Прагляд зыходнага тэксту старонкі Эсперанта

{{Штучная мова |
імя = Эсперанта |
стваральнік = [[Людвіг Лазар Заменгоф|Л. Заменгоф]] |
саманазва = Esperanto, Lingvo Internacia |
выява = [[Файл:Flag of Esperanto.svg|120px|Сцяг эсперанта]] |
Колькасць носьбітаў = паміж 100000 і 2000000 |
пісьменнасць = [[лацініца]] |
статус = развіваецца |
класіфікацыя = [[штучныя мовы]] |
Алфавіт = лацінскі, з асобнымі зменамі |
Афіцыйная мова = Нідзе, як дзяржаўная, шматлікія недзяржаўныя арганізацыі, галоўным чынам эсперантысцкія |
рэгулюе = [[Акадэмія эсперанта]]|
Код па ISO 639-1    = eo |
Код па ISO 639-2    = epo |
Код па SIL          = ESP |
}}
'''Эспера́нта''' (''Esperanto'', спачатку — ''Lingvo internacia'') — [[штучная мова]], прызначаная для міжнароднага карыстання. Праект [[Мова|мовы]] быў складзены і апублікаваны [[Людвік Заменгоф|Людвікам Заменгофам]] ([[1887]]). У наш час эсперанта валодаюць каля 300 тыс. чалавек ва ўсім свеце (па некаторых іншых падліках — ад 100 тыс. да 2 млн.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp]</ref> чалавек). З'яўляецца самай распаўсюджанай штучнай мовай<ref>http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Эсперанто {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140815032925/http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%AD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE |date=15 жніўня 2014 }}</ref>. Назва паходзіць ад псеўданіма, пад якім быў апублікаваны праект, ― «''Doktoro Esperanto''» (літар.: ''доктар, які спадзяецца'').

Структура і слоўнік эсперанта лічацца настолькі простымі, каб чалавек без вялікіх моўных здольнасцей пасля 3―6 месяцаў заняткаў мог бы свабодна весці гутарку.

На эсперанта штогод выдаецца больш за 200 кніг, выходзіць каля 300 перыядычных выданняў. Выпускаюцца пераклады з іншых моў, існуе і арыгінальная літаратура.

У Вене існуе [[Міжнародны эсперанта-музей]].

== Мова ==
Эсперанта заклікана служыць універсальнай міжнароднай мовай, другой (пасля роднай) для кожнага адукаванага чалавека. Выкарыстанне нейтральнай (пазаэтнічнай) і простай у вывучэнні мовы магло б вывесці міжмоўныя кантакты на якасна новы ўзровень<ref>Тым не менш, абсалютна нейтральнай мовай эсперанта назваць нельга. У гэтай мове відавочна перавага раманскіх каранёў пры амаль поўнай адсутнасці неіндаеўрапейскіх, што, магчыма, палягчае вывучэнне мовы носьбітам [[раманскія мовы|раманскіх моў]]. Але гэта не ідзе ў параўнанне з сітуацыяй, калі ролю міжнароднай мовы выконвае этнічная мова, асноўная для пэўнага народа, афіцыйная ў нейкай краіне.</ref>. Да таго ж, эсперанта валодае вялікай [[педагагічная каштоўнасць эсперанта|педагагічнай (прапедэўтычнай) каштоўнасцю]]<ref>[http://www.gzt.ru/edukation/2007/12/19/220040.html Жаловатэ-ву рарэн лінгвен?] (гл. апошні абзац)</ref>, гэта значыць істотна палягчае вывучэнне іншых моў.

== Асаблівасці мовы ==

=== Фаналогія эсперанта ===
==== Зычныя ====
{| class="wikitable"
|-
! !! губна-губныя !! губна-зубныя !! Альвеалярныя !! Постальвеалярныя !! Палатальныя !! Велярныя !! Глотальныя
|-
| '''Насавыя''' || m ||  || n ||  ||  ||  ||
|-
| '''Узрыўныя''' || p, b ||  || t, d ||  ||  || k, g ||
|-
| '''Афрыкаты''' ||  ||  || t͡s || d͡z || t͡ʃ, d͡ʒ ||  ||
|-
| '''Фрыкатыўныя''' ||  || f, v || s, z || ʃ, ʒ ||  || x || h
|-
| '''Дрыжачыя''' ||  ||  || r ||  ||  ||  ||
|-
| '''Апраксіманты''' ||  ||  || i ||  || j ||  ||
|}

==== Галосныя ====
{| class="wikitable"
|-
! !! Пярэдняга раду !! Задняга раду
|-
| Верхняга пад'ёму || i || u
|-
| Сярэдняга пад'ёму || e || o
|-
| Задняга пад'ёму || a
|}

=== Алфавіт і чытанне ===
''Асноўны артыкул:'' [[Алфавіт эсперанта]]

[[Алфавіт эсперанта]] пабудаваны на аснове [[Лацінскі алфавіт|лацінскага]]. У алфавіце 28 літар: A, B, C, Ĉ, D, E, F, G, Ĝ, H, Ĥ, I, J, Ĵ, K, L, M, N, O, P, R, S, Ŝ, T, U, Ŭ, V, Z, якія адпавядаюць 28 гукам — пяці галосным, двум паўгалосным і 21 зычнаму.
У алфавіце літары называюцца так: зычныя — зычны+о, галосныя — проста галосны:
* A — a
* B — bo
* C — co
і г. д.

Кожнай літары адпавядае адзін гук (фанематычнае пісьмо). Чытанне літар не залежыць ад яе становішча ў слове.
Націск заўсёды падае на перадапошні склад.

Аб вымаўленні большай часткі гукаў магчыма здагадацца без спецыяльнай падрыхтоўкі (M, N, K і інш.), вымаўленне іншых трэба запомніць:
* C (''co'') вымаўляецца як ''ц''
* Ĉ (''ĉo'') як ''ч''
* G (''go'') заўсёды чытаецца як выбухны гук ''[[ґ]]''
* Ĝ (''ĝo'') — [[афрыкаты|афрыката]], вымаўляецца як ''джь''.
* H (''ho'') вымаўляецца як глухі водгук ({{lang-en|h}}), зрэдку, як украінскае ці беларускае ''г''.
* Ĥ (''ho'') як ''х''.
* J (''jo'') — як ''й''
* Ĵ (''Ĵo'') — як ''ж''
* L (''lo'') — нейтральнае ''л'' (шырокія межы гэтай фанемы дазваляюць вымаўляць яе як «мяккую л»).
* Ŝ (''ŝo'') — як ''ш''
* Ŭ (''ŭo'') — адпавядае англійскаму ''w'' ці беларускаму ''ў''. Гэта літара з'яўляецца паўгласнай, склад не ўтварае, сустракаецца практычна ў злучэннях «eŭ» ці «aŭ».
{{Audio|Patro Nia.ogg|Прыклад вымаўлення (малітва "Ойча наш")}}

==== Набор дыякрытыкі ====
Спецыфічныя эсперанцкія літары з «накрыўкамі» ([[дыякрытычны знак|дыякрытыкай]]) сярод стандартных шматмоўных раскладак, даступных для распаўсюджаных аперацыйных сістэм, могуць быць атрыманы пры дапамозе націскання на адпаведную літару пасля [[мёртвыя клавішы|мёртвай клавішы]] ў канадскай раскладцы, таксама існуе шмат спецыяльных праграм для хуткага набору гэтых літар (''Ek!''<ref>[http://www.esperanto.mv.ru/Ek/index.html Ek!]</ref>); [[макрас]]ы для [[Microsoft Word]]. Існуюць эсперанцкія раскладкі пад [[GNU/Linux|Linux]]: у прыватнасці, ў стандартных варыянтах [[Ubuntu Linux|Ubuntu]] і [[Mandriva Linux]].

Большасць сайтаў Інтэрнэта (уключаючы і [[Вікіпедыя на эсперанта|раздзел Вікіпедыі на эсперанта]]) аўтаматычна пераўтварае сімвалы з набранымі ў постпазіцыі іксамі (ікс не ўваходзіць у алфавіт эсперанта, і можа разглядацца як службовы сімвал) у сімвалы з дыякрытыкай (напрыклад са злучэння ''jx'' атрымліваецца ''ĵ''). Аналагічныя сістэмы набору сімвалаў з дыякрытыкай (дзве паслядоўна нажатыя клавішы набіраюць адзін знак) існуюць і для іншых моў — напрыклад, у «канадскай шматмоўнай» раскладцы для набору французскай дыякрытыкі.

Таксама можна карыстацца клавішай Alt і лічбамі (на лічбавай клавіятуры). Спачатку пішуць адпаведную літару (напрыклад C для Ĉ), потым націскаюць Alt і набіраюць 770, і над літарай з'яўляецца [[цыркумфлекс]]. Калі ж набраць 774, то з'явіцца знак для ŭ.

У якасці замены дыякрытыкі таксама выкарыстоўваецца літара ''h'' (дадзены спосаб з'яўляецца «афіцыйнай» заменай дыякрытыкі, паколькі ён прапанаваны ў «[[Асновы эсперанта|Асновах эсперанта]]»: «''Тыпаграфіі, якія не маюць літар ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ могуць у першы час выкарыстоўваць ch, gh, hh, jh, sh, u''»<ref>[http://akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_rusa.html Fundamento de Esperanto Апісанне граматыкі ў першым падручніку эсперанта]</ref>), але гэты спосаб робіць арфаграфію нефанематычнай і абцяжарвае аўтаматычную сарціроўку і перакадзіраванне. З распаўсюджваннем [[Юнікод]]у гэты спосаб (як і іншыя, узору дыякрытыкі ў постпазіцыі — g'o, g^o і падобныя) сустракаюцца ў эсперанцкіх тэкстах усё радзей.

