Марыя Чачуліна

Марыя Чачуліна
фінск.: Maria Tschetschulin
Дата нараджэння	31 ліпеня 1852(1852-07-31)
Месца нараджэння	Хельсінкі, Агенцтва рэгіянальнага кіравання Паўднёвай Фінляндыі[d], Фінляндыя
Дата смерці	19 верасня 1917(1917-09-19) (65 гадоў)
Месца смерці	Хельсінкі, Агенцтва рэгіянальнага кіравання Паўднёвай Фінляндыі[d], Фінляндыя
Грамадзянства	Фінляндыя
Бацька	Feodor Tschetschulin[d]
Альма-матар	Хельсінкскі ўніверсітэт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Марыя Фёдараўна Чачуліна (фінск.: Maria Tschetschulin, Marie Tschetschulin; 31 ліпеня 1852 — 19 верасня 1917) — першая жанчына ў Фінляндыі, якая атрымала права здаць экзамен на атэстат сталасці («студэнцкі экзамен»); пасля яго паспяховай здачы стала першай студэнткай універсітэта як у Фінляндыі, так і ва ўсіх краінах Паўночнай Еўропы.

З 1870 па 1873 год вучылася ў Імператарскім Аляксандраўскім універсітэце (зараз — Хельсінкскі ўніверсітэт). Праз сямейныя абставіны была вымушана спыніць вучобу, працавала справаводкай.

Біяграфія

Дзяцінства

Марыя Чачуліна нарадзілася 31 лютага 1852 года ў Хельсінкі ў сям’і камерцыі дарадцы Фёдара Чачуліна, рускага гандляра і суднаўладальніка, уладальніка цагельні. Чачулін атрымаў правы мешчаніна ў Хельсінкі ў 1844 годзе пасля пераезду сюды з Торніа, у 1850-х гадах ён быў таксама ўладальнікам некалькіх параходаў. Чачулін быў добра вядомы ў Хельсінкі таксама і ў сувязі з моцным выбухам на ягоным парахавым складзе ў снежні 1866 года, у выніку якога ў горадзе было выбіта шкло прыкладна ў 50 тысячах вокнаў. Яго жонка, маці Марыі Чачулінай, Хільда Акселіна Марыя Экштэйн, была дачкой былога армейскага афіцэра шведскай арміі, які ў 1830-х гадах пераехаў са Стакгольма ў Хельсінкі і паспяхова займаўся знешнім гандлем. Марыя вучылася ў нямецкай школе для дзяўчынак, затым у французскай школе для дзяўчынак, затым у Гельсінгфорскім ліцэі.

Марыя Чачуліна ў 1870-х гадах

Каб паступіць у імператарскі Аляксандраўскі універсітэт-адзіны дзеючы ў той час на тэрыторыі Вялікага Княства Фінляндскага-патрабавалася здаць экзамен на атэстат сталасці (так званы студэнцкі экзамен), аднак у жанчын права яго здаваць не было. У студзені 1870 года Фёдар Чачулін падаў ва ўніверсітэт хадайніцтва, у якім прасіў зрабіць для яго дачкі выключэнне. На думку аўтараў артыкула, апублікаванага ў 2001 годзе Фінскім літаратурным таварыствам, яго хадайніцтва было абумоўлена не толькі яе талентам, але і тым, што ў Расіі жанчыны ўжо ў канцы 1850-х гадах атрымалі права з’яўляцца ва ўніверсітэтах як вольнаслухачкі (хоць пазней гэта права і было скасавана). Вучоны савет (кансісторыя) універсітэта, які складаўся з 12 ардынарных прафесараў пад старшынствам рэктара, разгледзеўшы хадайніцтва, яго ўхваліў, пры гэтым было прынята рашэнне аб прадастаўленні права паступлення ва ўніверсітэт не толькі Чачулінай, але і наогул усім жанчынам. На думку кансісторыі, жанчыны ва ўніверсітэце павінны былі мець тыя ж правы і абавязкі, што і мужчыны, — за выключэннем пытанняў арганізацыі студэнцкага жыцця за межамі навучальнай установы. Канцлер універсітэта (прызначаўся імператарам) палічыў, аднак, інакш і ўхваліў хадайніцтва толькі «ў вузкім сэнсе», адносна адной Чачулінай.

