Каліберная сістэма: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія]

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 19:36, 17 верасня 2015

Каліберная сістэма, гістарычны калібр: гістарычная класіфікацыя гармат згодна з масай у фунтах круглага снарада (каменнага ці чыгуннага), які змяшчаецца ў канал ствала. Ужывалася ў 16–19 стагоддзях.

Гл. таксама: калібр, калібр і даўжыня ствала.

Сістэма вынайдзена ў канцы 15 – пачатку 16 ст., і яе вынаходніцтва прыпісваецца ці свяшчэнніку Георгу Хартману з Нюрнберга, ці збройніку Рыгору Лёфлеру.^[1] Класіфікацыя аснаваная на масе каменнага ядра (асноўнага тыпу артылерыйскага снарада ў Еўропе 14–15 ст.) і доўгі час захоўвалася ў такім выглядзе, хоць ужо ў 1520-х гадах асноўным матэрыялам для гарматных снарадаў у Еўропе стаў чыгун, спачатку каваны, потым літы.^[1] Сістэма не замяніла г.зв. гарматных сямействаў (ням.: Geschlechtern), а дапоўніла іх; з яе ўвядзеннем сталі выдзяляць, напрыклад, 40-фунтавую гармату (гл. таксама картау́на) ці 12-фунтавую серпентыну. Прытым ядро, якое фактычна выстрэльвалася з гарматы, было меншым за ядро тэарэтычнага калібру.

Сістэма з'яўляла адзін з ранейшых прыкладаў стандартызацыі ў вытворчасці і ваеннай справе Еўропы. Але, што тыпова для да-індустрыяльнага грамадства, адначасова са стандартамі існавала мноства выняткаў з іх.

Іспанская сістэма

Стандартызацыя калібраў ў Іспаніі ўпершыню праведзена каралём Карлам I (Карлам V^[2]) ў пачатку 16 ст.; уведзеныя 23 калібры (ад 2 да 48 фунтаў) для 6 тыпаў гармат (вялікія пушкі, куляўрыны, а таксама іх «паловы» і «трэці»). Стандартныя («належныя») калібры, тыпы і групы тыпаў («класы») гармат абмяркоўваліся ў працы 1592 г. Луіса Калады, каралеўскага інжынера, гісторыка і матэматыка – куляўрыны складалі 1-ы клас, пушкі – 2-і клас, камнямёты і марціры – 3-і клас. Іспанская сістэма калібраў рэфармаваная ў 1609 годзе начальнікам артылерыі Іспанскага каралеўства Дыега Уфана; колькасць калібраў скарочаная да 4-х (48-, 24-, 12-, 6-фунтавыя) з 2-ма дадатковымі варыянтамі (10 і 5 фунтаў) для 4 тыпаў гармат (поўная пушка, паў-пушка, чвэрць і актава пушкі).

Калібры тыпаў гармат у Іспаніі, як правіла, былі бо́льшымі за калібры сучасных ім аднайменных тыпаў у іншых краінах^[3]; прытым іспанскія чыгунныя гарматы былі не самымі цяжкімі на адзінку масы снарада (300 фунтаў на 1 фунт ядра ў канцы 16 ст.) – гэты паказчык быў большым у англійскіх, ірландскіх, шведскіх жалезных гармат.

Французская сістэма

У сярэдзіне 16 ст. кароль Францыі Генрых II увёў стандартны рад калібраў (33-фунтавая пушка, 15-фунтавая вялікая куляўрына, 7,5-фунтавая няправільная куляўрына (бастард), 2-фунтавая малая куляўрына, 1-фунтавы фалькон, 0,5-фунтавы фальканет), які, у цэлым, ужываўся да сярэдзіны 17 ст.^[3]. Сістэма рэфармаваная каралём Людовікам XIV ў выглядзе лінейкі 48-, 32-, 24-, 16-, 12-, 8-, 4-фунтавых калібраў^[4].

У некаторыя гістарычныя перыяды французскія гарматы маглі мець вінаградзіны, адмысловая форма якіх азначала той ці іншы калібр^[5].