=== Слоўнікавы склад ===
''Асноўны артыкул:'' [[Лексіка эсперанта]]
{| class="wikitable"
|-
! !! '''[[Спіс Сводзеша]] для эсперанта''' !!
|-
| '''№''' || '''Эсперанта''' || '''Беларуская'''
|-
| 1 || mi || я
|-
| 2 || ci (vi) || ты
|-
| 3 || li || ён
|-
| 4 || ni || мы
|-
| 5 || vi || вы
|-
| 6 || ili || яны
|-
| 7 ||tiu ĉi || гэты, гэта
|-
| 8 || tiu || той, та, тое
|-
| 9 || tie ĉi || тут
|-
| 10 || tie || там
|-
| 11 || kiu || хто
|-
| 12 || kio || што
|-
| 13 || kie || дзе
|-
| 14 || kiam || калі
|-
| 15 || kiel || як
|-
| 16 || ne || не
|-
| 17 || ĉio, ĉiuj || усё, усе
|-
| 18 || multaj, pluraj || шматлікія
|-
| 19 || kelkaj, kelke || некалькі
|-
| 20 || nemultaj, nepluraj || нешматлікія
|-
| 21 || alia || другі, іншы
|-
| 22 || unu || адзін
|-
| 23 || du || два
|-
| 24 || tri || тры
|-
| 25 || kvar || чатыры
|-
| 26 || kvin || пяць
|-
| 27 || granda || вялікі
|-
| 28 || longa || доўгі
|-
| 29 || larĝa || шырокі
|-
| 30 || dika || тоўсты
|-
| 31 || peza || цяжкі
|-
| 32 || malgranda || маленькі
|-
| 33 || mallonga (kurta) || кароткі
|-
| 34 || mallarĝa || вузкі
|-
| 35 || maldika || тонкі, худы
|-
| 36 || virino || жанчына
|-
| 37 || viro || мужчына
|-
| 38 || homo || чалавек
|-
| 39 || infano || дзіця
|-
| 40 || edzino || жонка
|-
| 41 || edzo || муж
|-
| 42 || patrino || маці
|-
| 43 || patro || бацька
|-
| 44 || besto || жывёла
|-
| 45 || fiŝo || рыба
|-
| 46 || birdo || птушка
|-
| 47 || hundo || сабака
|-
| 48 || pediko || блыха
|-
| 49 || serpento || змяя
|-
| 50 || vermo || чарвяк
|-
| 51 || arbo || дрэва
|-
| 52 || arbaro || лес
|-
| 53 || bastono || кій, прут
|-
| 54 || frukto || плод, садавіна
|-
| 55 || semo || семя
|-
| 56 || folio || ліст
|-
| 57 || radiko || корань
|-
| 58 || ŝelo || кара
|-
| 59 || floro || кветка
|-
| 60 || herbo || трава
|-
| 61 || ŝnuro || вяроўка
|-
| 62 || haŭto || скура
|-
| 63 || viando || мяса
|-
| 64 || sango || кроў
|-
| 65 || osto || косць
|-
| 66 || graso || тлушч
|-
| 67 || ovo || яйка
|-
| 68 || korno || рог
|-
| 69 || vosto || хвост
|-
| 70 || plumo || пяро
|-
| 71 || haroj || валасы
|-
| 72 || kapo || галава
|-
| 73 || orelo || вуха
|-
| 74 || okulo || вока
|-
| 75 || nazo || нос
|-
| 76 || buŝo || рот, вусны
|-
| 77 || dento || зуб
|-
| 78 || lango || язык
|-
| 79 || ungo || ногаць
|-
| 80 || piedo || ступня, нага
|-
| 81 || gambo || нага
|-
| 82 || genuo || калена
|-
| 83 || mano || рука, далонь
|-
| 84 || flugilo || крыло
|-
| 85 || ventro || жывот
|-
| 86 || tripo || вантробы
|-
| 87 || gorĝo || горла, шыя
|-
| 88 || dorso || спіна (хрыбет)
|-
| 89 || brusto || грудзі
|-
| 90 || koro || сэрца
|-
| 91 || hepato || пячонка
|-
| 92 || trinki || піць
|-
| 93 || manĝi || есці
|-
| 94 || mordi || грызці, кусаць
|-
| 95 || suĉi || смактаць
|-
| 96 || kraĉi || пляваць
|-
| 97 || vomi || ванітаваць
|-
| 98 || blovi || дуць
|-
| 99 || spiri || дыхаць
|-
| 100 || ridi || смяяцца
|}

Большая частка слоўніка складаецца з раманскіх і германскіх каранёў, а таксама з інтэрнацыяналізмаў [[лацінская мова|лацінскага]] і [[старажытнагрэчаская мова|грэчаскага]] паходжання. Ёсць невялікая колькасць асноў запазычаных з славянскіх (польская і руская) моў ці праз іх пасярэдніцтва. Словы, якія пазычаюцца, прыстасоўваюцца да [[фаналогія эсперанта|фаналогіі эсперанта]] і запісваюцца фанематычным алфавітам (гэта значыць, зыходная арфаграфія мовы-крыніцы не захоўваецца).
 
* Пазычанні з [[французская мова|французскай]]: пры ўзяцці слова з французскай мовы ў большасці слоў адбыліся рэгулярныя гукавыя змены (напрыклад /ш/ перайшло ў /ч/). Шмат якія дзеяслоўныя формы эсперанта ўзяты менавіта з французскай мовы: (''iri'' — ісці, ''maĉi'' — жаваць, ''marŝi'' — шагаць, ''kuri'' — бегчы, ''promeni'' — прагульвацца і інш.).
* Пазычанні з [[англійская мова|англійскай мовы]]: у час заснавання эсперанта як міжнароднага праекта англійская мова не мела свайго сённяшняга распаўсюджання, таму англійская лексіка даволі бедна прыведзена ў асноўным слоўнікавым складзе эсперанта (''fajro'' — агонь, ''birdo'' — птушка, ''jes'' — так і некаторыя іншыя словы). Але ў апошні час, у слоўнік эсперанта ўвайшло некалькі інтэрнацыянальных англіцызмаў, такіх як ''bajto'' — байт (але таксама ''bitoko'', літаральна — біт-васьмёрка), ''blogo'' — блог, ''defaŭlte'' — па змаўчанні, ''manaĝero'' — менеджар і інш.
* Пазычанні з [[нямецкая мова|нямецкай]]: у асноўны слоўнікавы склад уваходзяць такія нямецкія асновы як ''nur'' — толькі, ''danko'' — падзяка, ''ŝlosi'' — замыкаць, ''morgaŭ'' — заўтра, ''tago'' — дзень, ''jaro'' — год і інш.
* Пазычанні з славянскіх моў: ''klopodi'' — клапатаць, ''kartavi'' — картавіць, ''krom'' — акрамя і інш.

Агулам, лексічная сістэма эсперанта выяўляе сябе як аўтаномная, неахвотна запазычваючая асновы. Для новых паняццяў звычайна ствараецца новае слова з ужо існуючых у мове элементаў, чаму садзейнічаюць разнастайныя магчымасці словаўтварэння. Яскравым прыкладам тут можа быць параўнанне з беларускай мовай:
* анг. ''site'', бел. ''сайт'', эсп. paĝaro;
* анг. ''printer'', бел. ''прынтар'', эсп. ''printilo''
* англ. ''browser'', бел. ''браўзер'', эсп. ''retumilo, krozilo''
* анг. ''internet'', бел. інтэрнэт, эсп. ''interret''.

Такая асаблівасць мовы дазваляе звесці да мінімуму колькасць каранёў і афіксаў, неабходных для валодання мовай.

У размоўным эсперанта ёсць тэндэнцыя да замены слоў лацінскага паходжання словамі, створанымі з эсперанта-каранёў паводле апісальнага прынцыпу (паводка — ''altakvaĵo'' замест слоўнікавага ''inundo'', залішні — ''troa'' замест слоўнікавага ''superflua'' як у прыказцы ''la tria estas superflua — трэці залішні'' і г. д.).

=== Граматыка ===
''Асноўны артыкул:'' [[Граматыка эсперанта]]

Граматыку эсперанта магчыма выкласці ў выглядзе 16 правіл без выключэнняў (менавіта ў выглядзе 16 правіл быў выдадзены першы падручнік мовы), для напісання выкарыстоўваецца фанематычны алфавіт (гэта значыць з аднасэнсоўным двухбаковым адпавяданнем напісання і вымаўлення слоў) на [[лацінскі алфавіт|лацінскай аснове]]. мова адрозніваецца рэгулярнасцю: кожная асноўная частка мовы мае свой канчатак: напрыклад, ''-о'' у назоўнікаў, ''-а'' у прыметнікаў, ''-і'' у дзеясловаў у нявызначанай форме, ''-е'' — у вытворных прыслоўяў

==== Дзеяслоў ====
У сістэме эсперанта-дзеяслова тры часы:
* мінулы (фармант ''-is''): ''mi iris'' — я ішоў, ''li iris'' — ён ішоў
* цяперашні (''-as''): ''mi iras'' я іду ''li iras'' ён ідзе
* будучы (''-os''): ''mi iros'' я пайду, ''li iros'' ён пойдзе.

Ва ўмоўным ладзе дзеяслоў мае толькі адну форму (''mi irus'' я пайшоў бы). Загадны лад утвараецца пры дапамозе фарманта ''-u: iru!'' ідзі!. Паводле гэтай парадыгмы спрагаецца нават дзеяслоў «быць» (''esti'') які нават у некаторых штучных мовах бывае «няправільным» (увогуле, парадыгма спражэнняў эсперанта не мае выключэнняў).

==== Склоны ====
У сістэме склонаў маецца ўсяго два склоны: назоўны (намінатыў) і вінавальны (акузатыў). Астатнія адносіны перадаюцца пры дапамозе разнастайнай сістэмы прыназоўнікаў з фіксаваным сэнсам. Назоўны склон не маркіруецца асаблівым канчаткам (''vilaĝo'' — вёска), паказальнікам ''_n'' (''vilaĝon'' — вёску).

Вінавальны склон (як і ў беларускай мове) выкарыстоўваецца таксама для вызначэння кірунку: ''en vilaĝo'' — у вёсцы ''en vilaĝon'' — у вёску, ''post krado'' за краты ''post kradon'' — за кратамі.

==== Лікі ====
У эсперанта два лікі: адзіны і множны. Адзіны не маркіруецца (infano — дзіця), а множны маркіруецца паказальніка множнасці -j: infanoj — дзеці. Тое ж самае і для прыметнікаў — прыгожы — bela, прыгожыя — belaj. Калі адначасова выкарыстоўваецца вінавальны склон і множны лік, паказальнік множнасці ставіцца ў самым пачатку: «прыгожых дзяцей» — bel'''ajn''' infan'''ojn'''.

==== Род ====
Граматычнай катэгорыі рода ў эсперанта няма. Маюцца займеннікі li — ён, ŝi — яна, ĝi — яно (для неадушаўлённых назоўнікаў, а таксама жывёл у выпадках, калі пол невядомя ці не мае значэння).

==== Дзеепрыметнікі ====
{| class="wikitable"
|-
! '''Час/Стан''' !! '''Сапраўдны стан''' !! '''Залежны стан'''
|-
| '''Мінулы час''' || -int- || -it-
|-
| '''Цяперашні час''' || -ant- || -at-
|-
| '''Будучы час''' || -ont- || -ot-
|}
Дзеепрыметнікі і дзеепрыслоўі ўтвараюцца шляхам дадавання суфікса да асновы дзеслова: для дзеяпрыметнікаў — -а, а для дзепрыслоўяў — -е, для субстанывіраваных дзеепрыметнікаў — -о. такім чынам дзеепрыслоўі маюць тыя ж формы і спосабы іх утварэння, што і прыметнікі, дзепрыслоўі — што і прыслоўі. Тут прыведзена табліца суфіксаў.

==== Ступені параўнання дзеепрыметнікаў і прыметнікаў ====
Ступені параўнання перадаюцца дадатковымі словамі. Вышэйшая ступень — pli — больш, malpli — менш, найвышэйшая ступень — la plej — самы.