Паступленне ва ўніверсітэт

Абмеркаванне гэтага пытання мела шырокі грамадскі рэзананс, таму газеты сталі пісаць пра Чачуліну ўжо ў пачатку траўня, калі стала вядома аб атрыманым ёю дазволе здаваць экзамен. Фінская хельсінкская газета «Uusi Suometar» у нататцы пад загалоўкам" правы для жанчын " меркавала, што гэты дазвол, магчыма, звязаны з меўшымся адбыцца абмеркаваннем агульнага пытання аб тым, як будзе арганізаваны доступ жанчын ва ўніверсітэт. Калі ж 18 траўня 1870 года Чачуліна гэты экзамен здала, яе фігура прыцягнула яшчэ большую ўвагу. Пасля іспыту студэнты віталі яе спевамі і апладысментамі, вестка пра гэтую падзею хутка распаўсюдзілася ў Хельсінкі, Чачуліна раптоўна стала ўсім вядомай асобай.

У Хельсінкскай шведскамоўнай газеце, якая выйшла на наступны дзень «Hufvudstadsbladet» быў надрукаваны прысвечаны Чачулінай ананімны хвалебны верш, у якім гаварылася, што «мужчыны і жанчыны роўныя для царства духу» а па шляху, пракладзенаму «адважнай дзяўчынай», неўзабаве рушаць услед і іншыя, але «гонар першапраходцы назаўжды застанецца за ёй». Аб Чачулінай напісалі многія газеты ў Фінляндыі і іншых краінах Паўночнай Еўропы, пры гэтым падзея падавалася большай часткай як вельмі неардынарны факт, бо жанчын-студэнтак да гэтага не было ні ў Фінляндыі, ні ў Скандынаўскіх краінах. Хельсінская газета «Folkwännen» надрукавала паведамленне аб тым, што ўпершыню ў Фінляндыі жанчына здала экзамен на атэстат сталасці, у самым пачатку першай паласы. «Сярод тых, хто прайшоў усе прадпісаныя працэдуры для паступлення ва ўніверсітэт, ёсць, у прыватнасці, і жанчына — фрэкен Чачуліна, — гаварылася ў газеце. — Хай жа яе прыкладам кіруюцца і іншыя». Выбаргская газета «Wiborgs Tidning» пісала, што кожны, хто радуецца прагрэсу сваёй краіны, павінен убачыць велізарную значнасць таго, што адбылося, бо «гэты адзін экзамен на атэстат сталасці будзе служыць тысячам мужчын напамінам аб натуральных правах жанчын». Туркуская газета «Sanomia Turusta», адзначыўшы, што гэта першы выпадак, калі жанчына стала студэнтам універсітэта ў Фінляндыі, далей зазначала, што гэты дзень назаўжды застанецца ў гісторыі фінскай адукацыі і што цяпер пераадолены бар’ер, які замінаў фінскім жанчынам стаць часткай той жа цывілізацыі, што і мужчыны. Як пісаў Захарыас Тапеліус у сваёй «Фінляндскай хроніцы», акурат «пасля гэтага экзамену ў галовах многіх фінскіх дзяўчат паўстала мара аб студэнцкай ліры».

Сярод тых, хто павіншаваў Чачуліну з паступленнем ва ўніверсітэт, была і шведская прынцэса Лавіса, адзіная дачка караля Карла XV, якая за год да гэтага выйшла замуж за дацкага наследнага прынца Фрэдэрыка VIII і стала дацкай кронпрынцэсай (а ў будучыні — каралевай Даніі). Аднойчы ў дзяцінстве, калі шасцігадовая Марыя адпачывала летам у Швецыі на ўзбярэжжы Скагерака ў невялікім курортным мястэчку Стрэмстад з маці, яе запрасілі да прынцэсы, што была амаль яе аднагодкай, каб разам гуляць. З тых часоў яны перапісваліся; Акрамя таго, Марыя бывала ў гасцях у Лавісы ў Стакгольме. Акурат пасля знаёмства з прынцэсай Марыя пачала вывучаць лаціну.

Спыненне навучання

Праз год пасля паступлення Марыі ва ўніверсітэт, у 1871 годзе, памёр яе бацька, Фёдар Чачулін. Неўзабаве пасля яго смерці яго кампанія збанкрутавала, у Чачуліных узніклі фінансавыя праблемы. Нейкі час разглядаліся планы перабрацца ўсёй сям’ёй у Берлін, дзе малодшыя дочкі маглі б працягваць вывучаць нямецкую мову і займацца музыкай, аднак гэтаму не наканавана было здейсніцца.