Англійская сістэма

З канца 16 ст. (часы каралевы Елізаветы) англійская сістэма ўключала 42-, 32-, 24-, 18-, 12-, 9- і 6-фунтавыя калібры; сістэма была пацверджаная урадам Кромвеля і ўжывалася ў 17–18 ст.^[4]

У 1756 Джон Мілер, начальнік Вулвічскага арсенала, распрацаваў сістэму стандартных калібраў, даўжынь ствала і парахавых зарадаў для палявых, карабельных, абложных і гарнізонных гармат, г.зв. «новае (артылерыйскае) ўзбраенне» (new ordnance).^[6]

Спасылкі і заўвагі

↑ ^а ^б Бёхайм, С.440–441.
↑ Іспанскі кароль Карл I вядомы таксама як імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі Карл V.
↑ ^а ^б Manucy, P.34,35.
↑ ^а ^б Manucy, P.41.
↑ Manucy, P.46.
↑ Manucy, P.41–46.

Крыніцы

Boeheim, W.. Handbuch der Waffenkunde (1890).

[fnBoe440-441-1] а ^б Бёхайм, С.440–441.

[fnК1К5-2] Іспанскі кароль Карл I вядомы таксама як імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі Карл V.

[fnManu34-35-3] а ^б Manucy, P.34,35.

[fnManu41-4] а ^б Manucy, P.41.

[fnManu46-5] Manucy, P.46.

[fnManu41-46-6] Manucy, P.41–46.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Радок 3: / Радок 3: @@
 ''Гл. таксама'': [[калібр]], [[калібр і даўжыня ствала]].
-Сістэма вынайдзена ў канцы 15 – пачатку 16 ст., і яе вынаходніцтва прыпісваецца ці свяшчэнніку Георгу Хартману з Нюрнберга, ці збройніку Рыгору Лёфлеру.<ref name="fnBoe440-441">Бёхайм, С.440–441.</ref> Класіфікацыя аснаваная на масе каменнага ядра (асноўнага тыпу артылерыйскага снарада ў Еўропе 14–15 ст.) і доўгі час захоўвалася ў такім выглядзе, хоць ужо ў 1520-х гадах асноўным матэрыялам для гарматных снарадаў у Еўропе стаў чыгун, спачатку каваны, потым літы.<ref name="fnBoe440-441"/> Сістэма не замяніла г.зв. гарматных сямействаў ({{lang-de|Geschlechtern}}), а дапоўніла іх; з яе ўвядзеннем сталі выдзяляць, напрыклад, 40-фунтавую гармату (гл. таксама [[картауна|картау́на]]) ці 12-фунтавую серпентыну.
+Сістэма вынайдзена ў канцы 15 – пачатку 16 ст., і яе вынаходніцтва прыпісваецца ці свяшчэнніку Георгу Хартману з Нюрнберга, ці збройніку Рыгору Лёфлеру.<ref name="fnBoe440-441">Бёхайм, С.440–441.</ref> Класіфікацыя аснаваная на масе каменнага ядра (асноўнага тыпу артылерыйскага снарада ў Еўропе 14–15 ст.) і доўгі час захоўвалася ў такім выглядзе, хоць ужо ў 1520-х гадах асноўным матэрыялам для гарматных снарадаў у Еўропе стаў чыгун, спачатку каваны, потым літы.<ref name="fnBoe440-441"/> Сістэма не замяніла г.зв. гарматных сямействаў ({{lang-de|Geschlechtern}}), а дапоўніла іх; з яе ўвядзеннем сталі выдзяляць, напрыклад, 40-фунтавую гармату (гл. таксама [[картауна|картау́на]]) ці 12-фунтавую серпентыну. Прытым ядро, якое фактычна выстрэльвалася з гарматы, было меншым за ядро тэарэтычнага калібру.
-Сістэма з'яўляла адзін з ранейшых прыкладаў [[стандартызацыя|стандартызацыі]] ў вытворчасці і ваеннай справе Еўропы.
+Сістэма з'яўляла адзін з ранейшых прыкладаў [[стандартызацыя|стандартызацыі]] ў вытворчасці і ваеннай справе Еўропы. Але, што тыпова для да-індустрыяльнага грамадства, адначасова са стандартамі існавала мноства выняткаў з іх.
 <!--шведская, расійская: французская: дзве; і яшчэ іншыя-->