Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бой на 12-й заставе Маскоўскага пагранатрада

{{Узброены канфлікт
|канфлікт = Бой на 12-й пагранзаставе
|частка = [[Грамадзянская вайна ў Таджыкістане]]
|выява = 12 Застава. 2012.JPG
|загаловак = Наваколле 12-й заставы. 2012 год.
|дата = [[13 ліпеня]] [[1993]] 
|месца = кішлак Сары-гор Нурабадскага раёна, Хатлонская вобласць, [[Таджыкістан|Рэспубліка Таджыкістан]] ({{coord|37|38|46.2|N|70|11|59.1|E|type:landmark}})
|змены =
|вынік = тактычная перамога баевікоў, стратэгічная перамога расійскіх войскаў
|праціўнік1 =
'''У ходзе абароны:'''
* {{Сцяг|Расія}} 12-я пагранзастава «Сары-гор»
'''У ходзе адбіцця:'''
* {{Сцяг|Расія}} Пагранічная рэзервовая група
* {{Сцяг|Расія}} Пагранічнае падраздзяленне ракетных войск і артылерыі
* {{Сцяг|Расія}} Пагранічнае падраздзяленне сувязі
* {{Сцяг|Расія}} 149-ы гвардзейскі мотастралковы полк
|праціўнік2 = {{Сцяг|Джыхад}} [[Афганскія маджахеды]] і [[Аб’яднаная Таджыкская апазіцыя|таджыкскія баевікі]]
|камандзір1 = '''У ходзе абароны:'''<br/>{{Сцяг|Расія}} [[Міхаіл Майбарада]] †<br>{{Сцяг|Расія}} [[Андрэй Мярзлікін]]<br/>'''У ходзе адбіцця:'''<br>{{Сцяг|Расія}} Андрэй Яўшын<br>{{Сцяг|Расія}} Генадзь Арцёменка<br>{{Сцяг|Расія}} Уладзімір Карабаў
|камандзір2 = {{Сцяг|Джыхад}} [[Казі Кібір]]<br>{{Сцяг|Джыхад}} [[Кары Хамідула]]<br>{{Сцяг|Джыхад}} [[Хатаб]]
|сілы1 = 48 чалавек і адна БМП
|сілы2 = каля 250 чалавек<ref name="Иванов">[http://www.russian.kiev.ua/archives/2003/0307/030713tpt1.shtml Николай Иванов. Бойцы 12-й погранзаставы не пропустили Хаттаба в Таджикистан] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130410083128/http://russian.kiev.ua/archives/2003/0307/030713tpt1.shtml |date=10 красавіка 2013 }}</ref>
|страты1 = 25 забітых, 1 БМП пашкоджана
|страты2 = 70 забітых
}}
'''Бой на 12-й пагранічнай заставе Маскоўскага пагранатрада Групы Памежных войскаў Расійскай Федэрацыі ў Рэспубліцы Таджыкістан''' адбыўся ў аўторак [[13 ліпеня]] [[1993]] года. У ходзе спробы прарыву на тэрыторыю [[Таджыкістан]]а буйной групы таджыкскіх і афганскіх баевікоў расійскія памежнікі 11 гадзін адбівалі атакі праціўніка, пасля чаго адступілі, страціўшы 25 чалавек забітымі. Пазней у той жа дзень застава была адбіта. Па выніках бою шасцёра памежнікаў былі ўзнагароджаны званнем [[Герой Расійскай Федэрацыі|Героя Расійскай Федэрацыі]] (у тым ліку чацвёра — пасмяротна).

== Перадгісторыя ==
Пасля [[распад СССР|распаду Савецкага Саюза]] на таджыкска-[[Афганістан|афганскай]] мяжы засталася групоўка войскаў былой Чырванасцяжнай Сярэднеазіяцкай пагранічнай акругі (ЧСАПА) [[Камітэт дзяржаўнай бяспекі СССР|КДБ СССР]]. У верасні [[1992]] года на яе базе была створана [[Група пагранічных войск Расіі ў Таджыкістане]].

