Фізіка Арыстоцеля
Грэчаскі філосаф Арыстоцель (384 да н. э. — 322 да н. э.), вучань Платона, распрацаваў мноства фізічных тэорый і гіпотэз, грунтуючыся на ведах таго часу. Уласна і сам тэрмін «фізіка» быў уведзены Арыстоцелем.
Пісьмовыя працы Арыстоцеля адносіліся да двух відаў: «экзатэрычныя» — складанні для шырокай публікі, якія складаюцца ў асноўным з дыялогаў на розныя тэмы; і «эзатэрычныя» — лекцыйныя курсы і навуковыя трактаты.[1] Уласна да фізікі ставяцца сачыненні, названыя «Фізіка», «Аб небе», «Пра ўзнікненне і знішчэнне», «Метэаралогіка».[1] Філасофскія працы Арыстоцеля, сабраныя і адрэдагаваныя Андронікам Радоскі ў кнізе пад назвай «Метафізіка», звычайна не адносяць да фізікі, тым не менш у іх утрымліваюцца развагі аб прасторы, руху і матэрыі і інш.[1][2]
Яго творы тлумачацца неадназначна: з аднаго боку ў яго школе развіваюцца эмпірычныя ідэі і спецыялізацыя; аднак з іншага боку творы тлумачацца ў моцна платонаўскім духу.[3]
Фізіка Арыстоцеля заснавана на вучэнні аб чатырох элементах (чатырох стыхіях). У працах Арыстоцеля вядзецца гаворка пра адносіны паміж гэтымі стыхіямі, іх развіцці, як яны ўвасабляюцца ў з'явах прыроды і да т.п.
Асноўныя пастулаты фізікі Арыстоцеля:
- Натуральнае месца — кожны элемент імкнецца да свайго натуральнага месцы, нейкім чынам размешчанага адносна цэнтра Зямлі, а значыць і цэнтра Сусвету.
- Гравітацыя/левітацыя — на аб'екты дзейнічае сіла, якая рушыць гэтыя аб'екты да іх натуральнага месца.
- Прамалінейны рух — у адказ на гэтую сілу цела рухаецца па прамой лініі з пастаяннай хуткасцю.
- Залежнасць хуткасці ад шчыльнасці — хуткасць зваротна прапарцыйная шчыльнасці асяроддзя.
- Немагчымасць вакууму — так як хуткасць руху ў вакууме была б бясконца вялікай.
- Усёпранікальны эфір — кожны пункт прасторы запоўнены матэрыяй.
- Канчатковасць сусвету — мір канчатковы, г.зн. завершаны, такім чынам, дасканалы; свет нішто не ахоплівае, з чаго вынікае, што ў свету няма месца («месца — першая мяжа ўсеабдымную цела»).
- Тэорыя кантынууму — паміж атамамі быў бы вакуум, такім чынам матэрыя не можа складацца з атамаў.
- Эфір — аб'екты з надмесяцовага свету зроблены з іншай матэрыі, чым зямныя.
- Нязменны і вечны космас — Сонца і планеты — дасканалыя, нязменлівыя сферы.
- Рух па акружнасці — планеты здзяйсняюць кругавы рух.
Касмалогія
[правіць | правіць зыходнік]Аб'ядноўваючы і сістэматызуючы даступныя веды аб прыродзе, Арыстоцель стварыў сваю фізіка-касмалагічную карціну свету.[4] Касмалогіі ён прысвяціў асобную кнігу «Аб небе».
Сусвет ўяўляецца бесперапыннай, паколькі лічылася, што ўсё цела можна дзяліць на часткі да бясконцасці. Са спасылкай на піфагарэйцаў Арыстоцель апісвае неабходнасць і дастатковасць трох вымярэнняў для ўсіх цел.[5]
Тэлеалогія
[правіць | правіць зыходнік]Для тлумачэння ўсягр існуючага ў Сусвеце Арыстоцель прапануе выкарыстоўваць прынцып грэчаскай філасофіі — чатыры асноватворных пачатку: форма, матэрыя, прычына і мэта.[3] Апошні прынцып — мэта — прыўнесла ў фізіку Арыстоцеля тэлеалогія.[6] У сваіх творах ён знаходзіць у кожным аб'екце сусвету мэтазгоднасць, што значна адрознівае яе ад сучаснай фізікі.[6] Але ў адрозненне ад Платона, Арыстоцель паказвае на несвядомы характар мэтазгоднасці ў прыродзе.[6] Агульная мэта свету і ўсяго сусветнага працэсу, на думку Арыстоцеля, ёсць Бог.[7] Богам ён таксама называе першарухавік, ідэальнае пачатак, парадкуюцца матэрыяльны свет.[8]
Зноскі
- ↑ а б в Статья «Аристотель» в энциклопедии «Кругосвет»
- ↑ Аристотель. Метафизика.
- ↑ а б Статья «Аристотель» в ЭСБЕ
- ↑ С сайта «Астрогалактика»
- ↑ «О небе», книга первая, глава первая
- ↑ а б в «Физика и космология Аристотеля», В. Ф. Асмус, раздел «Телеология»
- ↑ В. Ф. Асмус. Метафизика Аристотеля. Вводная статья.
- ↑ Комментарии В. В. Шкоды к книгам Аристотеля «Физика»
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Физика(недаступная спасылка). Аристоцель, перевод В.П.Карпова. Архівавана з першакрыніцы 24 лютага 2010. Праверана 13 чэрвеня 2009.
- Метафизика(недаступная спасылка). Арыстоцель. Архівавана з першакрыніцы 24 снежня 2010. Праверана 13 чэрвеня 2009.
- Аристотель(недаступная спасылка). Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Эфрона. Праверана 13 чэрвеня 2009.(недаступная спасылка)
- Античная философия. Физика и космология Аристотеля(недаступная спасылка). В.Ф.Асмус.. Архівавана з першакрыніцы 9 студзеня 2010. Праверана 13 чэрвеня 2009.
- Аристотель(недаступная спасылка). Энциклопедия «Кругосвет». Мария Солопова.. Архівавана з першакрыніцы 8 чэрвеня 2009. Праверана 13 чэрвеня 2009.
- Метафизика Аристотеля. Вводная статья. В.Ф.Асмус. Архівавана з першакрыніцы 2 красавіка 2012. Праверана 14 чэрвеня 2009.
- Комментарии В. В. Шкоды к книгам Аристотеля «Физика»
- Античная астрономия. Первые попытки описания устройства Вселенной-Мира. Проект «Астрогалактика» (23 лютага 2006). Архівавана з першакрыніцы 2 красавіка 2012. Праверана 19 чэрвеня 2009.
- "О небе"(недаступная спасылка). Аристотель. Архівавана з першакрыніцы 13 верасня 2015. Праверана 20 чэрвеня 2009.