Прагляд зыходнага тэксту старонкі Гейдэльбергскі чалавек

{{Таксон
|name = {{вымер}} Гейдэльбергскі чалавек
 |image file        =
 |image title       = 
 |image descr       = Рэканструкцыя аблічча Гейдэльбергскага чалавека
 |regnum            = Жывёлы
 |parent            = Homo
 |ref               = 
 |comment           = 
 |rang              = Від
 |latin             = Homo heidelbergensis
 |author            = [[Schoetensack]], 1908
 |syn               = 
 |typus             = 
 |children name     = 
 |children          = 
 |range map         = 
 |range map caption = 
 |range map width   = 
 |range legend      = 
 |iucnstatus        = 
 |iucn              = 
 |wikispecies       = Homo heidelbergensis
 |commons           = Homo heidelbergensis
 |itis              = 
 |ncbi              = 
 |eol               = 4454115
}}
[[Файл:Map of pre-Neandertal fossil sites.jpg|thumb|Знаходкі ''Homo heidelbergensis'']]
'''Гейдэльбергскі чалавек''' (''Homo heidelbergensis'') — выкапнёвы від [[чалавек|людзей]], еўрапейская разнавіднасць чалавека прамаходзячага (роднасны да ўсходнеазіяцкага [[сінантрап]]а і інданезійскага [[пітэкантрап]]а), жыў у Еўропе (ад Іспаніі і Брытаніі да [[Беларусь|Беларусі]]<ref>[http://minsk-old-new.com/minsk-2987-ru.htm И в Минске были мамонты] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110913170843/http://minsk-old-new.com/minsk-2987-ru.htm |date=13 верасня 2011 }}</ref>) 700—345 тыс. гадоў таму<ref>[http://www.svobodanews.ru/news/2006/07/26.html?id=16592 Гейдельбергский человек был каннибалом?]{{Недаступная спасылка}}</ref><ref>[http://primeinfo.net.ru/news2035.html Самые древние человеческие следы]</ref>. Хутчэй за ўсё, з’яўляецца нашчадкам еўрапейскага ''[[Homo antecessor]]'' (да пераходнай формы можна аднесці ''[[Homo cepranensis]]'') і непасрэдным папярэднікам [[неандэрталец|неандэртальца]]. Відавое адзінства таксона ''Homo heidelbergiensis'' прызнаецца не ўсімі антраполагамі.

Першая знаходка датуецца [[1907]] годам, калі блізу горада [[Гайдэльберг]]а<ref name="BRE">{{БРЭ|Гейдельбергский человек|id=2348011|аўтар=Зубов А. А.|6|489-490}}</ref> была выяўленая сківіца, падобная да малпавай, але з зубамі, падобнымі да велізарных зубоў чалавека. Апісана і вылучана ў асобны від прафесарам [[Ота Шэтэнзак]]ам. Узрост знаходкі быў вызначаны ў 400 тыс. гадоў. Культура знойдзенай паблізу зброі (каменныя рубілы і адшчэпы) ахарактарызаваная як [[Абевільская культура|абевільская]] (шэльская)<ref>[http://medbiol.ru/medbiol/antrop/0015ec3.htm Гейдельбергский человек Homo heidelbergensis]{{Недаступная спасылка}}</ref>. {{нп3|Шэнінгенскія дзіды||ru|Шёнингенские копья}} дазваляюць выказаць здагадку, што гейдэльбергскія людзі палявалі з дапамогай драўляных дзід нават на сланоў, аднак мяса елі сырым, бо слядоў [[агонь|агню]] на стаянках не выяўлена<ref>[http://www.svobodanews.ru/Article/2006/07/03/2006073151344347.html 400 тысяч лет в Европе жили охотники за слонами]{{Недаступная спасылка}}</ref>.

Выяўленне слядоў гейдэльбергскага чалавека на поўдні Італіі дазволіла навукоўцам зрабіць выснову, што ён быў прамаходзячы, а яго рост не перавышаў 1,5 м.<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_2846000?2846139.stm Найдены древнейшие следы человека]{{Недаступная спасылка}}</ref>

Згодна з меркаваннем [[Анры дэ Люмле]], гейдэльбергскі чалавек мог будаваць прымітыўныя хаціны і карыстацца агнём — аб гэтым, як ён лічыць, сведчыць помнік [[Тэра-Амата]]. Інакш інтэрпрэтуе гэты помнік Паола Вілья з інстытута Каларада (ЗША), датуючы яго больш познім перыядам (230 тысяч гадоў таму) і адносячы адпаведна да больш позняга віду — [[неандэрталец|неандэртальцаў]].

== Гісторыя знаходак ==
[[Файл:Homo heidelbergensis-Cranium -5.jpg|thumb|left|Чэрап гейдэльбергскага чалавека (без ніжняй сківіцы)]]
Першая знаходка рэшткаў гэтага віду была зроблена 21 кастрычніка 1907 года, падчас раскопак у [[Маўэр (Бадэн)|Маўэры]], калі рабочы Даніэль Хартман знайшоў у раскопе сківіцу. Сківіца ([[:en:Mauer 1]]) была ў добрым стане, за выключэннем зубоў-прэмаляраў, якія адсутнічалі і былі знойдзены пазней, паблізу ад сківіцы. Рабочы перадаў знаходку прафесару [[Ота Шэтэнзак]]у з [[Гайдэльбергскі ўніверсітэт|Гайдэльбергскага ўніверсітэта]], які ідэнтыфікаваў знаходку і даў ёй назву.

