Прагляд зыходнага тэксту старонкі Чалавекападобныя малпы

{{Таксон
|image file=Weisshandgibbon tierpark berlin.jpg
|image title=
|image descr=
|regnum=Жывёлы
|parent=Catarrhini
|rang=Надсямейства
|latin=Hominoidea&nbsp;
|author=[[Джон Эдуард Грэй|Gray]], 1825
|children name=Сямействы і роды
|children=
'''Сямейства [[гібонавыя]]''' ([[Hylobatidae]])
* [[Сапраўдныя гібоны]] (''Hylobates'')
* [[Nomascus]] 
* [[Сіяманг]]і (''Symphalangus '')
* [[Hoolock]] 
'''Сямейства [[гамініды]]''' ([[Hominidae]])
* [[Арангутаны]] (''Pongo'')
* [[Гарылы]] (''Gorilla'')
* [[Шымпанзэ]] (''Pan'')
* [[Людзі, род|Людзі]] (''Homo'')
|wikispecies=Hominoidea
|commons=Category:Hominoidea
}}
'''Чалавекападо́бныя ма́лпы''', '''гаміно́іды''', ці '''антрапамарфі́ды ''' ({{lang-la|Hominoidea}} ці ''Anthropomorphidae'')&nbsp;— надсямейства [[вузканосыя малпы|вузканосых малпаў]] (''Catarrhini''), будова цела якіх падобная да&nbsp;чалавечай. [[Людзі, род|Чалавек]] таксама ўваходзіць у гэты таксон; таму ў беларускамоўнай літаратуры тэрмін «чалавекападобныя малпы» выкарыстоўваюць тады, калі гаворка не тычыцца чалавека непасрэдна, у адваротным выпадку звычайна выкарыстоўваецца тэрмін «гаміноіды». У склад надсямейства ўваходзяць два сямействы: [[гібонавыя]] і [[гамініды]].

Надсямейства гаміноідаў уваходзіць — нароўні з надсямействам [[мартышкападобныя|мартышкападобных]] (''Cercopithecoidea'') — у склад [[парватрад]]а [[вузканосыя малпы|вузканосых малпаў]] (г.&nbsp;зн. — малпаў Старога Света){{sfn|Mammal Species of the World|2005|p=152}}. Абодва надсямействы даволі выразна адрозніваюцца па анатамічных прыкметах.

== Апісанне ==
Для чалавекападобных малпаў характэрна буйнейшае (у параўнанні з [[мартышкападобныя|мартышкападобнымі]]) цела, адсутнасць хваста, зашчочных мяшкоў і сядалішчных мазалёў (у [[сапраўдныя гібоны|гібонаў]] яны ёсць, але маленькія). Чалавекападобным малпам уласцівы прынцыпова іншы спосаб перамяшчэння па дрэвах: замест бегу па галінах на ўсіх чатырох канечнасцях яны пераважна перасоўваюцца на руках, пад галінамі. Такі спосаб перамяшчэння называецца ''[[брахіяцыя]]й''; прыстасаванне да&nbsp;яго выклікала шэраг анатамічных змен: больш гнуткія і&nbsp;доўгія рукі, рухомы плечавы сустаў, сплошчаную ў&nbsp;пярэдне-заднім кірунку грудную клетку.

Усе чалавекападобныя маюць падобную будову зубоў і&nbsp;буйнейшы, у параўнанні з&nbsp;мартышкападобнымі, [[галаўны мозг]]. Акрамя таго, іх мозг і&nbsp;больш складаны, з&nbsp;высокаразвітымі аддзеламі, якія адказваюць за рухі кісці і&nbsp;языка, органы зроку.

