Прагляд зыходнага тэксту старонкі Жаўрук-смяцюх

{{Таксон
| name              = Жаўрук-смяцюх
| regnum            = Жывёлы
| image file = Crested Lark (Galerida cristata) at Sultanpur I Picture 118.jpg
| image title = Жаўрук-смяцюх
| image descr = 
| parent            = Galerida
| rang              = Від
| latin             = Galerida cristata
| author            = ([[Linnaeus]], [[1758]])
| syn               = 
| typus = 
| children name = 
| children =
| range map = Galerida cristata distribution map.png
| range map caption = 
| range map width = 
| range legend =
| iucnstatus = LC
| wikispecies = Galerida cristata
| commons = Category:Galerida cristata
| iucn = 148907
| itis = 560129
| ncbi = 215306
| eol = 913308
}}
'''Жаўру́к-смяцю́х''', ці '''Чуба́ты жа́варанак''' (''Galerida cristata'') — [[Біялагічны від|від]] [[Птушкі|птушак]] з [[Сямейства (біялогія)|сямейства]] [[Жаваранкавыя|жаваранкавых]]. Яго найбольш яскравым адрозненнем ад іншых прадстаўнікоў жаваранкавых з’яўляецца наяўнасць адносна вялікага чубка з пер’я на галаве. Гэты від распаўсюджаны пераважна ў [[Еўропа|Еўропе]], але сустракаецца ў [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]], некаторых рэгіёнах [[Пярэдняя Азія|Заходняй]], [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай]] і [[Усходняя Азія|Усходняй]] [[Азія|Азіі]].

== Класіфікацыя і этымалогія ==
Жаўрук-смяцюх быў адным з [[Біялагічны від|відаў]], упершыню апісаных [[Карл Ліней|Карлам Лінеем]] у [[18 стагоддзе|XVIII ст.]] у працы «''[[Сістэма прыроды]]''» ({{lang-la|Systema Naturae}}). Быў уключаны ў [[Род (біялогія)|род]] ''[[Alauda]]'', пакуль [[Германія|нямецкі]] [[Прыродазнавец|натураліст]] [[Фрыдрых Бое]] не ўключыў яго ў новы род ''[[Galerida]]'' ў [[1821]] годзе. [[Колін Гарысан]] у [[1865]] годзе рэкамендаваў паўторна аб’яднаць прадстаўнікоў родаў ''[[Galerida]]'' і ''[[Lullula]]'' у род ''Alauda'' з прычыны, на думку Гарысана, недастаткова яскравых размежаванняў паміж гэтымі [[таксон]]амі, аднак гэта так і не было зроблена<ref name="harrison65">{{cite journal|last=Harrison|first=C.J.O.|author-link=Colin Harrison (ornithologist)|year=1966|title=The Validity of Some Genera of Larks (Alaudidae)|journal=Ibis|volume=108|issue=4|pages=573–83|doi=10.1111/j.1474-919X.1966.tb07209.x}}</ref>.

Сучасная навуковая назва жаўрука-смецюха паходзіць ад [[Лацінская мова|лацінскіх]] слоў ''galerum'' ([[капялюш]]) і ''cristata'' (чубатая). [[Беларуская мова|Па-беларуску]] птушку называюць «''жаўрук-смяцюх''», бо яна любіць сяліцца на ўзбочынах [[Дарога|дарог]], жылых участках і іншых месцах з нізкай [[Трава|травой]], якія гістарычна часта былі забруджаны [[Цвёрдыя бытавыя адкіды|смеццем]].