Расійскім памежнікам у [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]] давялося несці службу ва ўмовах дэстабілізацыі ваенна-палітычнага становішча ў рэгіёне. У 1992 годзе ў Таджыкістане разгарнулася [[грамадзянская вайна]]. Напружанай заставалася і абстаноўка ў суседнім Афганістане, якая склалася пасля звяржэння ўрада Наджыбулы. З вясны 1993 года баевікі таджыкскай апазіцыі пры падтрымцы [[афганскія маджахеды|афганскіх душманаў (маджахедаў)]] неаднаразова спрабавалі здзейсніць прарыў мяжы<ref>[https://news.tj/ru/news/opinion/20121015/anatolii-mikheev-my-ne-zrya-voevali Анатолий МИХЕЕВ: «Мы не зря воевали…»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171112021733/https://news.tj/ru/news/opinion/20121015/anatolii-mikheev-my-ne-zrya-voevali |date=12 лістапада 2017 }}, Статья от 15.10.2012 г. Медиа группа «ASIA-Plus». Х. Шодиев.</ref>.

Акцыя супраць 12-й пагранзаставы «Сары-гор» была спланавана як адплата за папярэднія няўдалыя напады на памежныя заставы Маскоўскага пагранатрада (названы па назве пасёлка Маскоўскі, у якім дыслакаваўся<ref>[https://news.tj/ru/news/tajikistan/security/20130930/veterany-provodyat-meropriyatiya-po-sluchayu-85-letiya-obrazovaniya-pyandzhskogo-pogranotryada Ветераны проводят мероприятия по случаю 85-летия образования Пянджского погранотряда] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171112021758/https://news.tj/ru/news/tajikistan/security/20130930/veterany-provodyat-meropriyatiya-po-sluchayu-85-letiya-obrazovaniya-pyandzhskogo-pogranotryada |date=12 лістапада 2017 }}, Статья от 30.09.2013 г. Медиа группа «ASIA-Plus». А. Маннонов.</ref>)<ref>[https://news.tj/ru/news/tajikistan/security/20130718/12-ya-pogranzastava-za-chto-pogibli-soldaty 12-я погранзастава: за что погибли солдаты?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171112021310/https://news.tj/ru/news/tajikistan/security/20130718/12-ya-pogranzastava-za-chto-pogibli-soldaty |date=12 лістапада 2017 }} Статья от 18.07.2013 г. Медиа группа «ASIA-Plus». А. Маннонов.</ref>. Усяго да ўдзелу ў ёй прыцягвалася 200—250 баевікоў у складзе 14 баявых груп узброеных, 2 мінамётамі, 4 безадкатнымі гарматамі, 5-6 пераноснымі рэактыўнымі ўстаноўкамі, 30 ручнымі гранатамётамі, 10-12 кулямётамі пад агульным кіраўніцтвам камандзіра 55-й пяхотнай дывізіі Ісламскай Рэспублікі Афганістан — этнічнага узбека Казі Кібіра (ён жа Махамад Кабір Марзбон)<ref>[https://news.tj/ru/news/tajikistan/20080714/v-tadzhikistane-otmetili-15-yu-godovshchinu-so-dnya-geroicheskoi-oborony-12-i-zastavy-moskovsko В Таджикистане отметили 15-ю годовщину со дня героической обороны 12-й заставы Московского погранотряда] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171112021649/https://news.tj/ru/news/tajikistan/20080714/v-tadzhikistane-otmetili-15-yu-godovshchinu-so-dnya-geroicheskoi-oborony-12-i-zastavy-moskovsko |date=12 лістапада 2017 }}, Статья от 14.07.2008 г. Медиа группа «ASIA-Plus»</ref><ref>[https://rg.ru/2006/09/15/kino.html Неизвестная застава. Закончены съемки фильма о подвиге российских пограничников в Таджикистане], Статья от 15.09.2006 г. «Российская газета — Неделя» № 4171 (0). В. Куликов</ref><ref>[http://afghanistan.ru/doc/5606.html Мохаммад Кабир Марзбон этнический узбек, лидер «Хезбе адалат-е ислами-йе Афганистан», вышедшей из ИОА, Портал АФГАНИСТАН.РУ]</ref>. Сілы нападнікаў узначальваў афганскі палявы камандзір Кары Хамідула. Паведамляецца, што адной з груп, якія ўдзельнічалі ў нападзе, камандаваў нікому не вядомы ў той час [[Хатаб]]<ref>[http://www.arba.ru/news/1420 Владислав Куликов. Герои непризнанных войн] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100417140516/http://www.arba.ru/news/1420 |date=17 красавіка 2010 }}</ref>. На заставе знаходзілася 47 расійскіх вайскоўцаў і 1 грамадзянскі (сярэдні брат начальніка заставы Іван Майбарада, фармальна не з’яўляўся вайскоўцам, але жыў і нёс службу на заставе ў якасці ўмоўна кажучы «валанцёра»)<ref>[http://russia.tv/video/show/brand_id/3957/episode_id/444364/video_id/444364/ Специальный корреспондент. Огненная застава. Оставшиеся в живых. Александр Сладков] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20181120193242/http://russia.tv/video/show/brand_id/3957/episode_id/444364/video_id/444364 |date=20 лістапада 2018 }}.</ref>, а таксама адна [[баявая машына пяхоты]]. Начальнікам заставы быў старшы лейтэнант [[Міхаіл Майбарада]].