Марыя Чачуліна ў 1880-х ці 1890-х гадах

У кастрычніку 1873 года Чачуліна пайшла з універсітэта. Марыя была ў сям’і старэйшай дачкой — і ўсе клопаты за сям’ю ляглі на яе плечы. Каб утрымліваць маці, бабулю (маці яе бацькі) і траіх малодшых сясцёр, Марыя пачала працаваць справаводкай. З 1889 года яна займала пасаду бухгалтаркай-справаводкай ў буйной суднаходнай кампаніі Suomen Höyrylaiva Osakeyhtiö (цяпер — Silja Line), адказваючы ў тым ліку за перапіску з замежнымі контрагентамі, бо дасканала гаварыла шасцю мовамі . Характарызавалася як вельмі адказная работніца, «сапраўднае ўпрыгожванне» для сваёй працы.

Памерла 19 верасня 1917 года ў Хельсінкі ва ўзросце 65 гадоў.

У некралогу, апублікаваным у канцы верасня ў хельсінкскім часопісе Veckans Krönika, гаварылася, што калі б не непрадбачаныя абставіны, Марыя Чачуліна ніколі б не стала канторскай работніцай, а займалася б навукай, спрабуючы задаволіць сваю прагу да ведаў . У артыкуле «Першая студэнтка Фінляндыі» ў кастрычніцкім нумары хельсінкскага часопіса Nutid пісьменніца Канстанцыя Улнер пісала, што «ў нашыя дні, калі так шмат жанчын вучыцца ва ўніверсітэце, цяжка зразумець, што быў час, калі паступаць ва ўніверсітэт дазвалялася толькі мужчынам», — і Чачуліна стала першай жанчынай у краіне, якая атрымала гэтае права. Улнер назвала Чачуліну цэльнай асобай, якая з нязменнай смеласцю ішла абраным шляхам, і «сімпатычнай першапраходчыцай», за якой пайшлі іншыя жанчыны.

Марыя Чачуліна (справа) і яе сястра Меланія

Яна адчыніла браму ў каралеўства ведаў для сваіх суайчынніц. Канстанцыя Улнер

Сям’я

З трох малодшых сясцёр Марыі Чачулінай найбольш вядомая Агнес (1859—1942), якая стала прафесійнай скрыпачкай і выступала з канцэртамі ў Еўропе, а пазней займала пасаду прафесаркі па класе скрыпкі ў Вялікабрытаніі . Дзве іншыя сястры сталі выкладчыцамі: Меланія (1867—1952) — замежных моў, Яўгенія (пам. 1942) — музыкі. Іх маці памерла ў глыбокай старасці ў пачатку 1917 года.

Ніхто з чатырох сясцёр Чачуліных ніколі не быў замужам.

Літаратура

• Finlands första kvinnliga student. * 31/7 1852, † 19/9 1917 (арх. 17 красавіка 2018) : (sv) // Veckans Krönika : часопіс. — Helsingfors, 1917. — 29 верасня (№ 31). — S. 468.
• Holmlund S. Drömmen om universitetet fick hon ge upp (арх. 30 кастрычніка 2018) : (sv) // Hufvudstadsbladet : газета. — Helsingfors, 2017. — 02 чэрвеня.
• Topelius Z. Finlands krönika (арх. 3 красавіка 2018) : (sv). — Svenska litteratursällskapet i Finland & Atlantis. — Helsingfors & Stockholm, 2004. — 423 s. — (Skrifter utgivna, nr 660). — ISBN 978-951-583-429-4.
• Ullner C. Finlands första kvinnliga student (арх. 7 красавіка 2018) : (sv) // Nutid : часопіс. — Helsingfors, 1917. — 01 кастрычніка (№ 4). — S. 78.

Спасылкі

• Jormanainen H.. Русская Финляндия: 100 лет — 100 судеб — От Кирки до Май Линд (нявызн.). Сайт тэлерадыёкампаніі Yleisradio Oy (3 верасня 2017). Архівавана з першакрыніцы 14.09.2017. Праверана 19.03.2018.
• Väisänen M., Mäkelä-Alitalo A.. Tschetschulin, Maria (1852—1917). ensimmäinen naisylioppilas, konttoristi (фін.). Kansallisbiografia-verkkojulkaisu. Studia Biographica 4. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura (6 верасня 2001). Праверана 19.03.2018.