Прагляд зыходнага тэксту старонкі Вялікі шлем

{{Іншыя значэнні}}
[[Файл:Helm garnczkowy.jpg|right|thumb|Прыклад рэканструкцыі вялікага шлема.]]
[[Файл:Heaume 15th cent. EB-1911.png|right|thumb|Турнірны шлем 15 ст.]]
[[Файл:Heaume EB-1911.png|right|thumb|Ранні ўзор вялікага шлема. Англія, пачатак 13 ст.]]
'''Вялікі шлем, Гаршковы шлем''' ({{lang-en|heaume}} ад франц. шлем, {{lang-de|Topfhelm}} шлем-гаршчок і {{lang-de|Kuebelhelm}} шлем-коўш, {{lang-de|Ueberhelm}} верхні шлем), [[шлем]] закрытага тыпу. Тыповая ахова галавы еўрапейскай панцырнай конніцы ў 13 і часткова ў 14 ст. Пэўны час у 14 ст. вялікія шлемы суіснавалі з [[бацынет]]амі, і ў апошняй чвэрці 14 ст. былі выцеснены імі як баявыя шлемы. Пазней пэўны час вялікія шлемы заставаліся ва ўжытку як турнірныя (адна з папулярных канструкцый — «жабіна галава»). Апошнія выпадкі выкарыстання здарыліся ўжо ў новы час, калі такімі шлемамі, разам з пласцінавым даспехам, карысталіся французскія сапёры ў час [[франка-пруская вайна, 1870-1871|франка-прускай вайны]] ([[1870]])<ref>[А. Н.] Шлем // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона.</ref>

Вялікія шлемы з’явіліся як развіццё [[шалом]]аў, дапоўненых маскай або разбудаваным наноснікам, ў канцы 12 ст.<ref name=mueller/>. Для свайго часу такія шлемы давалі значна лепшую ахову галавы, і былі параўнальна простымі для вырабу. Недахопамі, якія і прадвызначылі знікненне такіх шлемаў з ужытку, былі іх вялікая маса, дрэнныя агляд і вентыляцыя.

Агульная форма цыліндрычная, часам са скосам верху пярэдняй часткі. Верх звычайна плоскі (шлем-гаршчок), з 14 ст. купалавідны (шлем-коўш). Шлем вырабляўся [[нітаванне]]м з некалькіх пласцін, зрокавыя шчыліны і пярэднія швы часта ўзмацняліся накладкамі. У верхняй частцы шлема рабіліся мацаванні для гербавых кляйнодаў, якія выконвалі ролю пазнавальных знакаў. Таўшчыня пласцін 2—5 мм, маса шлема даходіла да 5 кг.

Адметнасцю такога шлема быў вялікі ўнутраны аб’ём, што дазваляла надзяваць яго паўзверх кальчужнага каптура. У пач. 14 ст., са з’яўленнем купалавіднай верхняй часткі і агульным павелічэннем аб’ёму з патанчэннем сценак (шлем-коўш), стала магчымым надзяваць вялікі шлем і паўзверх іншага, больш шчыльна прылеглага да галавы шлема, напр., малога бацынета, адсюль паходжанне функцыянальнага тэрміну «'''верхні шлем'''», які азначае не канструкцыю, а спосаб выкарыстання. Пасля капійнага сутыкнення, і пры пераходзе, напр., да мечнага бою, верхні шлем скідаўся за спіну, дзе павісаў на спецыяльных ланцугах<ref name=mueller>Паводле Мюлера.</ref>.

Як ва ўсіх закрытых шлемах, вентыляцыйныя адтуліны з левага боку звычайна рабілі меншымі або не рабілі іх зусім.

== Крыніцы ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
{{Commonscat|Great helm}}
* {{Cite EB1911|wstitle=Helmet}}
* Петар Мюлер. Topfhelm и Kubelhelm в Средние Века [Carlsruhe, 1998] / У перакл.: А. Гладченков, 2004. — [https://web.archive.org/web/20040427175905/http://budo-vld.by.ru/library.shtml?topfhelm «Домашняя страница сэра Ричарда»].

{{Часткі даспехаў}}

[[Катэгорыя:Шлемы]]