=== Падвіды ды іх арэал ===
На сённяшні дзень вылучаюць 32 [[падвід]]ы жаўрука-смецюха<ref>{{Cite journal|title=IOC World Bird List 6.4|url=http://www.worldbirdnames.org/ioc-lists/crossref|journal=IOC World Bird List Datasets|doi=10.14344/ioc.ml.6.4}}</ref>:
* '''[[Пірэнейскі паўвостраў|Іберыйскі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata pallida|[[Brehm, CL]], 1858}}) — сустракаецца ў [[Партугалія|Партугаліі]] і [[Іспанія|Іспаніі]];
* '''[[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнаеўрапейскі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata cristata|[[Linnaeus]], 1758}}) — сустракаецца на шырокіх абшарах тэрыторый ад Паўднёвай [[Скандынавія|Скандынавіі]] і [[Францыя|Францыі]] да [[Беларусь|Беларусі]], [[Украіна|Украіны]] і [[Венгрыя|Венгрыі]];
* '''Заходне[[Італія|італьянскі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata neumanni|[[Hilgert]], 1907}}) — сустракаецца на захадзе Цэнтральнай [[Італія|Італіі]];
* '''[[Грэцыя|Грэчаскі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata meridionalis|[[Brehm, CL]], 1841}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Усходняй [[Харватыя|Харватыі]] да Цэнтральнай [[Грэцыя|Грэцыі]] і Заходняй [[Турцыя|Турцыі]]; калі гэты [[падвід]] быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны [[Біялагічны від|від]];
* '''[[Кіпр]]скі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata cypriaca|[[Bianchi]], 1907}}) — сустракаецца на [[Востраў Родас|Родасе]], [[Карпатас]]е і [[Кіпр]]ы;
* '''Паўднёва-ўсходні еўрапейскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata tenuirostris|[[Brehm, CL]], 1858}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Усходняй [[Венгрыя|Венгрыі]] і [[Румынія|Румыніі]] да [[Беларусь|Беларусі]], Паўднёвай [[Расія|Расіі]] і [[Казахстан]]а;
* '''[[Каўказ]]скі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata caucasica|[[Taczanowski]], 1888}}) — сустракаецца на ўсходзе [[Эгейскія астравы|Эгейскіх астравоў]], поўначы [[Турцыя|Турцыі]] і поўдні [[Каўказ]]а;
* '''Паўночна-заходні мараканскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata kleinschmidti|[[Erlanger]], 1899}}) — сустракаецца на паўночным захадзе [[Марока]];
* '''Заходнемараканскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata riggenbachi|[[Hartert]], 1902}}) — сустракаецца на захадзе [[Марока]];
* '''Паўночна[[алжыр]]скі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata carthaginis|[[Kleinschmidt, O]] & [[Hilgert]], 1905}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад паўночна-ўсходняй часткі [[Марока]] да поўначы [[Туніс]]а;
* '''Паўночна-ўсходні алжырскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata arenicola|[[Tristram]], 1859}}) — сустракаецца на паўночным усходзе [[Алжыр]]а, поўдні [[Туніс]]а і паўночным захадзе [[Лівія|Лівіі]]; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
* '''[[Кірэнаіка|Кірэнаіцкі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata festae|[[Hartert]], 1922}}) — сустракаецца на ўзбярэжжы Паўночна-Усходняй [[Лівія|Лівіі]];
* '''Паўночна-ўсходні лівійскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata brachyura|[[Tristram]], 1865}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Паўночна-Усходняй [[Лівія|Лівіі]] да Паўднёвага [[Ірак]]а і Паўночнай [[Аравійскі паўвостраў|Аравіі]];
* '''Паўднёва-ўсходні алжырскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata helenae|[[Lavauden]], 1926}}) — сустракаецца на паўднёвым усходзе [[Алжыр]]а і паўднёвым захадзе [[Лівія|Лівіі]];
* ({{bt|Galerida cristata jordansi|[[Niethammer]], 1955}}) — сустракаецца на [[плато Аір]] (Паўночны [[Нігер]]);
* '''Жаўрук-смяцюх [[Дэльта Ніла|дэльты Ніла]]''' ({{bt|Galerida cristata nigricans|[[Brehm, CL]], 1855}}) — сустракаецца ў [[Дэльта Ніла|дэльце Ніла]] (Паўночны [[Егіпет]]); калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
* '''Жаўрук-смяцюх Паўночнай даліны Ніла''' ({{bt|Galerida cristata maculata|[[Brehm, CL]], 1858}}) — сустракаецца ў Цэнтральным [[Егіпет|Егіпце]];
* '''Жаўрук-смяцюх Паўднёвай даліны Ніла''' ({{bt|Galerida cristata halfae|[[Nicoll]], 1921}}) — сустракаецца ў Паўднёвым [[Егіпет|Егіпце]] і Паўночным [[Судан]]е;
* '''[[Дангола|Дангольскі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata altirostris|[[Brehm, CL]], 1855}}) — сустракаецца ва Усходнім [[Судан]]е і [[Эрытрэя|Эрытрэі]]; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