Наступныя ўзоры рэшткаў гейдэльбергскага чалавека былі знойдзены і ў Еўропе: [[Штайнхам-на-Муры|Штайнхаме-на-Муры]] ([[Германія]], [[штэйнгемскі чалавек]]), [[Араго (пячоры)|Араго]] ([[Францыя]], [[Чалавек з Татавеля|Татавельскі чалавек]]), [[Петралона|Петралоне]] ([[Грэцыя]]), [[Чампате-дэль-Дз'явала]] ([[Італія]])<ref>[http://historic.ru.news/item/f00/s05/n0000521/index.shtml Массовая резня 350 тысяч лет назад?]{{Недаступная спасылка}}</ref>, Сіма-дэ-лос-Уэсас ([[Сьера-дэ-Атапуэрка|Атапуэрка]] ([[Іспанія]]), Ароэйра (Галерыя Песада, [[Партугалія]])<ref>''Дробышевский С. В.'' [http://antropogenez.ru/single-news/article/670/ Ароэйра 3 — лобастый португалец]</ref>, [[Боксгроў|Боксгрове]] ([[Вялікабрытанія]])<ref>[https://archive.today/20080406000841/http://www.gzt.ru/science/2005/12/19/210515.html#selection-1321.310-1321.318 следы первобытного человека на побережье Британии]</ref> і ў Афрыцы: Бода (Аваш, Афар, [[Эфіопія]])<ref>[http://antropogenez.ru/location/88/ Бодо / Bodo]</ref> Ндуту ([[Серэнгеці]], [[Танзанія]])<ref>[http://antropogenez.ru/location/92/ Ндуту / Ndutu scull locality]</ref>, [[Радэзійскі чалавек|Брокен-Хіле]] ([[Замбія]])<ref>[http://antropogenez.ru/location/194/ Брокен-Хилл, Кабве / Broken Hill, Kabwe]</ref>, [[Сале]] ([[Марока]])<ref>[http://antropogenez.ru/location/95/ Сале 1 / Sale 1]</ref>. Найбольш старажытная знаходка — чэрап з Бода (Эфіопія), яго ўладальнік жыў каля 600 000 гадоў таму<ref name="BRE"/>.

А. М. Хрысанфава лічыць ''H. heidelbergensis'' выключна еўрапейскай формай, продкавай для неандэртальцаў<ref>''Зубов А. А., Васильев С. В.'' [http://antromercury.ru/doc/26_2013.pdf Восточный центр эволюции рода Homo: путь «навстречу восходящему солнцу»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180403121642/http://antromercury.ru/doc/26_2013.pdf |date=3 красавіка 2018 }}</ref>.

== Палеагенетыка ==
Пасля вывучэння ядзернай [[ДНК]] трох узораў з іспанскай пячоры Сіма-дэ-лос-Уэсас у [[Сьера-дэ-Атапуэрка (раскопкі)|Атапуэрцы]] высветлілася, што гейдэльбергцы знаходзіліся на лініі, якая вядзе да [[Неандэртальцы|неандэртальцаў]]<ref name="ESHE">[http://www.eshe.eu/static/eshe/files/PESHE/PESHE/_4_2015_London.pdf European Society for the study of Human Evolution (ESHE). 5th Annual Meeting. London, UK: Nuclear DNA sequences from the hominin 10 — 10 September. 2015]{{Недаступная спасылка}}</ref><ref>[http://www.sbras.info/news/drevnie-zhiteli-evropy-obladavshie-znachitelnym-geneticheskim-naslediem-denisovtsev-okazalis-ra Древние жители Европы, обладавшие значительным генетическим наследием денисовцев, оказались ранними неандертальцами. 15 марта 2006.]</ref>. Эвалюцыйнае разыходжанне галіны [[Дзянісаўскі чалавек|дзянісаўцаў]] з галіной, агульнай для неандэртальцаў і гейдэльбергцаў з пячоры Сіма-дэ-лос-Уэсас, адбылося, паводле ядзернай ДНК, каля 500 000 гадоў таму (раней за 430 000 гадоў таму). Агульны продак Homo heidelbergensis і [[Homo sapiens]] жыў 700—765 000 гадоў таму<ref name="ESHE"/><ref>[http://ria.ru/science/20150918/1260788848.html Учёные: предки людей и неандертальцев разделились неожиданно рано. 18.09.2015]</ref>.

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
{{CommonsCat}}
* [http://science.compulenta.ru/609008/ Гейдельбергский человек, возможно, был общим предком людей и неандертальцев] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110508103429/http://science.compulenta.ru/609008/ |date=8 мая 2011 }}
* [http://antropogenez.ru/species/23/ Гейдэльбергскі чалавек на Antropogenez.ru]

{{Антрапагенез}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Антрапагенез]]
[[Катэгорыя:Жывёлы, апісаныя ў 1908 годзе]]
[[Катэгорыя:Гейдэльбергскі чалавек| ]]