Прыклад:

* важны — grava
* важней — pli grava
* самы важны — la plej grava

=== Сістэма словаўтварэння ===
Мова мае некалькі дзясяткаў прыставак і суфіксаў, якія маюць пастаянны сэнс і дазваляюць утвараць з нешматлікай колькасці каранёў мноства новых слоў.

Вось некаторыя суфіксы:
 
* -et- — памяньшальна-ласкальны суфікс,
* -eg- — павеліічальны суфікс,
* -ar- — суфікс, які абазначае шмат рэчаў,
* -il- — суфікс, які абазначае інструмент,
* -ul- — суфікс чалавека, істоты,
* -i- — сучасны суфікс, які абазначае краіны,
* -ej- — суфікс месца

Пры дапамозе гэтых суфіксаў магчыма ад каранёў arb-, dom-, skrib-, bel-, belarus-, kuir- (дрэў-, дом-, піс-, прыгож-, беларус-, вар-) утварыць словы:

* arbeto — дрэўца;
* arbaro — лес;
* domego — вялікі дом;
* skribilo — ручка (ці аловак);
* belulo — харашун;
* Belarusio — Беларусь;
* kuirejo — кухня.

Таксама, ёсць суфіксы, якія дазваляюць утвараць ад назваў рэчаў і рэчываў назвы ёмістасцей для іх (''inko'' — чарніла, ''inkujo'' — чарніліца), частку цэлага (-er-), рэч; ёсць прыстаўкі са значэннямі: сваяцтва праз шлюб (bo-), два полы (ge-), антонім да слова (mal-).

=== Карэлятыўныя займеннікі і займеннікавыя прыслоўі ===
Яшчэ адна зручная сістэма ў эсперанта прапануе сувязь займеннікаў і асобных прыслоўяў пры дапамозе іх падзела на структурныя элементы: з 5 тыпаў сказаў і 10 прыслоўяў простым зліццём атрымліваецца 50 слоў.

{| class="wikitable"
|-
! !! !! '''Пытанне''' !! '''Паказчык''' !! '''Нявызначанасць''' !! '''Усё''' !! '''Ніхто'''
|-
|  ||  || '''ki-''' || '''ti-''' || '''i-''' || '''ĉi-''' || '''neni-'''
|-
| '''Якасць''' || '''-a''' || kia -які || tia — такі || ia — нейкі || ĉia — усякі || nenia — неякі
|-
| '''Прычына''' || '''-al''' || kial — чаму || tial — таму || ial — таму што || ĉial — па ўсім прычынам || nenial — не па якой прычыне
|-
| '''Час''' || '''-am''' || kiam — калі || tiam — тады || iam — некалі || ĉiam — заўсёды || neniam -ніколі
|-
| '''Месца''' || '''-e''' || kie — дзе || tie — тут || ie — там || ĉie — паўсюль || nenie — нідзе
|-
| '''Спосаб''' || '''-el''' || kiel — як || tiel — так || iel — неяк || ĉiel — усяляк || neniel — ніяк
|-
| '''Уладальнік''' || '''-es''' || kies — чый || ties — яго, таго || ies — некага, нейчы || ĉies — агульны || nenies — нічый
|-
| '''Рэч''' || '''-o''' || kio — што || tio — то, гэта || io — нешта || ĉio -усё || nenio — нішто
|-
| '''Колькасць''' || '''-om''' || kiom — колькі || tiom — столькі || iom — некалькі || ĉiom — уся колькасць || neniom — ніколькі
|-
| '''Індывід''' || '''-u''' || kiu — хто, які || tiu — той || iu — нехта, якісьці || ĉiu — кожны, ўсякі || neniu — ніхто
|}

=== Уплыў славянскіх моў ===
[[Выява:Unua libro per russi - 1887 - 1a edizione - copertina fronte.jpg|thumb|right|160px|[[Першая кніга, эсперанта|Першы падручнік эсперанта]] быў апублікаваны ў [[Варшава|Варшаве]] ў 1887 годзе]]
[[Выява:Tolstoj Kie estas amo cover.jpg|thumb|right|160px|Твор Л. Н. Талстога «Дзе любоў, там і Бог» у перакладзе на эсперанта. Выданне «Посредника» выдання [[Талстоўцы|талстоўцаў]] 1912 года]]
Стваральнік эсперанта Л. Заменгоф вольна гаварыў на некалькіх мовах, дзве з якіх былі славянскімі ([[руская мова|руская]] і [[польская мова|польская]]). Сярод першых перакладаў, заклаўшых асновы літаратурнага стыля эсперанта, былі творы рускіх пісьменнікаў: «Рэвізор» Гогаля, «Завея» Пушкіна, «Княжна Мэры» Лерамантава і інш.

Што тычыцца славянскага ўплыву на [[фаналогія|фаналагічным]] узроўні можна сказаць, што ў эсперанта няма ніводнай фанемы, якой не было б у рускай ці ў польскай мовах. Эсперанцкі алфавіт нагадвае чэшскі, славацкі, харвацкі, славенскі алфавіты (адсутнічаюць сімвалы ''q, w, x'' актыўна выкарыстоўваюцца сімвалы з дыякрытыкай: ''ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ і ŭ'').

У лексіцы за выключэннем слоў, якія абазначаюць чыста славянскія рэаліі (''barĉo'' — боршч і інш.), з 2612 каранёў, пададзеных «Universala Vortato» (1894), толькі 29 маглі быць узяты з рускай ці польскай мовы. Але славянскі ўплыў у лексіцы праяўляецца ў актыўным ужыванні прыназоўнікаў у якасці прыставак (напрыклад ''sub'' — пад, ''auskulti'' — слухаць ''subaŭskulti'' — падслухоўваць). Падваенне асноў ідэнтычна такому ў рускай мове: ''plen-plena'' — полным-полно, ''finfine'' — в конце концов. Асобныя славянізмы першых гадоў існавання эсперанта былі нівеліраваны: напрыклад, дзеяслоў ''elrigardi'' (el-rigard-i) — выглядаць быў заменены новым — ''aspekti''.

У сінтаксісе асобных прыназоўнікаў і злучнікаў захоўваецца славянскі ўплыў, які раней быў яшчэ большым (''kvankam teorie…sed en la praktiko…'' — хаця ў тэорыі…, але на практыцы…). Паводле славянскай мадэлі ажыццяўляецца і дапасаванне часоў (''Li dir'''is''', ke li jam far'''is''' tion'' — Ён сказаў, што ўжо зрабіў гэта, ''Li dir'''is''', ke li est'''os''' tie'' — Ён сказаў, што будзе там).

Можна сказаць, што ўплыў славянскіх моў (найперш рускай) на эсперанта значна мацнейшы, чым гэта прынята лічыць, і перасягае ўплыў раманскіх і германскіх моў. Сучаснае эсперанта пасля «рускага» і «французскага» перыядаў уступіла ў гэтак званы «міжнародны» перыяд, калі асобныя этнічныя мовы ўжо не аказваюць значнага ўплыва на яго далейшае развіццё.

'''Літаратура па пытанні:'''

* [[Мішэль Дзюк Ганіназ|М. Дзюк Ганіназ]] Славянское влияние в эсперанто // Проблемы международного вспомогательного языка. — М.: «Наука», 1991. -- 113 с.
* [[Барыс Рыгоравич Колкер|Б. Р. Колкер]]. Вклад русского языка в формирование и развитие эсперанто: Автореф. … канд. филол. наук. — М., 1985.<ref>[https://web.archive.org/web/20070310225803/http://miresperanto.narod.ru/konsultoj/kontribuo-1.htm Вклад русского языка]</ref>

=== Навукова-тэхнічная тэрміналогія ===
Існуюць дзясяткі галіновых аб'яднанняў эсперантыстаў. Так, станам на красавік 2013 года ў UEA (Сусветнай асацыяцыі эсперантыстаў) уваходзілі як калектыўныя члены 63 галіновых аб'яднанняў. Болшасць з гэтых аб'яднанняў вядзе і дапаўняе тэрміналагічныя слоўнікі ў сваёй галіне. Амаль усе слоўнікі выкладзены ў інтэрнэт і рэгулярна абнаўляюцца пры вольным, бясплатным доступе. Важнейшыя галіны (напрыклад, інфарматыка, фізіка, электроніка) маюць па некалькі версій слоўнікаў, якія вядуць розныя калектывы.

Як і ў эсперанта ўвогуле, у тэрміналогіі таксама прыймаюцца меры для пазбаўлення ад двухсэнсоўнасцей. Напрыклад, момант часу вызначаецца словам momento. Але фізічныя велічыні вярчальнага руху, які не маюць вымернасці часу — момант інерцыі, момант імпульсу — вызначаюцца словам momanto.

== Гісторыя ==
''Асноўная старонка — [[Гісторыя эсперанта]]''

=== Юнацтва Заменгофа ===
Эсперанта было прыдумана [[Людвіг Лазар Заменгоф|Людвігам Лазарам Заменгофам]]. Ён жыў у шматнацыянальным [[Беласток]]у, які тым часам уваходзіў у склад [[Расійская Імперыя|Расійскай Імперыі]], зараз у [[Польшча|Польшчы]], дзе часты ўзнікалі непаразуменні паміж прадстаўнікамі розных народаў. Хлопчык лічыў, што прычына канфліктаў — гэта адсутнасць агульнай мовы, і будучы яшчэ гімназістам, пачаў працу над праектам новай падыходзячай мовы, здольнай вырашыць гэту задачу. Яна павінна быць — у адрозненні ад нацыянальных моў — нейтральнай, лёгка вучыцца, і прымацца як другая мова для ўсіх. Мова вывучаемая адначасова з нацыянальнымі, і ўжываемая ў тых выпадках, калі ёсць неабходнасць у міжнародных зносінах.

=== Першыя ідэі ===
Спачатку, Заменгоф марыў уваскрэсіць [[латынь]], але палічыў яе занадта складанай. Потым вывучаючы англійскую мову, ён заўважыў, што граматыка мовы можа быць значна прасцейшай, чым ён думаў раней. Але заставалася праблема вывучэння занадта вялікай колькасці словаў. аднойчы Заменгоф заўважыў 2 рускамоўныя шыльды: швейцарская і кандытарская. Гэтыя словы, створаныя з дапамогай аднаго суфікса, далі яму ідэю гібкага словаўтварэння з дапамогай [[афікс]]аў, якое бы паменшыла адносную колькасць словаў, неабходных для вывучэння. Ён таксама, для палягчэння вывучэння мовы браў словы з моў лацінскай і германскай мовы, якія тым часам вывучаліся ў большасці краін свету.

