Змешаныя мовы

Зме́шаная мо́ва (таксама кантактная мова, крэольская мова) - тэрмін, які вызначае мову, ўзнікшую ва ўмовах шырока распаўсюджанага двухмоўя. Асноўнае адрозненне змешанай мовы ад піджына ў тым, што падчас узнікнення піджына маецца моўны бар'ер - кантактуючыя людзі не ведаюць мовы адзін аднаго і вымушаны размаўляць на піджыне, каб вырашаць агульныя пытанні. Змешаная мова ўзнікае ва ўмовах поўнага двухмоўя, калі прадстаўнікі групы дастаткова добра валодаюць дзвюмя мовамі, каб супастаўляць іх элементы і запазычваць тыя ці іншыя ў новую стыхійна канструююемую імі мову. Пры гэтым гаворка ідзе менавіта аб стварэнні мовы (з фіксаванымі правіламі, лексікай і г. д.), а не аб звычайным пры двухмоўі змяшэнні кодаў.

Прыклады "змешаных моў"

Прыхільнікі вызначэння змешанай мовы да яго характэрных прыкладаў адносяць, напрыклад, руска-алеуцкую па паходжанню мядноўскую мову (мова алеуцкага насельніцтва і рускіх крэолаў вострава Медны ў Расіі), мічыф (распаўсюджаны некалі ў канадскай правінцыі Манітоба, склалася на аснове французскай мовы і кры), бангі (Канада, на аснове гэльскай мовы і кры), медзіа ленгуа (Эквадор). Асобнымі прыкметамі змешанай мовы таксама валодае англійская мова, у якой германская аснова падверглася моцнаму ўплыву англа-нарманскага суперстрату. У поўнай меры змешанымі лічацца мовы, склаўшыяся на аснове дзвюх неблізкароднасных моў. Да змешаных моў зрэдку таксама адносяць суржык, трасянку. Як лічыцца, узнікненне "змешанай мовы" становіцца адказам групы на яе патрэбу ў асабістай ідэнтычнасці; такая мова ўзнікае дзеля ўнутрыгрупавых зносін. Напрыклад, мядноўская мова ўзнікла як следства ўзнікнення новай этнічнай групы - рускіх старажылаў (крэолаў, нашчадкаў шлюбаў рускіх прамыслоўцаў і алеутак). Рускія старажылы мелі ў Расійскай імперыі больш высокі сацыяльны статус, чым карэннае мясцовае насельніцтва. Магчыма, мова ўзнікла і змагла зацвердзіцца на доўгія гады менавіта як важны этнічны маркёр новай групы. Змешаныя мовы былі ўпершыню выдзелены ў працах П. Баккера (у яго дысертацыі 1994 года і манаграфіі 1997 года). Ён жа стварыў і тэрмін "змешаная мова".

Фарміраванне "змешаных моў"

Фарміраванне "змешаных моў" звычайна адбываецца імкліва, на працягу жыцця аднаго-двух пакаленняў. Некалькі спрашчаючы сітуацыю, магчыма адзначыць, што пакаленне "вынаходзіць" мову (працягваючы размаўляць на дзвюх іншых, з якіх адна не з'яўляецца роднай), для наступнага пакалення новая мова (змешаная) ўжо з'яўляецца роднай і служыць сродкам унутрыгрупавых зносін. "Бацькі" змешанай мовы ім таксама вядомы і выкарыстоўваюцца падчас зносін з іншымі групамі; далей адна з моў-крыніц, звычайна менш прэстыжная, перастае выкарыстоўвацца; так, мядноўцы не ведаюць "чыстай" алеутскай мовы, англійскія цыганы не ведаюць "сапраўднай" цыганскай і г. д. (Вахцін, Галаўко, 2004; с. 156).

Крытыка паняцця "змешанай мовы"

Расійскі мовазнаўца - кампаравіст Алег Мудрак адмаўляе магчымасць узнікнення "змешаных моў": "змяшэння моў ніколі не бывае, нельга гаварыць, што адна мова ўзнікла з-за смяшэння дзвюх іншых моў, такога ў прыродзе не адзначана. Умоўна, калі вы сабе ўяўляеце: ўзяць тэлевізар SONY і тэлевізар "Изумруд", палову дэталяў ад аднаго і палову дэталяў ад другога, і сабраць тэлевізар - гэта не будзе працаваць. Гэта будзе ўжо не тэлевізар. Радыё мабыць, магчыма сабраць, а тэлевізар - нельга. Вось кожная мова - гэта асобная сістэма, якая сама па сабе існуе і развіваецца па сваім уласным законам."

Спіс змешаных моў

• Англа-рамані (Велікабрытанія)
• Утуньхуа (Кітай)
• Йеніш (Германія)
• Какчыкель-кічэ (Гватэмала)
• Каллавалла (Балівія)
• Кало (Іспанія)
• Камто (Паўднёваафрыканская Рэспубліка)
• Ломаврэн (Арменія)
• Малаві ломвэ (Малаві)
• Мбугу (Танзанія)
• Медыя ленгуа (Эквадор)
• Медная алеутская (Расія)
• Мічыф (ЗША)
• Нгулуван (Мікранэзія)
• Нко (Гвінея)
• Вандруючая дацкая (Данія)
• Вандруючая нарвежская (Нарвегія)
• Рамана-грэчаская (Грэцыя)
• Рамана-сербская (Сербія)
• Суржык (Украіна)
• Таврынгер-рамані (Швецыя)
• Тагдал (Нігер)
• Трасянка (Беларусь)
• Шэлта (Ірландыя)
• Э (Кітай)

Спасылкі

• Усе змешаныя мовы нас старонцы Ethnologue
• Грамадства распаўсюджвання рускай мовы і культуры ў Грэцыі
• Этапы фарміравання змешаных моў(недаступная спасылка)
• Як нараджаюцца мовы. Лекцыя Е. Галаўко(недаступная спасылка)