* '''[[Самалі]]йскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata somaliensis|[[Reichenow]], 1907}}) — сустракаецца ў Паўднёвай [[Эфіопія|Эфіопіі]], Паўночным [[Самалі]] і Паўночнай [[Кенія|Кеніі]];
* ({{bt|Galerida cristata balsaci|[[Dekeyser]] & [[Villiers]], 1950}}) — сустракаецца на ўзбярэжжы [[Маўрытанія|Маўрытаніі]];
* '''[[Сенегал]]ьскі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata senegallensis|[[Філіп-Людвіг-Стацый Мюлер|Statius Müller, PL]], 1776}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад [[Маўрытанія|Маўрытаніі]] і [[Сенегал]]а да [[Нігер]]а; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від у родзе ''[[Alauda]]'';
* '''[[Нігерыя|Нігерыйскі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata alexanderi|[[Neumann]], 1908}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Паўночнай [[Нігерыя|Нігерыі]] да Заходняга [[Судан]]а і Паўночна-Усходняй [[Цэнтральнаафрыканская Рэспубліка|ЦАР]];
* '''[[Судан]]скі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata isabellina|[[Bonaparte]], 1850}}) — сустракаецца ў Цэнтральным [[Судан]]е; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
* '''Жаўрук-смяцюх узбярэжжа [[Левант]]а''' ({{bt|Galerida cristata cinnamomina|[[Hartert]], 1904}}) — сустракаецца ў Заходнім [[Ліван]]е і Паўночна-Заходнім [[Ізраіль|Ізраілі]];
* '''Усходнелеванцкі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata zion|[[Meinertzhagen]], 1920}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Паўднёвай [[Турцыя|Турцыі]] да Паўночна-Усходняга [[Ізраіль|Ізраіля]];
* '''Цэнтральнатурэцкі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata subtaurica|[[Kollibay]], 1912}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Цэнтральнай [[Турцыя|Турцыі]] да Паўднёва-Заходняга [[Туркменістан]]а і Паўночнага [[Іран]]а;
* '''[[Казахстан]]скі жаўрук-смяцюх''', або '''[[Белуджыстан]]скі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata magna|[[Hume]], 1871}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Цэнтральнага [[Іран]]а і Цэнтральнага [[Туркменістан]]а да Паўночна-Заходняга [[Пакістан]]а, [[Казахстан]]а, Паўднёвай [[Манголія|Манголіі]] і Паўночна-Заходняга [[Кітай|Кітая]]; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
* ({{bt|Galerida cristata leautungensis|[[Swinhoe]], 1861}}) — сустракаецца ў Паўночна-Усходнім і Усходнім [[Кітай|Кітаі]]; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від у родзе ''[[Alauda]]'';
* ({{bt|Galerida cristata coreensis|[[Taczanowski]], 1888}}) — сустракаецца ў [[Карэя|Карэі]];
* '''Гілгіцкі жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata lynesi|[[Whistler]], 1928}}) — сустракаецца ў Паўночным [[Пакістан]]е;
* '''[[Індыя|Індыйскі]] жаўрук-смяцюх''' ({{bt|Galerida cristata chendoola|[[Franklin]], 1831}}) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Цэнтральнага і Усходняга [[Пакістан]]а да Паўднёвага [[Непал]]а праз Заходнюю і Паўночную [[Індыя|Індыю]]; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від у родзе ''[[Alauda]]''.
Раней [[Магрыбскі жаўрук-смяцюх|Магрыбскага жаўрука-смецюха]] вызнавалі за адзін з падвідаў жаўрука-смецюха, аднак з дапамогай [[Малекулярная генетыка|малекулярна-генетычных даследаванняў]] (у прыватнасці, аналізу [[Мітахондрыя|мітахандрыяльнай]] [[Дэзоксірыбануклеінавая кіслата|ДНК]]) [[Албан Жыламэ|Албанам Жыламэ]] і яго калегамі было даказана, што гэта розныя віды<ref>{{cite web|url=http://www.worldbirdnames.org/n-waxwings.html |title=Waxwings to swallows |editor=Gill, F |editor2=D Donsker |date=30 June 2013 |work=IOC World Bird List: Version 3.4 |publisher=International Ornithologists’ Union |access-date=30 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724185757/http://www.worldbirdnames.org/n-waxwings.html |archive-date=24 July 2011 }}</ref>. Увагу даследчыкаў прыцягнула [[дзюба]] Магрыбскага жаўрука-смецюха, бо яна была значна даўжэйшай за дзюбы тых падвідаў жаўрукоў-смецюхоў, што таксама пражываюць у [[Магрыб]]е<ref>{{cite journal|author1=Guillaumet, Alban |author2=Pons, Jean-Marc |author3=Godelle, Bernard |author4=Crochet, Pierre-Andre |year=2006|title=History of the Crested Lark in the Mediterranean region as revealed by mtDNA sequences and morphology|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|volume=39|issue=3|pages=645–56|doi=10.1016/j.ympev.2006.01.002 |pmid=16473529}}</ref>.

