Томск

Горад Томск руск.: Томск Герб Сцяг Краіна Расія Суб’ект федэрацыі Томская вобласць Муніцыпальны раён Tomsk Urban Okrug[d] Каардынаты 56°29′19″ пн. ш. 84°57′08″ у. д. Кіраўнік Q124769744? Заснаваны 1604 Першая згадка 1604 Плошча 294,6 км² Вышыня цэнтра 80 м Водныя аб’екты Ушайка[d] і Том Насельніцтва ▼544 566 чал. (1 студзеня 2025) Часавы пояс UTC+7 Тэлефонны код 3822 Паштовыя індэксы 634000–634999 Код АКАТП 69401000000 Афіцыйны сайт admin.tomsk.ru (руск.) Томск на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Томск (руск.: Томск) — горад у Расіі, адміністрацыйны цэнтр аднайменных вобласці і раёна, размешчаны на ўсходзе Заходняй Сібіры на беразе ракі Том. Найстарэйшы ў Сібіры буйны адукацыйны, навуковы і інавацыйны цэнтр, мае 9 ВНУ, 15 НДІ. У 1927-28 гадах у горадзе дзейнічала Беларускае студэнцкае зямляцтва.

Гісторыя

Заснаваны казакамі ў 1604 годзе на тэрыторыях Эўшцінскага княства пасля развалу сібірскага каганата. Пазбаўленыя дапамогі сібірскага хана, эўшцінцы самі запрасілі казакоў для абароны ад набегаў енісейскіх кіргізаў.

Пасля стварэння Сібірскага гасцінца, які ішоў з Масквы праз Томск у Кяхту (Забайкалле), Томск ператварыўся ў важны цэнтр транзітнага гандлю, у 1738 годзе ў Томску ўзнікла ямская служба. Паступова горад вырас да статусу рэгіянальнага адміністрацыйнага цэнтра і ў 1804 годзе стаў цэнтрам вялізнай Томскай губерні, якая ўключала ў сябе тэрыторыі цяперашніх Рэспублікі Алтай, Алтайскага краю, Кемераўскай, Новасібірскай і Томскай абласцей, Усходне-Казахстанскай вобласці (Казахстан), заходнія часткі Хакасіі і Краснаярскага края.

Савецкая ўлада ў Томску была абвешчана 6 (19) снежня 1917 года. 26 студзеня (8 лютага) 1918 года выканкам Томскага губернскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў распусціў Сібірскую абласную думу, а праз 2 месяцы распусціў гарадскую думу і губернскую земскую ўправу. У выніку паўстання Чэхаславацкага корпуса 31 мая 1918 г. Томск перайшоў пад уладу Белага руху. У сакавіку 1919 года падпольная бальшавіцкая група рыхтавала ўзброенае паўстанне, але яе выкрылі, а ўдзельнікаў — расстралялі. У ноч з 16 на 17 снежня 1919 г. бальшавікі-падпольшчыкі арганізавалі ўзброенае паўстанне, якое скончылася перамогай над войскамі Калчака і канчатковым усталяваннем савецкай улады ў Томску. Праз некалькі дзён, 20 снежня Чырвоная Армія ўвайшла ў горад. Апошнім гарадскім кіраўніком быў Аляксандр Грацыянаў.

У 1925 годзе Томск увайшоў у склад Сібірскага краю, праз пяць гадоў пераўтворанага ў Заходне-Сібірскі край, а ў 1937 годзе Томск на 7 гадоў стаў горадам Новасібірскай вобласці.

Культура і адукацыя

• Томская абласная дзяржаўная філармонія
• Томскі дзяржаўны ўніверсітэт
• Томскі політэхнічны ўніверсітэт
• Сібірскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт

Насельніцтва

Год Колькасць 1897 52 000 1939 145 000 1959 249 000 1970 338 000 Год Колькасць 1975 400 000 1987 489 000 1992 504 700 1998 480 000 Год Колькасць 2000 482 000 2015 564 900 2016 569 293 2017 572 740 Год Колькасць 2018 574 002 2019 575 352 2024 545 391 2025 544 566

Эканоміка

Томскі электрамеханічны завод

У часы Другой сусветнай вайны ў горад эвакуіравалі каля 30 заводаў, былі створаны новыя галіны прамысловасці. Сярод прадпрыемстваў нафтагазавай галіны — «Томскнафта», «Усходгазпрам», «Газпрам трансгаз Томск», «Газпрамнафта-Усход», «Томскнафтахім», «Томскпадводтрубаправодбуд», «Томскнафтаперапрацоўка».

Фармацэўтычная прамысловасць прадстаўлена прадпрыемствамі ФДУП НВА «Вірыён», «Томскхімфарм».

У галіне харчовай прамысловасці працуюць завод харчовых прадуктаў «Томскі», «Томскае піва», «Томскія млыны», «Сібірская аграрная група», некалькі хлебазаводаў, дзве птушкафабрыкі.

Машынабудаўнічыя прадпрыемствы — НВЦ «Полюс», ВА «Контур», «Манатом» (манаметравы завод), «Сібэлектраматор», «Томскі інструмент», «Томскі электратэхнічны завод», «Томскі электрамеханічны завод», «Томскі завод электрапрывадаў», «Мікран», навукова-вытворчае прадпрыемства «Томская Электронная Кампанія».

Транспарт

Асноўны артыкул: Томскі трамвай

Гарадскія і прыгарадныя пасажырскія перавозкі (апошнія — з аўтавакзала «Томск») выконваюцца аўтобусамі ПАЗ (914 штук у 2009 годзе). Агулам у Томску 36 аўтобусных маршрутаў, перавозчыкі — прыватныя прадпрымальнікі, ААТ «Томскаўтатранс», унітарнае муніцыпальнае прадпрыемства «Трамвайна-тралейбуснае ўпраўленне».

Дзейнічае тралейбус (з 1967 года — 8 маршрутаў, 82 адзінкі транспарту, працягласць маршрутнай сеткі 93,4 км; на 2025 год — 6 маршрутаў), трамвай (з 1949 года — 4 маршруты, 43 вагоны, працягласць маршрутнай сеткі 45,7 км).

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Томска

• Генадзь Афанасьевіч Пяшкоў (нар. 1939) — беларускі архітэктар.
• Віктар Аляксандравіч Манохін (1911—1972) — дзяржаўны і грамадскі дзеяч.
• Павел Маркавіч Трасучаў (нар. 1938) — урач-анатом. Доктар медыцынскіх навук (1986), прафесар (1987).
• Аляксей Юр’евіч Харын (нар. 1976) — беларускі матэматык, спецыяліст у галіне тэорыі імавернасцей і матэматычнай статыстыкі. Доктар фізіка-матэматычных навук (2019), прафесар (2021).

Гарады-пабрацімы

•  Беласток, Польшча
•  Краснаярск, Расія (2013)
•  Ульсан, Паўднёвая Карэя

Аб’екты, названыя ў гонар Томска

У гонар Томска ў 1983 годзе названы астэроід галоўнага пояса астэроідаў — (4931) Томск.

Літаратура

• Томск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 485. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Томск // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 64. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Томск // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 646. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Томск // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 443. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Томск // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 483. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
• Томск // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 470—472. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Томск
• Афіцыйны сайт муніцыпалітэта горада Томска Архівавана 28 лістапада 2020.
• Томский городской сайт