Прагляд зыходнага тэксту старонкі Гётэбарг

{{НП}}
'''Гётэбарг'''{{sfn|БелЭн|1997|с=212}}, часам '''Ётэбарг'''{{sfn|БелЭн|1997|с=212}} ({{lang-sv|Göteborg}})— горад на поўдні [[Швецыя|Швецыі]], другі па велічыні горад краіны і яе найбуйнейшы порт.

У Гётэбаргу знаходзіцца штаб-кватэра аўтамабілебудаўнічай кампаніі [[Вольва]].

== Назва ==
Горад названы ад імя племя [[гёты|гётаў]] ({{lang-sv|Götar}}, змененае: Geatas, Gautar, Goths — [[готы]], Gotar, Gøtar, Götar), жыхароў [[Гёталанд]]а (Götaland — «зямля гётаў»), у цяперашняй паўднёвай Швецыі, дзе горад і размешчаны. Літаральна — «крэпасць гётаў»<ref name=autogenerated1>Hellquist, E. Svensk etymologisk ordbok. Pamp, B. Ortnamnen i Sverige. Svenska ortnamnsarkiv. AWE/Gebers serie om ortnamnen i våra landskap.</ref>. Размешчаны пры ўпадзенні [[Гёта-Эльв|ракі Гёта-Эльв]] (''Götaälv'' — «гёцкая рака») у [[праліў Катэгат]]. ''Göta borg'' — форт на ''Götaälv'' (пабудаваны, каб абараніць порт, шведскае «гандлёвае акно» на захад).

== Гісторыя ==
[[Швецыя]] атрымала тэрыторыю паміж нарвежскім [[Ландскап Бохуслен|Бохусленам]] і дацкім [[Ландскап Халанд|Халандам]] толькі ў сярэдзіне [[13 стагоддзе|XIII ст]]. Палоска зямлі, якая выходзіла да [[праліў Катэгат|Катэгата]], была даволі вузкай і патрабавала пастаяннай абароны ад замахаў дацкай кароны. У пачатку [[17 стагоддзе|XVII ст]]. кароль [[Карл IX (кароль Швецыі)|Карл IX]] заклаў на востраве Хісінген, што ў вусце [[Гёта-Эльв|ракі Гёта Эльв]], горад, які атрымаў назву Гётэбарг.

Горад хутка рос, галоўным чынам за кошт прыезду замежнікаў, вялікая частка з якіх была галандцамі. 14 сакавіка 1613 года горад атрымаў значныя прывілеі. У [[1607]] годзе ў Гётэбаргу пачалі ўзводзіць умацаванні, аднак працы прасоўваліся павольна і да пачатку [[Кальмарская вайна|Кальмарскай вайны]] яны дабудаваныя так і не былі. У чэрвені 1611 года высадзіўшы тут дацкія войскі дашчэнту разбурылі горад.

У [[1619]] годзе [[Густаў II Адольф]] перанёс Гётэбарг на тое месца, дзе ён і знаходзіцца ў цяперашні час. [[4 чэрвеня]] [[1621]] года горад атрымаў каралеўскі прывілей, згодна з якім на 16 гадоў вызваляліся ад падаткаў і атрымліваў права бяспошліннага гандлю. У [[1643]] годзе было завершана ўзвядзенне гарадскіх умацаванняў, дзякуючы якім Гётэбаргу ўдалося адбіць усе атакі датчанаў у ходзе [[Дацка-шведская вайна (1643—1645)|дацка-шведскай вайны 1643—1645 гг]]. У наступныя гады фартыфікацыйныя работы працягнуліся.

У [[1658]] і ў [[1660]] гадах у Гётэбаргу праводзіліся [[рыксдаг]]і. Падчас [[Паўночная вайна (1700—1721)|Паўночнай вайны]] дацкая адмірал [[Педэр Тордэншэльд]] двойчы (у [[1717]] і [[1719]]) спрабаваў захапіць горад, аднак яго спробы поспехаў не прынеслі . У [[1743]]—[[1756]] гадах у Гётэбаргу зноў вяліся фартыфікацыйныя работы.

