Хамаілы
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/%D0%9A%D0%BD%D1%96%D0%B3%D0%B0_%C2%AB%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%96%D0%BB%C2%BB._1850%E2%80%941900._%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B4%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%8B_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%96_%D1%80%D1%8D%D0%BB%D1%96%D0%B3%D1%96%D1%96_01.jpg/220px-%D0%9A%D0%BD%D1%96%D0%B3%D0%B0_%C2%AB%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%96%D0%BB%C2%BB._1850%E2%80%941900._%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B4%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%8B_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%96_%D1%80%D1%8D%D0%BB%D1%96%D0%B3%D1%96%D1%96_01.jpg)
Хамаілы (арабск. хамаіл — «тое, што носяць пры сабе», «талісман», «амулет») — у беларускіх татар кнігі малога фармату, у якіх сабраны малітвы на арабскай і цюркскай мовах, асобныя суры (айаты) Карана, тлумачэнні рэлігійных абрадаў, а таксама парады па лячэнні хвароб, тлумачэнні сноў , календары шчаслівых і нешчаслівых дзён. Звычайна арабскія і цюркскія тэксты суправаджаюцца тлумачэннямі на беларускай або польскай мовах. Узорам для хамаілаў беларускіх татар былі рукапісы, прывезеныя з мусульманскіх краін, напрыклад, Турцыі, хаця назва «хамаілы» у інш. раёнах мусульманскага свету не выкарыстоўвалася для малітоўнікаў.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%96%D0%BB._%D0%90%D0%BF%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D1%8F_%D1%87%D0%B2%D1%8D%D1%80%D1%86%D1%8C_19_%D1%81%D1%82._%D0%A6%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%9D%D0%90%D0%9D_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.png/220px-%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%96%D0%BB._%D0%90%D0%BF%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D1%8F_%D1%87%D0%B2%D1%8D%D1%80%D1%86%D1%8C_19_%D1%81%D1%82._%D0%A6%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%9D%D0%90%D0%9D_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.png)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%96%D0%BB_2-%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D0%BB._19_%D1%81%D1%82._%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B4%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%8B_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%96_%D1%80%D1%8D%D0%BB%D1%96%D0%B3%D1%96%D1%96.png/220px-%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%96%D0%BB_2-%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D0%BB._19_%D1%81%D1%82._%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B4%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%8B_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%96_%D1%80%D1%8D%D0%BB%D1%96%D0%B3%D1%96%D1%96.png)
Вылучаюць хамаілы «молінскія» (прызначаліся для мул — «мол», змяшчалі малітвы і тлумачэнні абрадаў), «фалдзейскія» (служылі варажбітам, знахарам — «фалдзеям», змяшчалі астралагічныя табліцы і магічныя рэцэпты супраць розных хвароб) і універсальныя. Сярод татарскіх кніг хамаілы былі найбольш распаўсюджанымі ў паўсядзённым ужытку рукапісамі. У кожнай мусульманскай сям’і быў адзін ці некалькі хамаілаў.
Практыка іх перапісвання працягвалася даўжэй за інш. кнігі — зарэгістраваны хамаілы 1971 і 1986 гадоў. Старэйшы хамаіл (1-я пал. 17 ст.) знаходзіцца ў бібліятэцы Лейпцыгскага ўніверсітэта («фалдзейскі»). У Беларусі хамаілы захоўваюцца ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі (7 экз.), Цэнтральнай навуковай бібліятэцы НАН Беларусі (6 экз.), Гродзенскім дзяржаўным музеі гісторыі рэлігіі (11 экз.) і ў прыватных калекцыях.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Цітавец А. Хамаілы // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 712. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
- Рукапісныя і друкаваныя кнігі бела-рускіх татараў: Каталог выставы. (Да 600-годдзя татарскага асадніцтва на Беларусі). Мн., 1997;
- Drozd A., Dziekan М. М., Мajda Т. Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich. Warszawa, 2000;
- Мишкинeнe Г. Древнейшие рукописи литовских татар: (Графика. Транслитерация. Перевод. Структура и содержание текстов). Вильнюс, 2001;
- Рукапісы беларускіх татараў канца XVII — пачатку XX стагоддзя з калекцыі Цэнтральнай навуковай бібліятэкі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі: Каталог / Уклад.: І. А. Ганчарова, А. І. Цітавец, М. У. Тарэлка. Мн., 2003;
- Мишкинене Г., Намавичюте С., Покровская Е. Каталог арабскоалфавитных рукописей литовских татар. Вильнюс, 2005.