=== Канчатковая версія ===
[[Выява:Unua libro per russi - 1887 - 1a edizione - copertina fronte.jpg|thumb|right|Першы падручнік мовы эсперанта, выдадзены ў Варшаве, ў 1887 годзе]]
Першы праект, пад назвай Lingwe uniwersala, быў у значнай ступені гатовы ўжо ў 1878 годзе, але бацька Заменгофа, настаўнік моў, палічыў працу сына марнай і ўтапічнай, тады, верагодна, зніклі рукапісы, давераныя яму сынам. Паміж 1879 і 1885 гадамі, Заменгоф вывучаў медыцыну ў Маскве і Варшаве. У гэты час, ён зноў займаўся міжнароднай мовай. У 1879 годзе, Заменгоф выкладаў першую версію гэтай мовы сябрам. Пасля некалькі гадоў, ён перакладаў на прыдуманую ім мову паэзію, каб як мага больш, палепшыць мову.
Калі ён ужо быў гатовы апублікаваць мову, гэта было забаронена цэнзурай. Расчараваны гэтым Заменгоф бавіў час у перакладах на эсперанта [[Стары Запавет|Старога Запавета]], і твораў [[Уільям Шэкспір|Шэкспіра]]. [[26 ліпеня]] [[1887]] года была выдадзена рускамоўная версія яго [[Першая кніга (эсперанта)|кнігі]] «Международный язык» («Міжнародная мова»). Ад [[псеўданім]]а аўтара: Д-р Эсперанта, пад якім была выдадзена кніга, з цягам часу была ўтворана назва мовы. Спачатку яна называлася «Мова д-ра Эсперанта» потым, скарочана — эсперанта.

=== Спробы змен ===
Заменгоф атрымаў вялікую колькасць лістоў, у якіх акрамя ўхвальных меркаванняў, часта пісаліся прапановы па зменам у новастворанай мове. Кожную прапанову Заменгоф рэгістраваў, і потым, пачаў публікаваць у эсперантамоўным часопісе La Esperantisto, які выдаваўся ў [[Нюрнберг]]у. У гэтым самым часопісе, двойчы праходзілі галасаванні чытачоў па прапанаваным зменам. Большасць, аднак не згадзілася са зменамі. Пасля гэтых галасаванняў, прыхільнікі моўных рэформ на некаторы час змоўклі, і эсперанта пачало шырока распаўсюджвацца. Наступныя спробы змен прывялі да ўзнікнення мовы [[Іда]]. Большасць чытачоў часопіса ў той час жылі ў [[Расія|Расіі]], але неўзабаве, La Esperantisto быў там забаронены, з-за публікацыі артыкула [[Леў Талстой|Льва Талстога]]. Часопіс перастаў выдавацца, але неўзабаве, з'явіўся новы: Lingvо Internacia, які выдаваўся спачатку ў [[Швецыя|шведскай]] [[Упсала|Упсале]], потым у [[Венгрыя|Венгрыі]], пасля ў [[Парыж]]ы. Выданне гэтага часопіса спынілася з-за першай сусветнай вайны.

=== Распаўсюджванне мовы ===
[[Image:1905-uk-eliro-el-la-kongresejo.jpg|thumb|Удзельнікі першага Сусветнага Кангрэса эсперантыстаў у горадзе Булонь-сюр-Мэр]]
Новую міжнародную мову яе прыхільнікі пачалі ўжываць падчас розных сустрэч, звязаных як з прафесіянальным жыццём, так і з хобі. Спачатку, эсперанта існавала толькі ў пісьмовай форме, але, пасля першага [[Сусветны Кангрэс эсперантыстаў|Сусветнага Кангрэса Эсперантыстаў]] у [[Булонь-сюр-Мэр]], стала відавочна, што на штучнай міжнароднай мове магчыма мець зносіны і падчас размовы, што павялічыла колькасць сустрэч паміж [[эсперантыст]]амі.

У 1905 годзе была заснавана [[Акадэмія эсперанта]], у 1907 — [[Сусветная асацыяцыя эсперанта]].

У 1912 годзе, Заменгоф, падчас урачыстай цырымоніі з нагоды адкрыцця Сусветнага кангрэса ў [[Кракаў|Кракаве]], адмовіўся ад сваёй ролі ў эсперантысцкім руху.

Мары аб гармоніі і мірным жыцці пасля [[Першая Сусветная вайна|Першай Сусветнай вайны]], выклікалі значнае распаўсюджванне эспенранта. Першы пасляваенны Сусветны Кангрэс адбыўся ў [[Прага|Празе]] ў [[1921]] годзе. У [[1927]] годзе ў [[Вена|Вене]] быў заснаваны Міжнародны эсперанта-музей.

У перыяд, паміж сусветнымі войнамі, эсперанта пераследавалі ў фашысцкай [[Германія|Германіі]] і сталінскім [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзе]].

=== Пасля Другой Сусветнай вайны ===
Генеральная Асамблея [[ЮНЕСКА]] прыняла ў 1954 і 1985 гадах [[Рэзалюцыі ЮНЕСКА аб эсперанта|рэзалюцыі]].

Да эсперанта былі прыхільны шмат якія кіраўнікі Польскай навуковай акадэміі.

Міжнародны Каталіцкі Саюз эсперантыстаў у 1990 годзе прыняў дакумент Norme per celebraizione della Messa in esperanto <ref>[http://www.ikue.org./historio/mesonormoj.htm]{{Недаступная спасылка}}</ref>, згодна з якім, Ватыкан дазваляе служыць Святую Імшу на эсперанта. Такім чынам, эсперанта стала першай штучнай літургічнай мовай у [[каталіцызм]]е.
Той факт, што шмат якія цэлі эсперантысцкага руху не выкананы, прыпісваюць тэхналагічнай і культурнай гегемоніі [[Англія|Англіі]] і [[ЗША]], галоўным чынам, пасля Другой Сусветнай вайны, вынікам якой з'яўляецца паўсюднае ўжыванне англійскай мовы ў міжнародных зносінах.

== Сучасны стан эсперанта ==
''Асноўная старонка — [[Сучаснае развіццё эсперанта]]''

[[Image:Flag of Esperanto.svg|thumb|Сцяг эсперанта]]
[[Image:Jubilea simbolo.svg|thumb|Юбілейны сімвал эсперанта]]
У сучасным свеце, калі ўсё больш увагі надаецца правам меньшасцей, і моўнай разнастайнасці, таксама часцей звяртаюцца і да ідэі міжнароднай мовы. Недзяржаўныя арганізацыі і асацыяцыя настойваюць, каб дыскусіі аб міжнароднай мове праводзілі [[ААН]][[Еўрапейскі саюз]].
Сярод вядомых людзей, якія цікавяцца ці цікавіліся эсперанта ёсць лаўрэат [[Нобелеўская прэмія|Нобелеўскай прэміі]] [[Рэінхарт Селтэн]], чэмпіёнка свету па шахматах [[Юдзіт Полгар]], [[Цівадар Сорас]] — бацька фінансіста [[Джордж Сорас|Джорджа Сораса]], беларускія пісьменнікі [[Сяргей Новік-Пяюн]], [[Янка Маўр]]<ref>[http://sb.by/post/99975 Пра заняткі Янкі Маўра эсперанта] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131005103950/http://www.sb.by/post/99975/ |date=5 кастрычніка 2013 }}</ref>.

Стваральнік эсперанта Лазар Людвіг Заменгоф, спадзяючыся на распаўсюджванне мовы, надаў ёй мінімальную граматыку і абмежаваны слоўнік. Сёння аднак, эсперанта з’яўляецца развітай мовай, з вялікай колькасцю асоб, якія ўжываюць гэту мову, жывучы ў шмат якіх краінах свету, і складанай сістэмай выказвання.

=== Стан развіцця мовы ===
Спачатку эсперанта складаўся з каля тысячы каранеў, з якіх было магыма стварыць 10—12 тысяч словаў. Сучасныя слоўнікі эсперанта складаюцца з 15—20 тысяч каранеў, з якіх магчыма ўтварыць сотні тысяч словаў. За актуальнымі тэндэнцыямі развіцця мовы назірае Акадэмія эсперанта.

Сучаснае эсперанта ёсць вынік калектыўнай працы вялікай колькасці філолагаў, паэтаў, пісьменнікаў, і некалькіх пакаленняў яго карыстальнікаў. На працягу больш чым 120 гадоў былі створаны тысячы слоў, выразаў, метафараў, моўных фігур, выпрацаваны таксама слоўнікі для розных навук.

=== Мадыфікацыі ===
Нягледзячы на лёгкасць граматыкі, некаторыя асаблівасці мовы эсперанта, вызываюць крытыку. На працягу ўсяго існавання эсперанта сярод яго прыхільнікаў з'яўляліся людзі, якія жадалі змяніць мову ў лепшы, па іх разуменню, бок. Але, паколькі ўжо існавалі [[Асновы эсперанта]], мову было немагчыма рэфарміраваць — толькі ствараць новыя [[планавая мова|планавыя мовы]], якія адрозніваліся ад эсперанта. Такія мовы атрымалі ў [[інтэрлінгвістыка|інтэрлінгвістыцы]] імя эсперантоіды ці эсперанціды.
Гісторыя эсперанцідаў пачынаецца ў 1907 годзе, калі была створана мова [[іда]]. Пасля стварэння новай мовы частка эсперанцістаў стала прыхільнікамі іда.

У падобнай сітуацыі апынулася і іда, пасля з’яўлення «палепшанага іда» — мовы [[навіяль]].

Іншыя мовы — [[нэа]] [[эсперанціда]] зараз практычна не ўжываюцца ў жывых зносінах. Мовы, створанныя пад уплывам эсперанта, з'яўляюцца і ў наш час.

=== Носьбіты ===
Па дадзеных праекта Ethnologue <ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp&code=ESP Ethonologie 14 report for language code ESP]</ref>, агульная колькасць людзей валодаючых эсперанта складае 2 мільёны, з якіх для 2000 гэтая мова з'яўляецца роднай (галоўным чынам гэта дзеці бацькоў з розных народаў, якія ўжываюць у паўсядзённым жыцці эсперанта). Гэтая лічба была атрымана амерыканскім эсператныстам Сідні Кубрыкам, які не раскрыў метаду яе падліку. Маркус Сікошак лічыць гэту лічбу перабольшанай. Паводле яго думкі, калі б у свеце было каля мільёна эсперантыстаў, то ў яго горадзе, Кёльне, павінна б было быць прынамсі 180 эсперантыстаў. Але Сікошак знайшоў толькі 30 чалавек, якія гавораць на эсперанта ў Кёльне, і такую ж невялікую колькасць эсперантыстаў у іншых вялікіх гарадах. Ён таксама адзначыў, што членамі розных арганізацый па ўсім свеце з'яўляецца толькі 20 тысяч чалавек<ref>Sikosek> Ziko M. ''Esperanto Sen Mitoj'' («Esperanto without Myts»).Sekond edition. Antwerp: Flandra Esperanto-Ligo, 2013</ref>.