У [[Беларусь|Беларусі]] зарэгістраваныя два падвіды жаўрука-смецюха: Цэнтральнаеўрапейскі жаўрук-смяцюх (''Galerida cristata cristata'') і Паўднёва-ўсходні еўрапейскі жаўрук-смяцюх (''Galerida cristata tenuirostris'').

== Біятоп ==
Звычайна жаўрук-смяцюх аддае перавагу адкрытым сухім [[луг]]ам, але сустракаецца таксама і па ўскраінах палёў і [[Дарога|дарог]], у прамысловых раёнах, [[порт]]ах, [[аэрапорт]]ах, ля [[Чыгуначны транспарт|чыгункі]] і ў гарадскіх [[парк]]ах<ref name="Hayman 2004">{{cite book|title=The complete guide to the bird life of Britain and Europe|year=2001|url=https://archive.org/details/completeguidetob0000haym_w5b7|publisher=Bounty Books|location=2004|page=[https://archive.org/details/completeguidetob0000haym_w5b7/page/185 185]|author=Hayman, Peter|author2=Hume, Rob|ISBN=9781857327953}}</ref>. Ідэальнымі з’яўляюцца сухія і цёплыя тэрыторыі з нізкарослай расліннасцю, пераважна на [[Гліна|гліністых]] [[Пясчаныя глебы|пясчаных]] грунтах. Пры гэтым актыўныя [[Урбанізацыя|ўрбанізацыя]] і развіццё [[Сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]] скарачае колькасць прыдатных для гэтай птушкі тэрыторый<ref name="BWP 1998" />.

== Апісанне ==

=== Знешні выгляд ===
Жаўрук-смяцюх мае даволі тыповы для [[Жаваранкавыя|жаўрука]] знешні выгляд<ref name="Cerny 1975">{{cite book|last=Černý|first=Walter|title=A Field Guide in Colour to Birds|url=https://archive.org/details/fieldguideincolo0000cern|year=1975|publisher=Octopus Books Limited|location=London|isbn=070640405X|pages=[https://archive.org/details/fieldguideincolo0000cern/page/156 156]–157|translator=Margot Schierlová|others=Illustrated by Karel Drchal}}</ref>, аднак вылучаецца і яскравымі асаблівасцямі. [[Даўжыня]] цела жаўрука-смецюха складае 17—19 [[Сантыметр|см]], размах [[Крыло птушкі|крылаў]] — 29—38 см. [[Маса]] вагаецца ў дыяпазоне 36,5—46 [[Грам|г]]<ref name="BWP 1998">{{cite book | editor-last = Snow | editor-first = David | editor2-last = Perrins | editor2-first = Christopher M. | title = The Birds of the Western Palearctic concise edition | volume = 2 | publisher = Oxford University Press |year = 1998| location =Oxford | pages = 1037–1040| isbn = 0198501889}}</ref><ref name=APB/>. Афарбоўка верху цела [[Буры колер|буравата]]-[[Шэры колер|шэрая]] з падоўжнымі шырокімі цёмнымі стракатымі плямамі, ніз жа цела брудна-[[Белы колер|белы]] з падоўжнымі [[Буры колер|бурымі]] стракатымі плямамі на грудзях. Крайнія стырнавыя пёры рудаватыя і светляйшыя за астатні [[хвост]]. На [[Галава|галаве]] знаходзіцца вялікі шылаваты чуб. У маладых птушак чуб невялікі<ref name="Harbard 1989">{{cite book|last=Harbard|first=Chris|title=Songbirds: How to attract them and identify their song|url=https://archive.org/details/songbirdshowtoat0000harb|year=1989|publisher=Kingfisher Books|location=London|isbn=0862724597|page=[https://archive.org/details/songbirdshowtoat0000harb/page/52 52]}}</ref><ref>{{cite book|last=Burnie|first=David|title=Animal: The Definitive Visual Guide to the World's Wildlife|url=https://archive.org/details/animaldefinitive00unse|year=2001|publisher=Dorling Kindersley|location=London|isbn=9780789477644|page=342}}</ref>. Самкі і самцы амаль не адрозніваюцца, але маладыя птушкі маюць болей плям на спіне ў параўнанні з дарослымі<ref name="Cerny 1975" />.