== Эвалюцыя ==
Чалавекападобныя малпы ўпершыню з’явіліся ў [[Стары Свет|Старым Свеце]] да канца [[алігацэн]]у — каля 30 [[мільён|млн]] гадоў назад. Сярод іх продкаў найбольш вядомыя [[прапліяпітэкі]] — прымітыўныя гібонападобныя малпы з трапічных лясоў [[Фаюмскі аазіс|Фаюма]] ([[Егіпет]]), якія далі пачатак [[пліяпітэкі|пліяпітэкам]], гібонам і [[дрыяпітэк]]ам. У [[міяцэн]]е адбылося рэзкае павелічэнне колькасці і разнастайнасці відаў чалавекападобных малпаў. У гэту эпоху (каля 20—16 млн гадоў назад) дрыяпітэкі і іншыя гаміноіды пачалі шырока рассяляцца з [[Афрыка|Афрыкі]] ў [[Азія|Азію]] і [[Еўропа|Еўропу]]. Сярод азіяцкіх гаміноідаў былі і [[сівапітэкі]] — продкі арангутанаў, лінія якіх аддзялілася ад асноўнага ствала гаміноідаў каля 16—13 млн гадоў назад. Паводле звестак [[Малекулярная біялогія|малекулярнай біялогіі]], аддзяленне шымпанзэ і гарыл ад агульнага з чалавекам ствала адбылося, хутчэй за ўсё, 8—6 млн гадоў назад.

== Класіфікацыя ==
[[Выява:Primatenskelett-drawing.jpg|thumb|250px|Шкілет чалавека (1) і гарылы (2)]]
[[Выява:Gorilla.JPG|thumb|right|250px|Гарыла-важак на дрэве]]
Традыцыйна ў складзе надсямейства вылучаліся тры сямействы чалавекападобных малпаў: [[гібонавыя]] ([[Hylobatidae]]), пангіды ([[Pongidae]]: [[арангутан]]ы, [[гарыла|гарылы]] і [[шымпанзэ]]) і [[гамініды]] ([[Hominidae]]: [[чалавек]] і яго продкі). Аднак ва 2-й палове XX ст. метадамі [[малекулярная філагенетыка|малекулярнай філагенетыкі]] была выяўлена [[парафілія, біялагічная сістэматыка|парафілія]] пангід; пад уздзеяннем ідэй [[кладыстыка|кладыстыкі]], якая не прызнае [[парафілія, біялагічная сістэматыка|парафілетычныя]] таксоны, традыцыйнае сямейства [[Pongidae]] было скасавана, а роды, што ўваходзілі ў яго,  уключаны ў сямейства гамінід.

Новая класіфікацыя гаміноідаў атрымала шырокае распаўсюджанне пасля публікацыі артыкула 1990 года [[Морыс Гудмен|М. Гудмена]] і інш.{{sfn|Goodman e. a.|1990}} (уласна кажучы, які аб'яднаў былых пангід і гамінід таксон разглядаўся ў самім гэтым артыкуле як падсямейства [[гамініны]] ([[Homininae]]), а пад словамі «сямейства [[Hominidae]]» разумелася ўсё надсямейства [[Hominoidea]] у яго звычайным аб'ёме; але гэта ў хуткім часе было выпраўлена [[Колін Гроўвз|К. Гроўвзам]]{{sfn|Groves|2004|p=1120}}).

У выніку сучасная класіфікацыя гаміноідаў атрымала{{sfn|Mammal Species of the World|2005|p=178—184}} наступны від (у прыведзеным спісе паказаны толькі рэцэнтныя віды і таксоны надвідавога рангу):