Паводле меркавання фінскага лінгвіста Й. Лціндстэла, эксперта па эсперантыстах «з нараджэння», прыкладна для 1000 чалавек ва ўсім свеце эсперанта з'яўляецца роднай мовай, яшчэ каля 10 тысяч здольны вольна размаўляць на гэтай мове, і каля 100 тысяч здольны актыўна яе выкарыстоўваць<ref>[http://www.helsinki.fi/~jslingst/denask-l.html DENASK-L@helsinki.fi]</ref>

==== Размеркаванне па краінах ====
Найбольшая колькасць [[эсперантыст]]аў жыве ў [[Еўрапейскі саюз|Еўрапейскім саюзе]], там жа адбываецца большасць з эсперанта-мерапыемстваў<ref>[http://www.esperanto.hu.matrix.euroweb.hu/eventoj/kalendar.htm статыстыка эсперанта-сустрэч, кангрэсаў і курсаў з 1996 па 2008 гады] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081223033709/http://www.esperanto.hu.matrix.euroweb.hu/eventoj/kalendar.htm |date=23 снежня 2008 }}</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/09.04.2010/1 Сустрэчы на ўсходзе Польшчы і ў Літве вясной-летам 2010 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20101206214953/http://www.e-novosti.info/blog/09.04.2010/1 |date=6 снежня 2010 }}</ref>. Па-за межамі Еўропы актыўны эсперанта-рух ёсць у [[Бразілія|Бразіліі]]<ref>[http://e-novosti.info/58php#roger Ускосныя згадванні эсперанта-падзей у інтэрв'ю з эсперанцкім дзіджэям з Бразіліі]{{Недаступная спасылка}}</ref>, [[В’етнам]]е<ref>Прынамсі, у Ханоі адбыўся міжнародны моладзевы кангрэс эсперанта пры падтрымцы мясцовых улад, у 2012 годзе, Сусветны Кангрэс Эсперанта</ref>, [[Іран]]е<ref>[http://groups.yahoo.com/group/iranaj-esperantistoj/ Паштовая група іранскіх эспеантыстаў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20121011121416/http://groups.yahoo.com/group/iranaj-esperantistoj/ |date=11 кастрычніка 2012 }}</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/22/06/2003/3 Іранскі эсперанцкі часопіс удзельнічаў у Іранскім фестывалі прэсы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305021244/http://www.e-novosti.info/blog/22/06/2003/3 |date=5 сакавіка 2016 }}, стэнд часопіса наведаў прэзідэнт Хатамі</ref>, [[Кітай|Кітаі]]<ref>[http://www.e-novosti.info/blog/24.05.2004/1 Сусветны кангрэс эсперанта ў КНР — больш за 700 мясцовых удзельнікаў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110104015911/http://www.e-novosti.info/blog/24.05.2004/1 |date=4 студзеня 2011 }}</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/21.09.2004/1 2004 год: адкрыццё Манументу эсперанта ў пекінскім парку Чааян] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20101206200539/http://www.e-novosti.info/blog/21.09.2004/1 |date=6 снежня 2010 }}</ref>, [[ЗША]]<ref>[http://www.esperanto.org/nask/ NASK: штогадовыя курсы эсперанта ва ўніверсітэце Сан-Дыега]. На курсы запрашаюць лепшых выкладчыкаў і граматыстаў са ўсяго света</ref><ref>[http://esperanto-USA.org/eo/node/1040 Статыстыка членаў Esperanto-USA за некалькі гадоў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170716042755/http://esperanto-usa.org/eo/node/1040 |date=16 ліпеня 2017 }}</ref>, [[Японія|Японіі]]<ref>[http://www.e-novosti-info/blog/15.11.2005/1 Уражанні ад Японскага эсперанта-кангрэса (кастрычнік 2005 г.)]{{Недаступная спасылка}}</ref> і некаторых іншых краінах. Практычна няма эсперантыстаў у арабскіх краінах і, напрыклад, у [[Тайланд]]зе<ref name="jarlibro08">Universala Esperanto-Asocio. Jarlibro 2004</ref>. Пачынаючы з 199-х гадоў пастаянна ўзрастае колькасць эсперантыстаў у [[Афрыка|Афрыцы]], асабліва ў такіх краінах як [[Бурундзі]], [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]], [[Зімбабвэ]] і [[Тога]]. Сотні эсперантыстаў ёсць у [[Непал]]е, [[Філіпіны|Філіпінах]], [[Інданезія|Інданезіі]], [[Манголія|Манголіі]] і іншых [[азія]]цкіх краінах.

Сусветная асацыяцыя эсперанта (UEA) налічвае найбольшую колькасць членаў у Бразіліі, Германіі, Францыі і ЗША, што можа быць паказчыкам актыўнасці эсперантыстаў паводле краін, хаця магчыма адлюстроўвае і іншыя фактары (такія, як, напрыклад, больш высокі ўзровень жыцця, дазваляючы эсперантыстам з гэтых краін плаціць штогадовы ўзнос).

=== Вывучэнне эсперанта ===
Эксперыменты і нефармальныя назіранні паказалі, што папярэдняе вывучэнне эсперанта пазітыўна ўплывае на вывучэнне іншай мовы. Было праведзена некалькі даследаванняў гэтага феномену: напрыклад, група вучняў вывучала цягам аднаго года эсперанта, а потым цягам трох гадоў французскую мову. Гэтая група мела лепшыя вынікі, чым кантрольная група, вывучаўшая французскую мову цягам чатырох гадоў. Падобныя вынікі былі тады, калі другой мовай была японская, ці працяг эксперымента быў скарочаны напалову. Але ў гэтым даследаванні не гаворыцца, ці прыносіла карысць папярэдняе вывучэнне якой-небудзь іншай мовы, напрыклад латынню.
Хаця выкладанне эсперанта існуе і ва ўніверсітэтах (напрыклад ва ўніверсітэце імя Масарыка ў [[Брно]], [[Чэхія]]), большасць асоб вывучае мову самастойна, падчас курсаў (напрыклад у мясцовых клубах), у сеціве. падручнікі і дапаможнікі для вывучэння мовы існуюць больш за сто год.

=== Афіцыйны статус ===
Эсперанта не з'яўляецца афіцыйнай мовай у якой-небудь дзяржаве, але ў пачатку дваццатага стагоддзя існавалі планы зрабіць з нейтральнай тэрыторыі [[Морэснет]] першую эсперантысцкую дзяржаву, і на штучным [[Рэспубліка Вострава Ружы|востраве Ружы]] існавала кароткі час у 1968 годзе «нацыя», ужываўшая эсперанта як афіцыйную мову. Эсперанта ўжываюць у сваёй дзейнасці некалькі недзяржаўных арганізацый (большай часткай эсперантысцкіх). Эсперанта з'яўляецца першай штучнай літургічнай мовай у [[каталіцызм]]е.

У 1954 годзе [[ЮНЕСКА]] прызнала, што мэты дасягнутыя эсперанта супадаюць з мэтамі ЮНЕСКА. Гэта дало пачатак паміж ЮНЕСКА і [[Сусветная асацыяцыя эсперанта|Сусветнай асацыяцыяй эсперанта]], якая была зарэгістравана як арганізацыя ўзроўню Б. У 1985 годзе Генеральная асамблея ЮНЕСКА заклікала дзяржавы-члены ўжываць эсперанта ў міжнародных зносінах. Сусветная асацыяцыя эсперанта мае зносіны з [[ААН]], [[ЮНІСЕФ]], [[Савет Еўропы|Саветам Еўропы]].

Паводле пастановы мэрыі, з 11-га ліпеня 2006 года [[Германія|нямецкі]] горад [[Герцберг-ам-Гарц|Херцберг]] афіцыйна называецца горадам эсперанта, што звязана з культурнымі і асветніцкімі мерапрыемствамі звязанымі з эсперанта. Герцберг мае партнёрскія зносіны з польскім горадам [[Горад Гура, Польшча|Гура]], у зносінах паміж гэтымі гарадамі ўжываецца эсперанта.

== Праблемы і перспектывы эсперанта ==

=== Гістарычны фон ===
[[Выява:Poŝta karto jaro 1946.png|thumb|Паштоўка з тэкстам па рускай мове і эсперанта, выдадзеная ў 1946 годзе]]
На становішча эсперанта ў грамадстве значна ўплывалі палітычныя падзеі XX стагоддзя, у першую чаргу стварэнне, развіццё і наступнае знікненне камуністычных рэжымаў у [[СССР]] і краінах [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропы]], усталяванне [[Нацыянал-сацыялізм|нацысцкага рэжыму]] ў [[Германія|Германіі]], падзеі [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]].

У СССР эсперанта актыўна распаўсюджваўся ў 1920-я гады, дзякуючы прапанове [[Леў Троцкі|Троцкага]]<ref>[http://lib.socio.msu/1/librarĝ?e=d-000-00---001uĉeb--00-0-0-0promot-10---4------0-01--1ru-50---20-help---00031-001-0-0ĵindoĵsZz-1251-00&a=d&c1=CL1&d=HAŜO10a3b07ac3e27a72e85a358.7.9 Н. Б. Мячкоўская. Сацыяльная лінгвістыка. Штучныя мовы-пасрэднікі і інтэрлінгвістыка]{{Недаступная спасылка}}</ref>, гэтая мова шырока вывучалася як «мова сусветнай рэвалюцыі». Эсперанта шырока выкарыстоўвалі ў сетцы «рабкораў» (рабочых карэспандэнтаў), на гэтай мове шырока вялося радыёвяшчанне (у тым ліку і ўнутранае). У гэты час нават надпісы на паштовых канвертах рабіліся на двух мовах, рускай і эсперанта<ref>[http://e-novosti.info/forumo/vievtopic.php?t=3886 Эсперанта на паштоўках і марках СССР, канец 1920-х гадоў]{{Недаступная спасылка}}</ref> (паводле асобных сведчанняў такія паштоўкі выходзілі і потым — напрыклад, у 1946 годзе<ref>[http://www.esperanto.org/Ondo/H-mahnac.htm {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130511171312/http://www.esperanto.org/Ondo/H-mahnac.htm |date=11 мая 2013 }} {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130511171312/http://www.esperanto.org/Ondo/H-mahnac.htm |date=11 мая 2013 }} {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130511171312/http://www.esperanto.org/Ondo/H-mahnac.htm |date=11 мая 2013 }} Esperanta saluto el la jaro 1946 {{ref-eo}}] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130511171312/http://www.esperanto.org/Ondo/H-mahnac.htm |date=11 мая 2013 }}</ref>).
Але з сярэдзіны 1930-х гадоў супраць носьбітаў эсперанта пачаліся рэпрэсіі, іх абвінавачвалі ў «трацкізме», «шпіянажы» і «тэрарызме»<ref>[http://historio.ru/kaketobĝ.php «Як гэта было?»]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
Шмат хто з савецкіх эсперантыстаў адышоў ад актыўнай дзейнасці. У нацысцкай Германіі таксама пераследавалі прыхільнікаў эсперанта. У выніку, рух эсперантыстаў у гэтых краінах фактычна спыніў сваё існаванне.