Перыяд «[[Эра свабоды|эры свабоды]]» прынёс гораду росквіт. Тут знаходзілася рэзідэнцыя [[Шведская Ост-Індская кампанія|Шведскай Ост-Індскай кампаніі]], якая гандлявала з краінамі Усходу. Сюды з [[Кітай|Кітая]] дастаўляліся гарбата, фарфор, шоўк і прадаваліся еўрапейскім гандлярам на адкрытых аўкцыёнах. Станоўчы ўплыў на развіццё гандлю таксама аказала [[Вайна за незалежнасць ЗША|вайна амерыканскіх штатаў за незалежнасць]]. У сярэдзіне [[18 стагоддзе|XVIII ст]]. насельніцтва горада дасягнула 10 тыс. чалавек, і ён стаў аспрэчваць у [[Карльскруна|Карлскруны]] права называцца другім па велічыні горадам Швецыі.

У пачатку [[19 стагоддзе|XIX ст.]] гарадскія ўмацаванні Гётебарга былі зрыты, і ў надалей горад страціў ваеннае значэнне. З увядзеннем [[Напалеон I Банапарт|Напалеонам]] [[кантынентальная блакада|кантынентальнай блакады]] Гётэбарг стаў важным перавалачным пунктам для Англіі і яе гандлю з Еўропай, таму тут значная колькасць англійскіх гандляроў.

У 40-я гады [[XIX стагоддзе|XIX ст.]] горад з’яўляўся найбуйнейшым портам, праз які ў Швецыю ішоў імпарт, а ў канцы стагоддзя стаў таксама і вядучым портам, праз які Швецыя экспартавала свае тавары за мяжу. Адначасова ў горадзе развівалася фабрычная вытворчасць, і да сярэдзіны [[XIX стагоддзе|XIX ст.]] ён стаў найбуйнейшым прамысловым цэнтрам краіны. У аснове прамысловасці Гётэбарга ляжалі тэкстыльная вытворчасць і вытворчасць прадуктаў харчавання.

У другой палове стагоддзя працягнулася прамысловае развіццё горада, і вядучымі галінамі сталі металургія і машынабудаванне. У [[20 стагоддзе|XX ст.]] у эканоміцы горада стала пераважаць цяжкае машынабудаванне.<ref>Nordisk familjebok. B. 10. Stockholm, 1909. и Nationalencyklopedin</ref>

