заснаваны ў 1870 годзе — «Tanheizers». (вытворчыя карпусы пабудаваны ў пачатку ХХ ст.).[6] У 1937 годзе ён быў нацыяналізаваны і ўвайшоў у склад ААТ «Aldaris», але ў 1945 годзе быў аб’яднаны са згаданым броварам «Iļģuciems».
На вуліцы Daugavgrīvas 43 у 1920-я гады працавала «фабрыка фартэпіяна» Э. Вейса, але, на думку архітэктара П. Блюмса, прынамсі з пачатку XIX стагоддзя на гэтым месцы мог існаваць шынок Засумуйжа.[5]
У канцы XIX стагоддзя багаты гандляр лесам Георг Вільгельм Шродэр пачаў карыстацца некалькімі зямельнымі ўчасткамі ў Зунды. У 1902 годзе ён пабудаваў сучасны шматкватэрны дом на рагу вуліц Bezdelīgu і Uedas, які лічыцца першым і адзіным вялікім і значным будынкам на месцы старажытнай вёскі Зунда.[7]
На захад ад старажытнай вёскі Зунда знаходзіцца Дзегужкалнс (яна ж Бараніная гара) — самая высокая гара Рыгі (28 метраў над узроўнем мора). Гэта была пакатая дзюна даўжынёй 1 км і шырынёй 0,3 км на пясчанай раўніне Балтыйскага ледзянога возера. Назва гары паходзіць ад суседняй хаты селяніна Дзегузэ (Seggus), які належыць фальварку Пінка. На схіле дзюннага вала побач з вуліцай Buļļu з XVII стагоддзя існаваў могільнік. У 1845 годзе Рыжская дума пастанавіла заснаваць тут могілкі для бедных жыхароў горада ўсіх хрысціянскіх веравызнанняў, дзе не спаганялася плата за магільнае месца. У 1907 годзе гэтыя могілкі былі зачынены.
У 1893 годзе на плошчы больш за два гектары пачалі разбіваць Дзегужкалнскі парк, аформлены як у пейзажным, так і ў рэгулярным стылі — па праекце дырэктара гарадскіх садоў Г. Куфалтаса. У 1911 годзе парк быў ужо добра дагледжаны: умацаваны дарожкі, азелянёны, быў высаджаны бэз і іншыя маляўнічыя кусты. На вяршыні пагорка быў пабудаваны невялікі кававы павільён, а на схіле — сцэна. З 1929 года вяліся работы па добраўпарадкаванні парку па праекце А. Зейдака.
У сярэдзіне XVIII стагоддзя недалёка ад Дзегужкалнса, прыкладна на скрыжаванні вуліц Buļļu і Daugavgrīvas, знаходзілася сядзіба латышскага мастача Яніса Штэйнгаўэра, землі якога распасціраліся на поўнач ад сучасных Марцінскіх могілак паміж вуліцамі Slokas і Daugavgrīvas. Штайнхаўэр пабудаваў тут вятрак у галандскім стылі, а ў 1764 годзе каля невялікай праточнай ракі заснаваў папяровую фабрыку — першую ў Рызе папяровую мануфактуру.[8]
На тэрыторыі Дзірцыемса ўжо ў 1667 годзе існавала Зундаўская школа, дзе маглі вучыцца дзеці мясцовых латышскіх рыбакоў і лодачнікаў. У 1689 годзе была адкрыта яшчэ адна школа для латышскіх дзяцей.
Аснову забудовы Дзірцыемса складала драўляная і мураваная малапавярховая жылая забудова. Старыя кварталы перамяжоўваюцца з новымі кварталамі шматпаверховых будынкаў. На ранніх этапах вуліцы Buļļu каля Дзегужкалнса і вуліцы Dzirciema асобнымі ўчасткамі захавалася забудова канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя.
Вуліца Dzirciema — адна з найбуйнейшых транспартных дарог у Дзірцыемса, якая таксама вядзе праз Ільгуцыемс. Яна ўтварылася як дарога ад вуліцы Buļļu да Вялікай сядзібы. На вуліцы Dzirciema 16 знаходзіцца адзін з найбуйнейшых універсітэцкіх комплексаў Латвіі — Рыжскі ўніверсітэт Страдзіня (архітэктар В. Чыкстэ, 1987), які складаецца з будынкаў розных памераў і вышыні. Раней, прыкладна ў гэтым месцы да пачатку XX стагоддзя, тут знаходзіліся балоцістыя лугі сядзібы Засу (Sasenhof) дзе пазней быў закладзены парк з сажалкай, у якой уладальнік зямельнага ўчастка Р. Трыецс гадаваў рыбу.[9]
Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]
На тэрыторыі Дзірцыемса знаходзяцца некалькі школ: Рыжская 41-я сярэдняя школа, Рыжская 34-я сярэдняя школа, Рыжская мастацкая сярэдняя школа імя Яніса Розенталя, а таксама Рыжскі ўніверсітэт імя Страдыня.
Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Rīgas ielas. — Rīga: Drukātava, 2008. — С. 287. — ISBN 978-9984-798-39-4.
- ↑ No Spilves līdz Zundam 14.-20. gs. Архівавана Шаблон:Dat. arhivi.lv
- ↑ No Spilves līdz Zundam 14.-20. gs. Архівавана Шаблон:Dat. arhivi.lv — 9. lpp.
- ↑ No Spilves līdz Zundam 14.-20. gs. Архівавана Шаблон:Dat. arhivi.lv — 15. lpp.
- ↑ а б Rīgas ielas. — Rīga: Drukātava, 2008. — С. 242. — ISBN 978-9984-798-39-4.
- ↑ No Spilves līdz Zundam 14.-20. gs. Архівавана Шаблон:Dat. arhivi.lv — 19. lpp.
- ↑ No Spilves līdz Zundam 14.-20. gs. Архівавана Шаблон:Dat. arhivi.lv — 16. lpp.
- ↑ Rīgas ielas. — Rīga: Drukātava, 2008. — С. 186. — ISBN 978-9984-798-39-4.
- ↑ Rīgas ielas. — Rīga: Drukātava, 2008. — С. 230. — ISBN 978-9984-798-39-4.