У 1950-я гады, калі рух эсперантыстаў пачынае адраджацца, найбольш уплывовай дзяржавай сталі [[ЗША]], у выніку месца міжнароднай мовы фактычна займае [[англійская мова|англійская]], што значна ўдакладняе распаўсюджванне эсперанта.
Падзенне камуністычных рэжымаў у СССР і краінах Усходняй Еўропы ў 1980-1990-х гадах і ўзніклыя ў выніку гэтага эканамічныя цяжкасці пазбавілі эсперанта арганізацыі эканамічнай базы, а шмат каго з іх членаў вымусілі пакінуць рух, заняўшыся пошукам сродкаў да існавання. У сувязі з гэтым рост колькасці прыхільнікаў запаволены (напрыклад, колькасць індывідуальных членаў Сусветнай асацыяцыі эсперанта (UEA) нават скарацілася з 8071 чалавека ў 1991 годзе да 5657 у 2002 годзе, памяншэнне колькасці асацыяваных членаў у 1991 годзе — з 25 да 19 тысяч, асабліва рэзкім было ў [[Балгарыя|Балгарыі]] і [[Венгрыя|Венгрыі]]).
Развіццё інтэрнэта значна палегчыла сувязі паміж эсперантыстамі, спрасціла доступ да літаратуры, музыкі і фільмам на гэтай мове, садзейнічала развіццю дыстанцыйнага навучэння

=== Праблемы эсперанта ===
Асноўныя праблемы, з якімі сутыкаецца эсперанта, з'яўляюцца характэрнымі для большасці дысперсна пражываючых грамадстваў, якія не атрымліваюць фінансавай дапамогі з боку дзяржаўных органаў. Адносна невялікія сродкі эсперанта-арганізацый, якія складваюцца большай часткай з ахвяраванняў, працэнтаў па банкаўскім укладам, і таксама прыбыткаў ад некаторых камерцыйных прадпрыемстваў (пакеты акцый, здаванне ў арэнду нерухомасці), не дазваляюць весці шырокую рэкламную кампанію, інфармуючы грамадства пра эсперанта і яго магчымасці. У выніку нават шмат хто з еўрапейцаў не ведаюць пра існаванне гэтай мовы<ref>[http://www.liberafolio.org/2008/francaesploro Вынікі апытання 2008 года ў Францыі] прадэманстравалі, што пра эсперанта ведае каля 40 % апытаных; з іх толькі 8 % даведаліся пра мову з друку, 7 % — з тэлеперадач</ref>, ці абапіраюцца на недакладныя звесткі, уключаючы негатыўныя міфы. У сваю чаргу адносна малая колькасць эсперантыстаў спрыяе ўмацаванню ўяўленняў пра гэту мову, як пра няўдалы праект.

Адносна малая колькасць і дысперснае пражыванне эсперантыстаў абумоўлівае адносна малыя тыражы перыядычных і кніжных выданняў на гэтай мове. Самы вялікі тыраж маюць часопіс [[Esperanto]], афіцыйнае выданне Сусветнай асацыяцыі эсперанта (5500 экземпляраў) і грамадска-палітычны часопіс [[Monato]] (1900 экземпляраў)<ref name="Ĉu kunlaboro">[http://www.esperanto.de/ea/2008/ea2008_4_2.pdf Ĉu kunlaboro solvos problemon? Al multaj Esperanto-gazetoj mankas abonantoj]</ref>. Большасць з перыядычных выданняў на эсперанта даволі сціпла аформлены. Тым жа часам шэраг часопісаў — такія як «[[La Ondo de Esperanto]]»<ref>[http://www.esperanto.org./Ondo/Ind-Ondo.htm La Ondo de Esperanto] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140220102110/http://www.esperanto.org/Ondo/Ind-ondo.htm |date=20 лютага 2014 }}</ref>, «[[Beletra almanako]]»<ref>[http://www.beletraalmanako.com/boao/index.html Beletra Almanako — BA — Literaturo en Esperanto — Eldonejo Mondial]</ref> вылучаюцца высокім узроўнем паліграфічнага выканання, не саступаючы лепшым нацыянальным узорам. З 2000-х гадоў шмат якія з выданняў распаўсюджваюцца таксама і ў выглядзе электронных версій — больш танных, аператыўных і добра аформленых. Некаторыя выданні распаўсюджваюцца толькі такім чынам, у тым ліку бясплатна (напрыклад, выдаючыся ў [[Аўстралія|Аўстраліі]] «Mirmekobo»<ref>[http://web.me.com/donbroadribb1/Mirmekobo.html Bonvenon al Mirmekobo]{{Недаступная спасылка}}</ref>).
Тыражы кніжных выданняў на эсперанта за рэдкім выключэннем невялікія, мастацкія творы рэдка друкуюцца тыражом большым за 200—300 экземпляраў<ref>Lena Kapunina. Ni ne entombigu niajn literaturajn trezorojn // Beletra almanako. № 6. (Oktobro 2009). p. 120.</ref> і з-за гэтага іх аўтары не могуць прафесійна займацца літаратурнай творчасцю (прынамсі толькі на эсперанта). Да таго ж для пераважнай большасці эсперантыстаў гэтая мова з'яўляецца другой, і ступень валодання ёю не заўсёды дазваляе свабодна ўспрымаць ці ствараць складаныя тэксты — мастацкія, навуковыя і гэтак далей.

Ёсць прыклады, калі творы, першапачаткова створаныя на адной нацыянальнай мове, перакладаліся на іншую мову пры пасрэдніцтве эсперанта<ref>«''Эсперанта выкарыстоўваецца як мова-пасрэднік для перакладу з адной нацыянальнай мовы на іншую. Так, творы некаторых польскіх пісьменнікаў, перакладзены на іншыя мовы не з арыгіналаў, а з удалых эсперанцкіх перакладаў (А. Міцкевіча і Б. Пруса — на кітайскую мову, Э. Ажэшкі — на японскую), а кніга прафесара Угорэ Тойфумі „Жахі пекла“ была перакладзена на нямецкую з эсперанцкага перакладу японскага арыгінала''». Цытуецца паводле {{кніга |аўтар = Каралевіч А. І. |частка = Уводіны |загаловак = Кніга пра эсперанта |спасылка = http://miresperanto.narod.ru/biblioteko/korolevich/01.htm |месца = Кіеў |выдавецтва = Наукова думка |год = 1989 |старонак = 256 |isbn = - 5-12-000985-9 |archive-url = https://web.archive.org/web/20110921004148/http://miresperanto.narod.ru/biblioteko/korolevich/01.htm |archive-date = 21 верасня 2011 }}</ref>

=== Перспектывы эсперанта ===
У эсперанта-таварыстве асабліва папулярна ідэя аб увядзенні эсперанта ў якасці дапаможнай мовы Еўрапейскага саюза <ref>[http://www.mignews.com/news/culture/world/060209_182255_90413/html] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20121128023745/http://www.mignews.com/news/culture/world/060209_182255_90413/html|date=28 лістапада 2012}}</ref>. Прыхільнікі гэтай кропкі гледжання лічаць, што гэта зробіць міжмоўныя зносіны ў Еўропе больш раўнапраўным і эфектыўным і адначасова рашыць праблему еўрапейскай ідэнтыфікацыі. З прапановамі аб больш сур'ёзным разгляданні эсперанта на еўрапейскім узроўні выходзілі некаторыя еўрапейскія палітыкі і цэлыя партыі, прынамсі прадстаўнікі Транснацыянальнай радыкальнай партыі <ref>[http://e-novosti.info/72php#en]{{Недаступная спасылка}}</ref>. Акрамя таго існуюць прыклады ўжывання эсперанта ў еўрапейскай палітыцы (напрыклад эсперантамоўныя версіі інфармацыйнага бюлетэня «Conspektun rerum latinus» падчас старшынства ў ЕС Фінляндыі <ref>[http://www.e-novosti.info/blog/31.08.2006/1]</ref>. падчас выбараў на еўрапейскім узроўні ўдзельнічае невялікая палітычная партыя «Еўропа — Дэмакратыя — Эсперанта», набраўшая 41 тысячу галасоў падчас выбараў у [[Еўрапарламент]] у 2009 годзе [http://www.e-novosti.info/blog/08.06.2009/1] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110104083732/http://www.e-novosti.info/blog/08.06.2009/1 |date=4 студзеня 2011 }}

== Ужыванне эсперанта ==
Кожны год выдаюцца сотні новых перакладных і арыгінальных кніг на эсперанта<ref>[http://www.e-novosti.info/blog/24.11/2004/1 Esperanto новості: «…штогод на сусветны рынак выходзіць больш за 200 кніг на эсперанта (менавіта такая колькасць анонсаў з'яўляецца ў спецыяльнай рубрыцы часопіса „Esperanto“)… Штогод у свеце прадаюць каля 30 тыс. асобнікаў кніг на эсперанта»]</ref>. Эсперанта-выдавецтвы ёсць у [[Расія|Расіі]], [[Чэхія|Чэхіі]]<ref>[http://www.kava-pech.cz/index-esperanto.html Kava-Pecz.cz] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091205063516/http://www.kava-pech.cz/index-esperanto.html |date=5 снежня 2009 }}</ref>, [[Італія|Італіі]]<ref>[http://www.edstudio.it/index.php Edustudio]{{Недаступная спасылка}}</ref>, [[ЗША]]<ref>[http://www.librejo.com/ Mondial]</ref>, [[Бельгія|Бельгіі]]<ref>[http://www.esperanto.be/fel/but/index.php FEL]</ref>, [[Нідэрланды|Нідэрландах]]<ref>[http://www.geocitrus.com/eldonejo_bero/ Bero]</ref> і іншых краінах. Сярод кніжных інтэрнэт-крам найбольшай папулярнасцю карыстаецца сайт Сусветнай арганізацыі эсперанта, у каталогу якога на 2013 год прапанавана 7145 розных тавараў, уключаючы 6369 найменняў кніжных выданняў (не лічачы 2283 букіністычных выданняў)<ref>[http://katalogo.uea.org/index.php?st=list Hodiaŭ en la Katalogo estas]</ref>.

Вядомы пісьменнік-фантаст [[Гары Гарысан]] сам валодаў эсперанта і актыўна прапагандаваў яго ў сваіх творах. Напрыклад, у апісаным свеце будучыні ў цыклах «Стальны пацук» і «Свет смерці» жыхары Галактыкі размаўляюць у асноўным на эсперанта.

