Ян Карцан
| Ян Карцан | |
|---|---|
| Дата нараджэння | XVI стагоддзе |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 1611 |
Ян Карцан (?, Вялічкі — 1611) — друкар i кнігавыдавец.
Біяграфія
[правіць | правіць зыходнік]Нарадзіўся ў Вялічках. Паводле веравызнання — пратэстант. Друкарскай справе навучаўся ў Кракаве. Упершыню асталяваўся на працы ў мястэчку Лоск, дзе змяніў на пасадзе выдаўца Даніеля Лянчыцкага, які працаваў у магната Яна Кішкі і выехаў у Вільню. У 1576 выходзяць з так званай Замковай друкарні Яна Кішкі сачыненне С. Буднага «Аб галоўных палажэннях хрысціянскай веры» і праца Цыцэрона «Аб павіннасцях», перакладзеная на польскую мову С. Кашуцкім. За час працы ў Лоску з 1576 па 1580 гг. Карцан выпусціў сем кніг: пяць на польскай мове і дзве на лацінскай.
Пасля імя Карцана сустракаецца на выданнях, што выходзяць у Вільні. 31 ліпеня 1599 ён уступіў у законнае валоданне домам па вуліцы Бернардынскай, які адкупіў у віленскага мяшчаніна Захарыяша Амуратовіча. Першыя кнігі выдаўца віленскага перыяду: «Тлумачэнне малітваў» («Wyklad na modlitwie») С. Судровіса і «Новы запавет» («Nowy testament») датуюцца 1580 годам. У 1583 перавыдае ў Вільні сачыненне «Аб павіннасцях», а ў 1595 ўпершыню выдае сачыненне Цыцэрона «Кнігі аб старасці» ў перакладзе Б. Буднага. У гэты годзе таксама выдае «Гісторыю Іўдзейскай вайны» у дзвюх частках і сачыненне Казаковіча «Дух Данііла» — вершы па выпадку пахавання, напісаныя па-латыні і па-польску. У 1600 Я. Карцан выпускае сачыненне Юста Ліпсіуса «Аб сталасці» у перакладзе Я. Пятровіча, якое ў 1649 было перавыдана ў Кракаве і ў 1770 — у Вільні. Важнае месца ў гэтым раздзеле выдавецкага плану Карцана займаюць кнігі Я. Пратасавіча.
У самым канцы XVI — пачатку XVII стст. Карцан друкуе серыю падручнікаў. Каля 1599 года выходзіць «Лемантар» польскай мовы. У 1602 у Вільні выходзіць падручнік арыфметыкі — «Алгарытм», складзены ў свой час Бернардам Воевудкай. Пазней Карцан распачаў выпуск у Літве кніг па медыцыне, а таксама прыступіў да выпуску календароў («Новы і стары каляндар на год…1606»). Апошні раз подпіс Я. Карцана з’явіўся на брашуры З. Мічынскага («Oratio»), выдадзенай у студзені 1611 годзе.
За трыццаць гадоў працы з 1580 па 1611 г. Ян Карцан выдаў 101 кнігу на польскай, лацінскай і грэчаскай мовах; у тым ліку — сачыненні антычных аўтараў — 11, на маральна-этычныя тэмы — 4, навукова-вучэбная літаратура — 7, па медыцыне — 3, на палітычныя тэмы — 10, апісанне вандровак — 3, календары — 3, палемічная літаратура — 9, панегірыкаў — 22, тэалагічнага характару — 21, на іншыя тэмы — 8.
Пасля смерці Я. Карцана друкарня перайшла яго сыну Іосіфу.
Зноскі
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Карцан Ян // Энцыклапедычны даведнік. Мысліцелі і асветнікі Беларусі. — Мн., 1995.
- Анушкин. А. На заре книгопечатания в Литве / Выд. «Mintis» — Вильнюс, 1970.
- Самусiк А.Ф. Вучэбна-метадычныя выданні Віленскай друкарні Я. Карцана (1580-1611) // Матэрыялы ХV міжнародных кнігазнаўчых чытанняў, Мінск, 4-5 красавіка 2019 г. / Нац. б-ка Беларусі ; склад. : Т.А. Сапега [і інш.]. Мінск, 2019. С. 197-201.
- Ян Карцан Архівавана 4 сакавіка 2016.