== Бой ==
Напад быў здзейснены ў ноч на 13 ліпеня 1993 года. Каля 4 гадзін раніцы нарад на паўднёва-ўсходняй ускраіне апорнага пункта заўважыў баевікоў, якія спрабавалі падабрацца да пазіцый памежнікаў пад прыкрыццём цемры. Зразумеўшы, што іх выявілі, баевікі пачалі штурм заставы пры падтрымцы агню з [[кулямёт]]аў, [[гранатамёт]]аў, [[мінамёт]]аў і ўстановак рэактыўных снарадаў, загадзя размешчаных на вышынях вакол заставы. У выніку моцнага абстрэлу загарэлася казарма і іншыя пабудовы, была пашкоджана адзіная БМП. Начальнік заставы загінуў у першыя хвіліны боя, і камандаванне прыняў яго намеснік лейтэнант Андрэй Мярзлікін. Да сярэдзіны дня абаронцы панеслі вялікія страты, боепрыпасы былі на зыходзе, і Мярзлікін прыняў рашэнне прарывацца да рэзервовай групы пагранатрада, якая ішла на дапамогу. Адыход быў праведзены паспяхова і тыя, хто выйшаў да сваіх, былі эвакуіраваны на верталёце. Рэзервовая група, узмоцненая бранятэхнікай, працягвала прасоўвацца ў напрамку заставы і да зыходу дня заняла яе.

Рэзервовай групай камандаваў капітан Андрэй Яўшын. Немалаважную ролю ў ходзе падаўлення баевікоў гуляла падраздзяленне ракетных войскаў і артылерыі групоўкі пад камандаваннем капітана Генадзя Арцёменка. У ходзе барацьбы артылерыя знішчыла каля 19 баевікоў і тры адзінкі тэхнікі. Сувязь са знешнімі сіламі падтрымлівала падраздзяленне войскаў сувязі групоўкі пад камандаваннем старшага лейтэнанта Уладзіміра Карабава, якое дапамагло выклікаць падтрымку з боку 149-га гвардзейскага мотастралковага палка са складу 201-й мотастралковай дывізіі, раскватараванага ў г. Куляб<ref>[https://news.tj/ru/news/tajikistan/politics/20151128/rossiya-slivaet-tadzhikistan Россия «сливает» Таджикистан? Или возвращает своих пограничников?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171112021545/https://news.tj/ru/news/tajikistan/politics/20151128/rossiya-slivaet-tadzhikistan |date=12 лістапада 2017 }} Статья от 28.11.2015 г. Медиа группа «ASIA-Plus». Л. Гайсина.</ref>.

== Вынікі ==
З 48 чалавек, якія знаходзіліся на заставе ў пачатку боя:
* 18 на чале з лейтэнантам Мярзлікіным прарваліся да групы, якая ішла на дапамогу;
* 1 быў знойдзены на заставе пасля сыходу баевікоў;
* 4 выйшлі да заставы на наступны дзень;
* 25 загінулі (22 пагранічнікі і 3 вайскоўцы 201-й мотастралковай дывізіі)
Баевікі пакінулі ў раёне заставы 35 сваіх забітых, а ўсяго ж іх страты склалі як мяркуецца, да 70 чалавек<ref name="Иванов"/>.