Таксама на эсперанта выдаецца каля 250 газет і часопісаў<ref>[http://www.tejha.org/?page_id=22 Jukka Pietiläinen. Esperanta gazetaro: historio, nuntempo kaj perspektivoj]</ref>, многія з раней выдадзеных нумароў магчыма бясплатна загрузіць са спецыялізаванага сайта<ref>[http://www.gazetejo.org/ La Esperanta Gazetejo]</ref>. Большасць з выданняў прысвечаны дзейнасці выдаючых іх эсперанта-арганізацый (у тым ліку спецыяльных — аматараў прыроды, чыгуначнікаў, нудыстаў, геяў і г. д.), але існуюць таксама грамадска-палітычныя выданні ([[Monato]], Sennaciulo і інш.), літаратурныя ([[Beletra almanako]], [[Literatura Foiro]] і інш.).

Ёсць інтэрнэт-тэлебачанне на эсперанта. У адных выпадках гаворка ідзе пра бесперапыннае вяшчанне<ref>[http://esperanto-tv.com/ Esperanto TV]</ref>, у іншых — пра серыі відэаролікаў, якія карыстальнік можа выбіраць і праглядаць<ref>[http://farbskatol.net/dotclear/index.php Farbskatol] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100109090748/http://farbskatol.net/dotclear/index.php |date=9 студзеня 2010 }}</ref><ref>[http://esperanto.cat/kistv/index.php Kataluna informservo-televida (Kis-TV)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100110210536/http://esperanto.cat/kistv/index.php |date=10 студзеня 2010 }}</ref><ref>[http://tvbialystok.pl/tvesperanto/TV Esperanto Bjalistoko]{{Недаступная спасылка}}</ref>. На сайце [[YouTube]] выкладвае новыя ролікі група Esperanto<ref>[http://www.youtube.com/group/esperanto Esperanto]</ref>. З 1950-х гадоў з'яўляюцца мастацкія і дакументальныя [[Эсперанта-фільм|фільмы на эсперанта]]<ref>[http://akas.imdb.com/Sections/Languages/Esperanto/ IMDB] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070311164956/http://akas.imdb.com/Sections/Languages/Esperanto/ |date=11 сакавіка 2007 }}</ref>, а таксама субцітры на эсперанта да многіх фільмаў на нацыянальных мовах<ref>[http://filmoj.net/ Filmoj.net]</ref><ref>[http://laponto.esperanto.org.ar/ La Ponto] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070124235919/http://laponto.esperanto.org.ar/ |date=24 студзеня 2007 }}</ref>. Бразільская студыя Imagu-Filmo ужо выпусціла два мастацкія фільмы на эсперанта — «Gerda malaperis» i «La Patro».

На эсперанта вяшчае некалькі радыёстанцый<ref>[http://radioarkivo.org/ radioarkivo.org]</ref>: Міжнароднае радыё Кітая (CRI)<ref>[http://es.chinabroadkast.cn/ Міжнароднае радыё Кітая(CRI)]{{Недаступная спасылка}}</ref>, Radio Havano Kubo<ref>[http://www.radiohc.cu/esperanto/index.htm Radio Havano Kubo] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091226080325/http://www.radiohc.cu/esperanto/index.htm |date=26 снежня 2009 }}</ref>, Радыё Ватыкана<ref>[http://www.oekumene.radiovaticana.org/esp/on_demand.asp Радыё Ватыкана]{{Недаступная спасылка}}</ref>, Parolu, mondo! (Бразілія)<ref>[http://parolumondo.com/ Parolu, mondo!]</ref> і Польскае радыё<ref>{{Cite web |url=http://www.polskieradio.pl/podkasting/show/?nr=12&name=radiowe_polecane |title=Польскае радыё |access-date=12 студзеня 2014 |archive-date=11 сакавіка 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311063720/http://www.polskieradio.pl/podkasting/show/?nr=12&name=radiowe_polecane |url-status=dead }}</ref> (з 2009 года — у выглядзе інтэрнэт-падкаста), 3ZZZ (Аўстралія)<ref>[http://melburno.org.au/3ZZZradio/Arkivo de 3ZZZ Radio en Esperanto]{{Недаступная спасылка}}</ref>/

На эсперанта можна прачытаць навіны, даведацца пра надвор'е па ўсім свеце<ref>[http://esperanto.wunderground.com/ Welkome to Weather Underground : Weather Underground] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090601103955/http://esperanto.wunderground.com/ |date=1 чэрвеня 2009 }}</ref>, пазнаёміцца з навінкамі ў сферы камп'ютарных тэхналогій<ref>[http://blogo.ikso.net/ E@I-blogo]</ref>, спланаваць самастойныя падарожжы ў розныя краіны свету<ref>[http://vojagxo.info/ Vojaĝo]</ref>, выбраць у Інтэрнэце гатэль у [[Ротэрдам]]е<ref>[http://www.hotelvanwalsum.nl/josfinale.html josfinale]{{Недаступная спасылка}}</ref>, [[Рыміні]]<ref>[http://marselli.com/esp/index.pxp Rimini Hotel San Giuliano Rimini Hotels San Guliano — Hotel Marselli in San Giuliano Rimini]{{Недаступная спасылка}}</ref>, [[Беласток]]у<ref>[http://www.hotelesperanto.net/ Hotel Esperanto]</ref> і іншых гарадах, навучыцца гульні ў [[покер]]<ref>[http://wwwlearnlangs.com/pokero/ Lernu Pokeron en Esperanto]{{Недаступная спасылка}}</ref>. Міжнародная акадэмія ў Сан-Марына<ref>[http://www.ais-sanmarino.org/ AIS San-Marino]</ref> выкарыстоўвае эсперанта ў якасці адной са сваіх рабочых моў, тут можна атрымаць ступень магістра ці бакалаўра карыстаючыся эсперанта. У польскім горадзе [[Быдгашч]] з 1996 года працуе навучальная ўстанова, дзе рыхтуюць спецыялістаў у галіне культуры і турызму, а выкладанне вядзецца на эсперанта.

Патэнцыял эсперанта выкарыстоўваецца і ў мэтах міжнароднага бізнесу, значна спрашчаючы зносіны паміж яго ўдзельнікамі. Прыкладам можна даць італьянскага прадаўца кавы<ref>[http://www.coffee/byethost12.com/ Altkvalita itala kafo ĉe Via hejmo kaj kafejo]</ref> і шэраг іншых кампаній. З 1985 года дзейнічае Міжнародная камерцыйная і эканамічная група пры сусветнай арганізацыі эсперанта<ref>{{Cite web |title=IKEF |url=http://www.ikef.org/ |access-date=12 студзеня 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170316234230/http://www.ikef.org/ |archive-date=16 сакавіка 2017 |url-status=dead }}</ref>.

Са з'яўленнем новых інтэрнэт тэхналогій, такіх як [[падкастынг]], многія эсперантысты атрымалі магчымасць самастойнага вяшчання ў Інтэрнэце. Адным з самых папулярных падкастаў на мове эсперанта з'яўляецца Radio Verda (Зялёнае Радыё)<ref>[http://radioverda.com/ Radio Verda]</ref>, якое рэгулярна вяшчае з 1998 года. Расце папулярнасць Muzaiko — першага эсперанта-падкаста з кругласутачным вяшчаннем<ref>{{Cite web |url=http://muzaiko.info/ |title=Muzaiko |access-date=12 студзеня 2014 |archive-date=31 жніўня 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120831080306/http://muzaiko.info/ |url-status=dead }}</ref>. У Калінінградзе запісваюцца перадачы іншага папулярнага падкаста — Radio Esperanto (19 выпускаў на год, у сярэднім 907 праслухоўванняў на выпуск)<ref>[http://la-ondo.rpod.ru/ Radio Esperanto]</ref><ref>[http://www.e-novosti.info/blog/05.02.2009/1 Каментарый рэдактара і статыстыка аўдыторыі]</ref>. Папулярны і эсперанта-падкасты з іншых краін: Varsovia Vento з Польшчы<ref>[http://www.podkasto.net/ Varsovia Vento Elsendoj]</ref>, La NASKa Podkasto з ЗША<ref>[http://esperanto.org/nask/podkasto NASK: Podkasto] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20121121113817/http://esperanto.org/nask/podkasto/ |date=21 лістапада 2012 }}</ref>, Radio Aktiva з [[Уругвай|Уругвая]]<ref>{{Cite web |url=http://radioaktiva.esperanto.org.uy/ |title=RADIO AKTIVA — Podkasto |access-date=24 чэрвеня 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608145022/http://radioaktiva.esperanto.org.uy// |archive-date=8 чэрвеня 2021 |url-status=dead }}</ref>.

На эсперанта ствараецца шмат песень<ref>[http://www.esperanto.no/info_no/mizik/ Esperant-musikk]{{Недаступная спасылка}}</ref>, ёсць музычныя калектывы, якія спяваюць на эсперанта (напрыклад, фінскі рок-гурт «[[Dolchamar]]»). З 1990 года дзейнічае кампанія [[Vinilkosmo]]<ref>[http://www.vinilkosmo.com/ Vinilkosmo Esperanto musik shop and free musik downloads]</ref>, якая выдае музычныя альбомы на эсперанта ў розных стылях: ад поп-музыкі, да цяжкага рока і рэпу. Інтэрнэт праект Vikio-kantaro<ref>[http://ikso.netkantaro/ Bonvenon al libera esperanto-kantaro!]{{Недаступная спасылка}}</ref> на пачатку 2010 года змяшчаў больш за 1000 песень і працягваў папаўняцца. Знятыя дзесяткі відэкаліпаў эсперанта-выканаўцаў<ref>[http://kanzonamikaro.worsren.org/eo-kanzonoj/videofilmetoj.htm Videofilmetoj en Esperanto]{{Недаступная спасылка}}</ref>.

