Мясцовы сонечны час

Мясцовы сонечны час можа абазначаць:

• мясцовы сапраўдны сонечны час, вызначанаемы ў месцы знаходжання назіральніка бачным становішчам сонца на нябеснай сферы. Напрыклад, сапраўдны поўдзень ў некаторай кропцы Зямлі наступае ў момант верхняй кульмінацыі Сонца (момант, калі Сонца перасякае нябесны мерыдыян месца назіральніка).
• мясцовы сярэдні сонечны час у некаторай кропцы на паверхні Зямлі.

Тэрміналогія

У большасці энцыклапедычных слоўнікаў паняцце мясцовы сонечны час прадстаўлены найменнем мясцовы час і, як правіла, з супрацьпастаўленьнем паняццю паясны час. Аднак у 2011 годзе законам «Аб вылічэнні часу» паняцце мясцовы час ўведзена ў афіцыйны зварот фактычна наўзамен паняццяў паясны і дэкрэтны час.

Сапраўднае і сярэдняе сонечнае час

Мясцовы сапраўдны сонечны час вызначаецца становішчам Сонца. З прычыны таго, што арбіта, па якой Зямля рухаецца вакол Сонца, не з'яўляецца акружнасцю, а зямная вось мае нахіл (з-за чаго на Зямлі адбываецца змена часоў года), сапраўдны сонечны час нераўнамерна — адхіленне працягласці сутак ад іх сярэдняга значэння на працягу года можа дасягаць 16 мін. Гэтая розніца можа быць атрымана для любога дня года з так званага ўраўненні часу.

Дакладна пра мясцовы сапраўдны сонечны час можна даведацца, вымераўшы спецыяльным астранамічным інструментам гадзінны кут Сонца. Прыблізна пра сонечны час можна даведацца па сонечных гадзінах (нізкая дакладнасць якіх абумоўлена размытасцю цені).

Мясцовы сапраўдны сонечны час выкарыстоўваўся ў жыцці звычайнага чалавека прыкладна да XVIII ст. Да канца XVIII ст. шырокае распаўсюджванне атрымліваюць механічныя гадзіннікі, канструкцыя якіх усё больш ўдасканальваецца. Розныя дзяржавы паступова пачынаюць карыстацца сярэднім сонечным часам, аддаючы перавагу яго сапраўднага, — у Жэневе яно ўводзіцца з 1780, у Лондане з 1792, у Берліне з 1810, у Парыжы з 1816 года.

Для сучаснага гарадскога жыхара мясцовы сапраўдны сонечны час — хутчэй астранамічная абстракцыя, якая не мае вялікага значэння ў яго жыцці, паколькі яно нераўнамерна. Сапраўды, складана зрабіць гадзіннік, які ідзе са зменнай хуткасцю на працягу года. Мясцовы сярэдні сонечны час страціў актуальнасць у канцы XIX — пачатку XX стагоддзя ў сувязі з увядзеннем сістэмы гадзінных паясоў і паяснога часу.

Разлікі

Разлік сярэдняга сонечнага часу

Паясны (або афіцыйны) час ва ўсіх гадзінных паясах (гадзінных зонах) ссунуты на цэлы лік гадзін (у некаторых краінах з даданнем хвілін) адносна сярэдняга сонечнага часу на Грынвічскім мерыдыяне, якое называюць універсальным і абазначаюць UTC (Coordinated Universal Time — сусветны каардынаваны час).

Ад універсальнага часу адлічваецца не толькі афіцыйны час у любым часавым поясе, але можна разлічыць і мясцовы сярэдні сонечны час на любым мерыдыяне.

Выкажам здагадку, што ўніверсальны час роўны 8 гадзін раніцы — 08:00, а афіцыйны час у Маскве адпавядае UTC+4 (такі час дзейнічаў ў Маскве пастаянна з 27 сакавіка 2011 года па 25 кастрычніка 2014 года). Тады ў Маскве будзе ўмоўны поўдзень (сярэдзіна сутак па афіцыйнаму часу), так як 8:00 + 4:00 = 12:00. Аднак за чатыры гадзіны сонца перамяшчаецца на 15° × 4 = 60°. Таму сярэдні сонечны апоўдні будзе ў гэты час на мерыдыяне 60° усходняй даўгаты (каля Екацярынбурга), а не ў Маскве. Каб даведацца сярэдняе сонечнае час у цэнтры Масквы, трэба перавесці даўгату месца (37°37') у часавыя адзінкі: 37°37' адпавядае 2:30:28. Такім чынам, у 8:00:00 UTC сярэдні сонечны час у цэнтры Масквы будзе 8:00:00 + 2:30:28 = 10:30:28. Сярэдні сонечны апоўдні ў цэнтры Масквы па афіцыйнаму часу UTC+4 будзе наступаць у 13:29:32 (па цяперашняму часу UTC+3 — у 12:29:32).

Такім чынам, каб разлічыць сярэдні сонечны час, неабходна ведаць геаграфічную даўгату таго месца, дзе вы знаходзіцеся.

Разлік праўдзівага часу

Калі ўлічыць значэнне ўраўненні часу, то можна даведацца пра сапраўдны час на падставе дакладнага афіцыйнага часу, то есць разлічыць становішча сонца без сонечных гадзіннікаў. У агульным выглядзе формула вельмі простая. Калі ST — сапраўдны час, а UTC — ўніверсальны час па Грынвічы, то:

ST = UTC + даўгата ў часавых адзінках + EOT (значэнне ўраўнення часу)

У некаторых краінах афіцыйны час на летні перыяд года зрушваюць на адну гадзіну наперад. На ўніверсальны час гэта не ўплывае (таму формула дакладная і летам), але калі ўніверсальны час UTC лічаць на падставе афіцыйнага, то варта ўлічыць і гэтуюы летнюю гадзіну.

Цікавыя факты

• На геаграфічных полюсах пытанне: «Які зараз час?» пазбаўлены ўсякага сэнсу: дзень доўжыцца паўгода, пры гэтым сонца змяняе сваю вышыню непрыкметна, а любы напрамак, напрыклад, на Паўночным полюсе, ёсць кірунак на поўдзень. Сонечныя гадзіны на Паўночным полюсе цалкам аб'ектыўна будуць паказваць сапраўдны час на працягу летняга паўгоддзя. Проста адзінкай вымярэння варта выбраць дзень. Такі прыродны рытм жыцця за Палярным кругам, і асаблівасці ўспрымання часу ў запалярных народаў можна прасачыць і ў месячным календары, і ў старажытных абрадах. Такім чынам, зразумець ўмоўнасць афіцыйнага часу навочней за ўсё можна на Паўночным полюсе.
• Значэнне даўгаты для пункта, размешчанага на захад ад Грынвіча, можна вылічыць, калі адняць значэнне мясцовага сонечнага часу, пэўны астранамічнымі назіраннямі, з сусветнага значэння часу, атрыманага па радыясігналам дакладнага часу.