* Сямейства [[гібонавыя]] ці ''малыя чалавекападобныя малпы'' (''Hylobatidae'')
** Род {{bt-bellat|Сапраўдныя гібоны|Hylobates}}
*** {{bt-bellat|Беларукі гібон|Hylobates lar}}, ці лар
*** {{bt-bellat||Hylobates agilis}}, ці [[чарнарукі гібон]]
*** {{bt-bellat|Гібон Мюлера|Hylobates muelleri}}
*** {{bt-bellat|Серабрысты гібон|Hylobates moloch}}
*** {{bt-bellat|Чорнашапачны гібон|Hylobates pileatus}}
*** {{bt-bellat|Карлікавы гібон|Hylobates klossii}}, ці [[гібон Клоса]]
** Род {{bt-bellat||Hoolock}}
*** {{bt-bellat||Hoolock hoolock}}
*** {{bt-bellat||Hoolock leuconedys}}
** Род {{bt-bellat||Nomascus}}
*** {{bt-bellat||Nomascus annamensis}}
*** {{bt-bellat||Nomascus concolor}}, ці [[аднакаляровы гібон]]
*** {{bt-bellat||Nomascus nasutus}}
*** {{bt-bellat||Nomascus leucogenys}}
*** {{bt-bellat||Nomascus siki}}
*** {{bt-bellat||Nomascus gabriellae}}
*** {{bt-bellat||Nomascus hainanus}}
** Род {{bt-bellat|Сіямангі|Symphalangus}}
*** {{bt-bellat|Сіяманг|Symphalangus syndactylus}}
* Сямейства {{bt-bellat|Гамініды|Hominidae}}
** Падсямейства {{bt-bellat|Пангіны|Ponginae}}
*** Род {{bt-bellat|Арангутаны|Pongo}}
**** {{bt-bellat|Барнейскі арангутан|Pongo pygmaeus}}
**** {{bt-bellat|Суматранскі арангутан|Pongo abelii}}
** Падсямейства {{bt-bellat|Гамініны|Homininae}}
*** Род {{bt-bellat|Гарылы|Gorilla}}
**** {{bt-bellat|Заходняя гарыла|Gorilla gorilla}}
**** {{bt-bellat|Усходняя гарыла|Gorilla beringei}}
*** Род {{bt-bellat|Шымпанзэ|Pan}}
**** {{bt-bellat|Звычайны шымпанзэ|Pan troglodytes}}
**** {{bt-bellat|Карлікавы шымпанзэ|Pan paniscus}}, ці [[банабо]]
*** Род {{bt-bellat|Людзі, род{{!}}Людзі|Homo}}
**** {{bt-bellat|Чалавек разумны|Homo sapiens sapiens}}

== Знаходкі выкапнёвых гаміноідаў ==
Найстаражытныя вядомыя чалавекападобныя — гэта [[руквапітэк]] (25,2 млн гадоў назад)<ref>[http://lenta.ru/news/2013/05/16/apesandmonkeys Выяўлены найстаражытныя продкі чалавекападобных]</ref>, [[камаяпітэк]] (25 млн гадоў назад), [[маротапітэк]] (20,6 млн гадоў назад; адносіцца да ранняга [[міяцэн]]у Уганды){{sfn|Groves|2004|p=1120}}, [[лімнапітэк]] (17—22 млн гадоў назад) з Кеніі і Уганды, {{нп5|угандапітэк|угандапітэк||Ugandapithecus}} (19—21,5 млн гадоў назад), {{нп5|рангвапітэк|рангвапітэк||Rangwapithecus}} (19 млн гадоў назад) з Кеніі<ref>[http://antropogenez.ru/single-news/article/308/ Найстаражытная мартышкападобная малпа і найстаражытная чалавекападобная малпа, ці Oldest monkey, oldest ape]</ref>.

Частка навукоўцаў{{хто?}} схіляецца да версіі, што продкам гамінід з'яўляецца [[парапітэк]], аднак гэтае меркаванне недастаткова абгрунтавана з прычыны малой колькасці рэштак апошняга{{няма АК|23|11|2011}}.

Пад ''рэліктавым гаміноідам'' маецца на ўвазе міфічны [[снежны чалавек]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Человекообразные обезьяны}}
* {{h|Goodman e. a.|1990| {{кніга|аўтар=Goodman M., Tagle D. A., Fitch D. H. , Bailey W., Czelusniak J., Koop B. F., Benson P., Slightom J. L.&nbsp;|загаловак=[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2109087?dopt=Abstract Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids] // ''Journal of Molecular Evolution'', '''30''' (3), 1990|pages=260—266}}}}
* {{h|Groves|2004| {{кніга|аўтар=Groves C.&nbsp;|загаловак=[http://link.springer.com/article/10.1023/B%3AIJOP.0000043354.36778.55#page-1 The What, Why and How of Primate Taxonomy] // ''International Journal of Primatology'', '''25''' (5), 2004|pages=1105—1126}}}}
* {{кніга|аўтар=Wilson D. E., Reeder, D. M. (eds)&nbsp;|загаловак=[http://books.google.ru/books/jhu?q=&hl=en&vid=9780801882210&redir_esc=y Mammal Species of the World. 3rd ed. Vol. 1]|месца=Baltimore|выдавецтва=Johns Hopkins University Press|год=2005|allpages=2142|isbn=0-8018-8221-4|ref=Mammal Species of the World}}.

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=10995486 Hominoid systematics. The soft evidence]

[[Катэгорыя:Чалавекападобныя малпы| ]]