Пасля сутычкі на 12-й заставе быў адпраўлены ў адстаўку камандуючы пагранічнымі войскамі Расійскай Федэрацыі генерал-палкоўнік Уладзімір Шляхцін, а міністру бяспекі Віктару Баранікаву аб’яўлена вымова за выяўленыя недахопы ў рабоце<ref>[http://1993.sovnarkom.ru/KNIGI/ELTCIN/urod1_08b.htm Борис Ельцин. Записки президента]</ref> (існавалі здагадкі, што адстаўка Баранікава [[18 ліпеня]] таксама была звязана з падзеямі на таджыкска-афганскай мяжы). Сама застава падчас бою была практычна цалкам разбурана.

Загадам міністра бяспекі Расійскай Федэрацыі № 413 ад [[1 лістапада]] 1993 года 12-я пагранзастава атрымала найменне «імя 25 герояў». Указам Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі №1050<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/3975 Указ Президента Российской Федерации № 1050 от 19 июля 1993 года]</ref>, ад [[19 ліпеня]] 1993 года, за мужнасць і гераізм ў баі на 12-й заставе шэсць памежнікаў былі ўзнагароджаны званнем Героя Расіі:
* радавы Сяргей Борын (пасмяротна);
* сяржант Сяргей Еўланаў;
* сяржант Уладзімір Елізараў (пасмяротна);
* лейтэнант Андрэй Мярзлікін;
* сяржант Сяргей Сушчэнка (пасмяротна);
* радавы Ігар Фількін (пасмяротна)
У [[2008]] годзе разбураная пагранзастава «Сары-гор» была адноўлена на грошы, перададзеныя [[ЗША]]<ref>[http://russian.dushanbe.usembassy.gov/pr_09122008_rus.html Правительство США продолжает оказывать содействие безопасности таджикских границ] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111015082301/http://russian.dushanbe.usembassy.gov/pr_09122008_rus.html |date=15 кастрычніка 2011 }}</ref>, але не на ранейшым месцы заставы, а перанесена вышэй у горы — на некалькі кіламетраў бліжэй да памежнай камендатуры Ёл, на самым версе цясніны<ref>[http://greenzone3000.narod.ru/pressa/sorigor10let/sorigor10let4.htm Виктор Летов. 12-я застава, 10 лет спустя]</ref>: {{coord|37|40|36.2|N|70|12|22.1|E|type:landmark}}

== У масавай культуры ==
* Бой лёг у аснову мастацкага фільма ''«Тихая застава»'' (2011).
* У серыяле ''«Застава»'' ў апошняй серыі паказаны гэты бой.
* Песня Валянціна Сарокіна [http://www.chitalnya.ru/work/537847/ ''«Расстрелянная застава»''].
* Песня Ігара Ждамірава [http://www.chitalnya.ru/work/537847/ ''«О 12 Заставе»''].
* Дакументальны фільм ''«Огненная застава. Оставшиеся в живых»'' (2013).
* Дакументальны фільм кінастудыі Цэнтральнага Музея Памежных войскаў Расіі ''«Двенадцатая застава. Июль 93-го»'' (2008).

== Гл. таксама ==
* [[Сяргей Уладзіміравіч Сыч]]

{{Зноскі}}

== Літаратура ==
* ''Евгений Норин''. Часть II : [арх. 4 октября 2017]. — В: Незнаменитая война в Таджикистане : 1992—1997 // Спутник и Погром : интернет-изд. — 2016. — 17 января.

== Спасылкі ==
{{External media
|video1={{cite web|url=http://tomsk.fm/watch/209342?noredir=1|title=Выжившие|publisher=TOMSK.FM|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CJcJ0CPZ?url=http://tomsk.fm/watch/209342?noredir=1|archivedate=2012-11-20}}}}
* [http://www.ug.ru/issue/?action=topic&toid=1161 Виктор Носатов. Застава имени 25 героев] — падрябязнае апісанне падзей.
* [http://www.pogranec.ru/showthread.php?t=3532 Полный объём материалов о том бое на портале пограничников]
* [http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=780&c_id=10535 Назриев Д., Саттаров И. Республика Таджикистан: история независимости (хроника событий). Год 1993-й. Июль.]{{Недаступная спасылка}}

[[Катэгорыя:Бітвы Расіі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Таджыкістана]]
[[Катэгорыя:Канфлікты 1993 года]]
[[Катэгорыя:Ліпень 1993 года]]
[[Катэгорыя:Падзеі 13 ліпеня]]