== Насельніцтва ==
{{Wikidata/Population}}

== Клімат ==
У Гётэбаргу [[марскі клімат]]. У перыяд з [[1973]] па [[2010]] год максімальная тэмпература склала 33,8&nbsp;°C ([[26 ліпеня]] [[1994]] года), а мінімальная — 23,5&nbsp;°C ([[10 студзеня]] [[1987]] года).<ref>[http://www.smhi.se/klimatdata/meteorologi/dataserier-2.1102 Кліматычныя дадзеныя Швецыі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120110140030/http://www.smhi.se/klimatdata/meteorologi/dataserier-2.1102 |date=10 студзеня 2012 }}</ref>.
{{Клімат горада
|Горад_род= Гётэбарга
|Крыніца= [http://pogoda.ru.net/climate2/02513.htm Надвор'е і клімат], [http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/sweden/gothenburg.php World Climate Guide]
| Сту_сяр=-0.2 | Сту_сяр_апад= 61
| Лют_сяр=-0.2 | Лют_сяр_апад= 40
| Сак_сяр=2.1 | Сак_сяр_апад= 49
| Кра_сяр=6.5 | Кра_сяр_апад= 41
| Май_сяр=11.5 | Май_сяр_апад= 49	
| Чэр_сяр=14.7 | Чэр_сяр_апад= 59
| Ліп_сяр=17.1 | Ліп_сяр_апад= 68
| Жні_сяр=16.6 | Жні_сяр_апад= 75
| Вер_сяр=12.8 | Вер_сяр_апад= 80
| Кас_сяр=8.5 | Кас_сяр_апад= 83
| Ліс_сяр=4.1 | Ліс_сяр_апад= 82
| Сне_сяр=0.9 | Сне_сяр_апад= 72
| Год_сяр=7.9 | Год_сяр_апад= 759
| Сту_сяр_мін=-2.3 | Сту_сяр_макс= 2.3
| Лют_сяр_мін=-2.5 | Лют_сяр_макс= 2.5
| Сак_сяр_мін=-0.5| Сак_сяр_макс= 5.7
| Кра_сяр_мін=3.0 | Кра_сяр_макс= 11.2
| Май_сяр_мін=7.6 | Май_сяр_макс= 16.6
| Чэр_сяр_мін=11.3 | Чэр_сяр_макс= 19.4
| Ліп_сяр_мін=13.8 | Ліп_сяр_макс= 21.9
| Жні_сяр_мін=13.4 | Жні_сяр_макс= 21.2
| Вер_сяр_мін=9.8 | Вер_сяр_макс= 16.9
| Кас_сяр_мін=6.0 | Кас_сяр_макс= 11.8
| Ліс_сяр_мін=2.0 | Ліс_сяр_макс= 6.6
| Сне_сяр_мін=-1.2 | Сне_сяр_макс= 3.4
| Год_сяр_мін=5.0 | Год_сяр_макс= 11.6
|Сту_а_макс=10.8 |Сту_а_мін= -25.9
|Лют_а_макс=11.2 |Лют_а_мін= -26.4
|Сак_а_макс=18.9 |Сак_а_мін= -17.8
|Кра_а_макс=28.5 |Кра_а_мін= -8.8
|Май_а_макс=29.8 |Май_а_мін= -4.3
|Чэр_а_макс=31.9 |Чэр_а_мін= 1.3
|Ліп_а_макс=33.8 |Ліп_а_мін= 5.3
|Жні_а_макс=33.5 |Жні_а_мін= 3.5
|Вер_а_макс=28.5 |Вер_а_мін= -2.5
|Кас_а_макс=20.7 |Кас_а_мін= -8.5
|Ліс_а_макс=14.2 |Ліс_а_мін= -13.4
|Сне_а_макс=11.5 |Сне_а_мін= -21.9
|Год_а_макс=33.8 |Год_а_мін= -26.4
| Сту_вада= 
| Лют_вада=
| Сак_вада=
| Кра_вада=
| Май_вада=
| Чэр_вада=
| Ліп_вада=
| Жні_вада=
| Вер_вада=
| Кас_вада=
| Ліс_вада=
| Сне_вада=
| Год_вада=
|}}

== Прамысловасць ==
Гётэбарг з’яўляецца адным з асноўных прамысловых гарадоў Швецыі. У ім размешчаны штаб-кватэры і вытворчыя магутнасці такіх кампаній, як [[Volvo]], [[SKF]], [[Victor Hasselblad AB]].

== Спорт ==
У [[1992]] годзе ў Гётэбаргу адбыўся фінальны матч чэмпіянату Еўропы па футболу.

У [[1995]] годзе ў горадзе праходзіў [[Чэмпіянат свету па лёгкай атлетыцы 1995|Чэмпіянат свету па лёгкай атлетыцы]].

У [[2002]] годзе праходзіў чэмпіянат свету па хакеі, на якім Славакія ўпершыню ў гісторыі заваявала золата ў фінальным матчы са зборнай Расіі.

У [[2006]] годзе тут праходзіў Чэмпіянат Еўропы па лёгкай атлетыцы.

У [[2008]] годзе ў Гётэбаргу прайшоў чэмпіянат свету па фігурным катанні на каньках.

Футбольны клуб «Гётэбарг» — двухразовы ўладальнік Кубка УЕФА.