Ёсць шэраг камп'ютарных праграм, спецыяльна напісаных для эсперантыстаў. Многія праграмы маюць версіі на эсперанта — офісны пакет [[OpenOffice.org]]<ref>[http://eo.openoffice.org/index.html OpenOffice en Esperanto]</ref>, браўзер [[Mozila Firefox]]<ref>[http://eo.www.mozilla.com/eo/ Mozilla Firefox en Esperanto]</ref>, комплекс праграм [[SeaMonkey]]<ref>[http://seamonkeu.eozilla.de/SeaMonkey]{{Недаступная спасылка}}</ref> і іншыя. Папулярная пошукавая сістэма [[Google]] таксама мае эсперанта-версію<ref>[http://www.google.ru/intl/eo/ Google у эсперанцкім інтэрфейсе]</ref>, якая дазваляе шукаць інфармацыю як на эсперанта, так і на іншых мовах. З 22 лютага 2012 года эсперанта стала 64-й мовай, якую падтрымлівае [[Google Translate]]<ref>[http://googletranslate.blogpost.com/2012/02/tutmonda-helplingvo-por-ciuj-homoj.html Tutmonda helplingvo por ĉiuj homoj]</ref>. Са жніўня 2012 года эсперанта-клавіятура даступна для тэлефонаў з [[аперацыйная сістэма|аперацыйнай сістэмай]] [[Android]].<ref>[http://play.google.com/store/apps/details?id=dk.nordfalk.esperanta_telefono Esperanto en la telefono!]</ref>

Эсперантысты адкрыты для міжнародных і міжкультурных кантактаў. Многія з іх падарожнічаюць з мэтай наведвання кангрэсаў і фестываляў, на якіх эсперантысты сустракаюць старых сяброў і заводзяць новых. Многія з эсперантыстаў маюць карэспандэнтаў у розных краінах свету і часта гатовы прапанаваць на некалькі дзён жытло падарожнічаючаму эсперантысту<ref>Сярод эсперантыстаў папулярна сетка абмену візітамі [[Pasporta Servo]], якая дазваляе бясплатна пераначаваць у эсперантыстаў — у 2006 годзе ў сетцы было 1320 адрасоў у 92 краінах [http://www.tejo.org/ps/ps_lingv/ps_ru.htm] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081218174419/http://www.tejo.org/ps/ps_lingv/ps_ru.htm|date=18 снежня 2008}}</ref>. Германскі горад [[Герцберг-ам-Гарц|Херцберг, Гарц]] з 2006 года мае афіцыйны дадатак да назвы — «эсперанта-горад»<ref>[http://esperanto-urbo.de/blog.php Esperanto-urbo]</ref>. Шмат таблічак, шыльд, інфармацыйных стэндаў выкананы тут на двух мовах — нямецкай і эсперанта. Блогі на эсперанта ёсць на многіх вядомых сэрвісах, асабліва іх шмат (больш за 2000) на Ipernity<ref>[http://www.ipernity.com/explore/ ipernity: Explore the world]</ref>. У знакамітай інтэрнэт-гульні [[Sekond Life]] існуе эсперанта-супольнасць, якая рэгулярна сустракаецца на пляцоўках Esperanto-Lando і Verda Stelo, тут выступаюць эсперанта-пісьменнікі і актывісты, дзейнічаюць лінгвістычныя курсы<ref>[http://duavivo.worldpress.com/ Esperantujo en Dua Vivo]{{Недаступная спасылка}}</ref>. Павялічваецца папулярнасць спецыялізаваных сайтаў, якія дапамагаюць эсперантыстам знайсці: спадарожніка жыцця<ref>[http://edzperanto.org/ Trovu edz(in)on tra esperantujo] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140111013752/http://edzperanto.org/ |date=11 студзеня 2014 }}</ref>, сяброў<ref>[http://rilatoj.net/ rilatoj.net] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140103101918/http://rilatoj.net/ |date=3 студзеня 2014 }}</ref>, працу<ref>[http://www.eklaboru.com/ Eklaboru]</ref>.

== Рэлігія і эсперанта ==
Не абышлі ўвагай эсперанта і рэлігіі, як традыцыйныя, так і новыя. На эсперанта перакладзены ўсе асноўныя святыя кнігі. [[Біблія|Біблію]] пераклаў яшчэ сам Л. Заменгоф (La Sankta Biblio). Londono. ISBN 0-564-00138-4). Выданы пераклад [[Каран]]а — La Nobla Korano. Kopenhago 1970. Па [[будызм]]у выданне La Instruoj de Budho. Tokio. 1983. ISBN 4-89237-029-0.

На эсперанта вядзе вяшчанне [[Радыё Ватыкана]]. З 1910 года актыўна дзейнічае Міжнароднае каталіцкае аб'яднанне эсперантыстаў, а з 1990 года дакументам ''Norme per la celebrazione della Messa in esperanto'' [[Святы Прастол]] афіцыйна дазволіў выкарыстоўваць эсперанта падчас богаслужбы — адзіную з планавых моў<ref>{{Cite web |url=http://www.ikue.org/historio/mesonormoj.htm |title=La dekreto pri la normoj por la celebro de la Meso en esperanto |access-date=5 студзеня 2014 |archive-date=19 жніўня 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120819211440/http://www.ikue.org/historio/mesonormoj.htm |url-status=dead }}</ref>. 14 жніўня 1991 года [[Папа Рымскі]] [[Ян Павел II]] упершыню звярнуўся да больш чым мільёна юных слухачоў на эсперанта. У 1993 годзе ён даслаў сваё апостальскае блаславенне 78-му Сусветнаму кангрэсу эсперанта. З 1994 года Папа Рымскі, віншуючы каталікоў свету на [[Вялікдзень]] і [[Каляды]], сярод іншых моў звяртаўся да вернікаў на эсперанта. Яго пераемнік [[Бенедыкт XVI]] працягваў гэту традыцыю. Існуе міжнародная арганізацыя праваслаўных эсперантыстаў — Kristana ortodoksa rondo esperantista (KORE)<ref>[http://ortodoksio.org/ Kristana ortodoksa rondo esperantista (KORE)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140104145941/http://ortodoksio.org/ |date=4 студзеня 2014 }}</ref>.

[[Рухала Мусаві Хамейні|Аятала Хамейні]] заклікаў мусульман усяго свету вывучаць эсперанта і ўхваліў як сродак найлепшага ўзаемапаразумення паміж народамі розных рэлігій. Пасля таго як ён прапанаваў замяніць англійскую мову на эсперанта ў якасці міжнароднага [[лінгва франка]], эсперанта стаў выкарыстоўвацца ў семінарыі [[Кум, горад|Кума]], рэлігійнага цэнтра Ірана. Неўзабаве пасля гэтага быў апублікаваны пераклад [[Каран]]а на эсперанта.

У 1981 годзе выкарыстанне эсперанта ў Іране стала менш папулярным, калі стала відавочным, што паслядоўнікі [[Бахаі]] таксама праяўляюць зацікаўленасць да эсперанта і выдаюць літаратуру на гэтай мове.

Народжаная ў Іране рэлігія Бахаі заклікае да выкарыстання міжнароднай дапаможнай мовы. Асобныя паслядоўнікі Бахаі лічаць, што эсперанта валодае вялікім патэнцыялам для гэтай ролі. Лідыя Заменгоф, малодшая дачка стваральніка эсперанта, з'яўлялася паслядоўніцай веры Бахаі і пераклала на эсперанта найбольш важныя творы Баха-Улы і Абдул-Баха.

Асноўным з тэзісаў японскага рэлігійнага кірунку [[аамота]]-кё з'яўляецца лозунг «Unu Dio, Unu Mondo, Unu Interlingvo» («Адзіны Бог, Адзіны Свет, Адзіная мова зносін»)<ref>[http://miresperanto.narod.ru/doktrinoj/ пра лозунг «Unu Dio, Unu Mondo, Unu Interlingvo» на эсперанта сайце на рускай мове]</ref>. Стваральнік эсперанта [[Людвіг Лазар Заменгоф|Л. Заменгоф]] у аамота лічыцца святым-[[камі]]. Мову эсперанта ўвёў як афіцыйную ў аамота адзін з яго стваральнікаў [[Анісабура Дэгуці]]<ref>[http://dojo.ukoz.com/onisaburo_miroku.jpg]{{Недаступная спасылка}}</ref>.

[[Вон-будызм]] — новы кірунак будызму, які ўзнік у Паўднёвай Карэі, актыўна выкарыстоўвае эсперанта<ref>{{Cite web |url=http://www.uonbulismo.net/ |title=Сайт вон-будызму на мове эсперанта. |access-date=5 студзеня 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081003042501/http://www.uonbulismo.net/ |archive-date=3 кастрычніка 2008 |url-status=dead }}</ref>, удзельнічае ў міжнародных сесіях эсперанта, асноўныя свяшчэнныя тэксты вон-будызму перакладзены на эсперанта<ref>[http://www.uonbulismo.net/s-libroj/mains-lib.html Свяшчэнныя кнігі вон-будызму на эсперанта] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120208182237/http://www.uonbulismo.net/s-libroj/mains-lib.html |date=8 лютага 2012 }}</ref>.

Таксама актыўна выкарыстоўвае эсперанта хрысціянскі [[спірытуалізм, рэлігія|спірытуалістычны]] рух «Ліга добрай волі» і шэраг іншых.

== Гл. таксама ==
* [[Герыт Бервелінг]]
* [[Райманд Шварц]]
* [[Адам Паўлюкавец]] — беларускі эсперантыст

== Зноскі ==
{{Reflist|2}}

== Спасылкі ==
{{Interwiki|eo||на мове эсперанта|}}
{{Навігацыя
|Тэма = Эсперанта
|Вікіцытатнік = Эсперанта
|Вікітэка = Эсперанта
}}
{{ВікіКнігі|Эсперанта}}
* [http://lernu.net/enkonduko/lingvoprezento/alfabeto.php a, b, c …Esperanto]{{Недаступная спасылка}}
* [http://lernu.net/kursoj/index.php Курс эсперанто] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090106031914/http://www.lernu.net./kursoj/index.php |date=6 студзеня 2009 }}
* [http://esperanto.mv.ru Падручнікі, слоўнікі, літаратура, праграмы]
* [https://esperanto.dyskurs.be/2018/06/05/41.html Пераклады беларускіх твораў на эсперанта]
* [http://www.esperanto.mv.ru/Lernolibro/index.html Борис Колкер. Учебник языка эсперанто. Основной курс]
* [http://esperanto.newmail.ru Навіны эсперанта-рухаў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140430092529/http://www.esperanto.newmail.ru/ |date=30 красавіка 2014 }}
* [http://rejm.euro.ru Рознае, у т.л. карысныя парады]
* [http://www.rostov-esper.narod.ru Эсперанта ў Растове-на-Дону + артыкулы]
* [http://www.esperanto.spb.ru/ Эсперанта ў Санкт-Пецярбургу] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070929110438/http://www.esperanto.spb.ru/ |date=29 верасня 2007 }}
* [https://esperanto.dyskurs.be/2018/06/05/02.html Гісторыя эсперанта на Беларусі]
* [http://akileo.narod.ru Эсперанта ў Ніжнім Ноўгарадзе]
* [http://www.ardoklubo.narod.ru/ Эсперанта ў Харкаве]
* [http://www.esperanto.by/ Эсперанта ў Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111123090555/http://esperanto.by/ |date=23 лістапада 2011 }}
* [http://www.facebook.com/groups/229629803718234/ Беларускія эсперантысты ў Фейсбуку]
* [http://www.vk.com/belarusio Беларускія эсперантысты ў Вконтакте]
* [http://by-esperanto.livejournal.com/ Беларуская суполка ў ЖЖ]
* [http://senseisekai.livejournal.com/1627286.html Гарэў дом Заменгофа ў Гародні]
* [http://pawet.net/library/o_philology/175/%D0%9C%D1%96%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%AD%D1%81%D0%BF%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE.html Стэцкевіч Ф. Міжнародная мова Эспэранто // Летапіс т-ва Беларускай школы. 1933. № 3-4.; 1933. № 5-6.] // на [[pawet.net]]

{{Штучныя мовы}}
{{Эсперанта}}

[[Катэгорыя:Эсперанта| ]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя дапаможныя мовы]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1887 годзе]]