Перайсці да зместу

Томск

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Горад
Томск
руск.: Томск
Герб[d] Сцяг[d]
Герб[d] Сцяг[d]
Краіна
Суб’ект федэрацыі
Муніцыпальны раён
Каардынаты
Кіраўнік
Заснаваны
1604
Першая згадка
1604
Плошча
  • 294,6 км²
Вышыня цэнтра
80 м
Водныя аб’екты
Насельніцтва
  • 544 566 чал. (1 студзеня 2025)[2]
Часавы пояс
Тэлефонны код
3822
Паштовыя індэксы
634000–634999
Код АКАТП
Афіцыйны сайт
admin.tomsk.ru (руск.)
Томск на карце Расіі ±
Томск (Расія)
Томск
Томск (Томская вобласць)
Томск

Томск (руск.: Томск) — горад у Расіі, адміністрацыйны цэнтр аднайменных вобласці і раёна, размешчаны на ўсходзе Заходняй Сібіры на беразе ракі Том. Найстарэйшы ў Сібіры буйны адукацыйны, навуковы і інавацыйны цэнтр, мае 9 ВНУ, 15 НДІ. У 1927-28 гадах у горадзе дзейнічала Беларускае студэнцкае зямляцтва.

Заснаваны казакамі ў 1604 годзе на тэрыторыях Эўшцінскага княства пасля развалу сібірскага каганата. Пазбаўленыя дапамогі сібірскага хана, эўшцінцы самі запрасілі казакоў для абароны ад набегаў енісейскіх кіргізаў.

Пасля стварэння Сібірскага гасцінца, які ішоў з Масквы праз Томск у Кяхту (Забайкалле), Томск ператварыўся ў важны цэнтр транзітнага гандлю, у 1738 годзе ў Томску ўзнікла ямская служба. Паступова горад вырас да статусу рэгіянальнага адміністрацыйнага цэнтра і ў 1804 годзе стаў цэнтрам вялізнай Томскай губерні, якая ўключала ў сябе тэрыторыі цяперашніх Рэспублікі Алтай, Алтайскага краю, Кемераўскай, Новасібірскай і Томскай абласцей, Усходне-Казахстанскай вобласці (Казахстан), заходнія часткі Хакасіі і Краснаярскага края.

Савецкая ўлада ў Томску была абвешчана 6 (19) снежня 1917 года. 26 студзеня (8 лютага) 1918 года выканкам Томскага губернскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў распусціў Сібірскую абласную думу, а праз 2 месяцы распусціў гарадскую думу і губернскую земскую ўправу. У выніку паўстання Чэхаславацкага корпуса 31 мая 1918 г. Томск перайшоў пад уладу Белага руху. У сакавіку 1919 года падпольная бальшавіцкая група рыхтавала ўзброенае паўстанне, але яе выкрылі, а ўдзельнікаў — расстралялі. У ноч з 16 на 17 снежня 1919 г. бальшавікі-падпольшчыкі арганізавалі ўзброенае паўстанне, якое скончылася перамогай над войскамі Калчака і канчатковым усталяваннем савецкай улады ў Томску. Праз некалькі дзён, 20 снежня Чырвоная Армія ўвайшла ў горад. Апошнім гарадскім кіраўніком быў Аляксандр Грацыянаў.

У 1925 годзе Томск увайшоў у склад Сібірскага краю, праз пяць гадоў пераўтворанага ў Заходне-Сібірскі край, а ў 1937 годзе Томск на 7 гадоў стаў горадам Новасібірскай вобласці.

Культура і адукацыя

[правіць | правіць зыходнік]
Год Колькасць
1897 52 000 [4]
1939 145 000 [4]
1959 249 000 [4]
1970 338 000 [4]
Год Колькасць
1975 400 000 [4]
1987 489 000
1992 504 700 [5]
1998 480 000 [6]
Год Колькасць
2000 482 000 [7]
2015 564 900 [8]
2016 569 293
2017 572 740
Год Колькасць
2018 574 002 [9]
2019 575 352 [10]
2024 545 391 [11]
2025 544 566 [2]
Томскі электрамеханічны завод

У часы Другой сусветнай вайны ў горад эвакуіравалі каля 30 заводаў, былі створаны новыя галіны прамысловасці. Сярод прадпрыемстваў нафтагазавай галіны — «Томскнафта», «Усходгазпрам», «Газпрам трансгаз Томск», «Газпрамнафта-Усход», «Томскнафтахім», «Томскпадводтрубаправодбуд», «Томскнафтаперапрацоўка».

Фармацэўтычная прамысловасць прадстаўлена прадпрыемствамі ФДУП НВА «Вірыён», «Томскхімфарм».

У галіне харчовай прамысловасці працуюць завод харчовых прадуктаў «Томскі», «Томскае піва», «Томскія млыны», «Сібірская аграрная група», некалькі хлебазаводаў, дзве птушкафабрыкі.

Машынабудаўнічыя прадпрыемствы — НВЦ «Полюс», ВА «Контур», «Манатом» (манаметравы завод), «Сібэлектраматор», «Томскі інструмент», «Томскі электратэхнічны завод», «Томскі электрамеханічны завод», «Томскі завод электрапрывадаў», «Мікран», навукова-вытворчае прадпрыемства «Томская Электронная Кампанія».

Гарадскія і прыгарадныя пасажырскія перавозкі (апошнія — з аўтавакзала «Томск») выконваюцца аўтобусамі ПАЗ (914 штук у 2009 годзе). Агулам у Томску 36 аўтобусных маршрутаў, перавозчыкі — прыватныя прадпрымальнікі, ААТ «Томскаўтатранс», унітарнае муніцыпальнае прадпрыемства «Трамвайна-тралейбуснае ўпраўленне».

Дзейнічае тралейбус (з 1967 года — 8 маршрутаў, 82 адзінкі транспарту, працягласць маршрутнай сеткі 93,4 км; на 2025 год — 6 маршрутаў), трамвай (з 1949 года — 4 маршруты, 43 вагоны, працягласць маршрутнай сеткі 45,7 км).

Вядомыя асобы

[правіць | правіць зыходнік]

Гарады-пабрацімы

[правіць | правіць зыходнік]

Аб’екты, названыя ў гонар Томска

[правіць | правіць зыходнік]

У гонар Томска ў 1983 годзе названы астэроід галоўнага пояса астэроідаў — (4931) Томск.

  1. а б https://admin.tomsk.ru/pgs/e1v Праверана 3 сакавіка 2025.
  2. а б Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2025 годаМ.: Росстат, 2025.
  3. http://tass.ru/obschestvo/3322108
  4. а б в г д Томск // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 26. — С. 64.
  5. Томск // Города России: энциклопедияМ.: Большая российская энциклопедия, 1998. — С. 483. — 559 с. — ISBN 5-300-01747-7
  6. Томск // Большой словарь географических названий / под ред. В. М. КотляковЕкатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 646. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
  7. Томск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — ТрыоМн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2002. — С. 485. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
  8. Большая российская энциклопедияМ.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 22 жніўня 2024.
  9. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаFederal State Statistics Service. Праверана 23 студзеня 2019.
  10. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar
  11. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsxРосстат, 2024.
  • Томск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 485. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
  • Томск // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 64. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
  • Томск // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 646. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
  • Томск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 443. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
  • Томск // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 483. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
  • Томск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 470—472. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.