У горадзе размешчана траса Göteborg City Race, на якой з [[2008]] года праходзіць этап Чэмпіянату Швецыі па турынгу (STCC).

== Культура ==
Горад вядомы як цэнтр рок-музыкі. Тут нарадзіўся стыль [[Меладычны дэз-метал|Melodic Death Metal]] шведскай хвалі, часам яго называюць «Гётэбаршчына». Тут утварыліся групы [[Evergrey]], [[At The Gates]], [[Dark Tranquillity]], [[Engel]], [[In Flames]], [[HammerFall]], [[Dream Evil]], [[Sister Sin]]. Поп-гурт [[Ace of Base]] таксама паходзіць з Гётэбарга.

Гётэбаргскі кінафестываль, які праводзіцца з [[1979]] года, з’яўляецца на сённяшні дзень найбуйнейшым у [[Скандынавія|Скандынавіі]].

Парк «[[Лісеберг]]» — адзін з самых буйных паркаў атракцыонаў у [[Еўропа|Еўропе]].

У горадзе знаходзіцца [[Гётэбаргскі ўніверсітэт]], [[Тэхнічны ўніверсітэт Чалмерса]], Школа вытанчаных мастацтваў Valand.

== Вядомыя асобы ==
* [[Уільям Чамберс]]
* [[Інгемар Юхансан]] ([[1932]]—[[2009]]), баксёр-прафесіянал, сярэбраны прызёр [[Летнія Алімпійскія гульні 1952|Алімпійскіх гульняў 1952 года]].
* [[Крыстафер Чараповіч]] (нар. 1991) — шведскі [[Баскетбол|баскетбаліст]].

== Гарады-пабрацімы ==
{{col-begin}}
{{col-3}}
* {{сцяг Нарвегіі}} [[Берген]], [[Нарвегія]]
* {{сцяг Фінляндыі}} [[Турку]], [[Фінляндыя]]
* {{сцяг Даніі}} [[Орхус]], [[Данія]]
* {{сцяг Нарвегіі}} [[Осла]], [[Нарвегія]]
{{col-3}}
* {{сцяг КНР}} [[Шанхай]], [[КНР]]
* {{сцяг Францыі}} [[Ліён]], [[Францыя]]
* {{сцяг ЗША}} [[Чыкага]], [[ЗША]]<ref>[http://www.chicagosistercities.com/our.php {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120606050131/http://www.chicagosistercities.com/our.php |date=6 чэрвеня 2012 }} {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120606050131/http://www.chicagosistercities.com/our.php |date=6 чэрвеня 2012 }} {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120606050131/http://www.chicagosistercities.com/our.php |date=6 чэрвеня 2012 }} {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120606050131/http://www.chicagosistercities.com/our.php |date=6 чэрвеня 2012 }} Chicago Sister Cities {{ref-en}}] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120606050131/http://www.chicagosistercities.com/our.php |date=6 чэрвеня 2012 }}</ref>
* {{сцяг Польшчы}} [[Кракаў]], [[Польшча]]
{{col-3}}
* {{сцяг Расіі}} [[Санкт-Пецярбург]], [[Расія]]
* {{сцяг Эстоніі}} [[Талін]], [[Эстонія]]
* {{сцяг Латвіі}} [[Рыга]], [[Латвія]]
* {{сцяг Германіі}} [[Ростак]], [[Германія]]
{{col-end}}

== Гл. таксама ==
* [[Гётэбаргскі трамвай]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{крыніцы/БелЭн|5|||212}}
* {{крыніцы/ГЭС (1989)|Гётеборг, Йётеборг|129}}
* {{крыніцы/ГНМ (2002)|Гётеборг, Гётебо́рг, Йётеборг|117}}

== Спасылкі ==
{{навігацыя}}
* [http://www.goteborg.se Афіцыйны сайт]{{ref-sv}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Гётэбарг| ]]
[[Катэгорыя:Гарады Швецыі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, заснаваныя ў 1621 годзе]]