=== Голас ===
[[File:Crested Lark.ogg|right|thumb|Відэа спеву жаўрука-смецюха.]]
Голас жаўрука-смецюха падобны да голасу [[Жаўрук палявы|палявога жаўрука]], але больш прарэзлівы, мае больш частыя перапынкі<ref name="Harbard 1989" />. Вабны крык — прарэзлівае «''ді-діі-трі''» або «''ірі-трі-тріэ''», мяккае «''джютт''». Жаўрук-смяцюх спявае звычайна седзячы на паверхні, а часам — у палёце (пераважна на вышыні ад 30 да 60 [[Метр|м]] над зямлёй, што адрознівае яго ад жаўрука палявога, які дэманструе падобныя паводзіны, але таксама спявае падчас узлёту)<ref name=APB>{{Cite web |url=http://www.ptushki.org/guide/bird/207.html |title=Жаўрук-смяцюх. Птушкі Беларусі — Ахова птушак Бацькаўшчыны |access-date=21 сакавіка 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150416010445/http://www.ptushki.org/guide/bird/207.html |archive-date=16 красавіка 2015 |url-status=dead }}</ref><ref name="Hayman 1979">{{cite book|last=Hayman|first=Peter|title=The Birdlife of Britain|url=https://archive.org/details/birdlifeofbritai0000unse|year=1979|publisher=Mitchell Beazley Publishers Limited|location=London|isbn=0855330872|page=[https://archive.org/details/birdlifeofbritai0000unse/page/80 80]|edition=2nd|author2=Burton, Philip|chapter=Crested Lark}}</ref>.

== Харчаванне ==
[[File:Galerida cristata meridionalis.jpg|left|thumb|Жаўрук-смяцюх есць [[Насякомыя|насякомае]].]]
Жаўрук-смяцюх пераважна харчуецца ежай [[Расліны|расліннага]] паходжання: [[насенне]]м дзікай [[Трава|травы]], [[Авёс|аўса]], [[Пшаніца|пшаніцы]] і [[Ячмень|ячменю]]<ref name="Harbard 1989" />. [[Зіма|Зімой]] птушка здольная перайсці на дробную [[Жывёлы|жывёльную]] ежу<ref name="Cerny 1975" />. Таксама жывёл спажываюць маладыя жаўрукі. [[Дажджавыя чэрві]], дробныя [[жукі]], [[мухі]], маленькія [[матылі]], [[Вусень|вусені]], а таксама (зрэдку) дробныя [[Бруханогія малюскі|смаўжы]] ды [[павукі]] — аснова жывёльнага рацыёну жаўрука-смецюха<ref name=BirdFacts>{{cite web|last=Robinson|first=R.A.|title=Crested Lark ''Galerida cristata''|url=http://blx1.bto.org/birdfacts/results/bob9720.htm|work=BirdFacts|publisher=British Trust for Ornithology|access-date=28 July 2013|date=16 January 2013}}</ref>.

== Размнажэнне ==
[[Самка]] будуе добра замаскіраванае [[гняздо]], будаўнічым матэрыялам для якога з’яўляюцца завялыя травінкі, [[Корань расліны|карані]] і [[Колас|каласкі]] (канцы якіх тырчаць па-за краямі гнязда), на зямлі ў рытвінцы сярод няшчыльнай [[Расліннасць|расліннасці]], грудкоў зямлі, [[Прыродны камень|камянёў]] і г. д.<ref name="Cerny 1975" /> Зрэдку жаўрук-смяцюх будуе гнёзды на схілах або каменных сценах. Агульны [[дыяметр]] гнязда складае 9—15 [[Сантыметр|см]], унутраны дыяметр — 6,5—7 см, вышыня — 4,5—5 см.

[[File:Galerida cristata MHNT 232 Sbekia Algérie.jpg|thumb|Яйкі жаўрука-смецюха.]]
У перыяд [[красавік]]-[[чэрвень]] самка двойчы адкладае ад 2 да 6 (у пераважнай большасці выпадкаў — ад 3 да 5) [[Яйцо|яек]]. Яйкі крыху падоўжаныя, часта ўздзьмутыя. Яны вельмі нагадваюць яйкі [[Жаўрук палявы|жаўрука палявога]], але адрозніваюцца ад апошніх наяўнасцю на белым або шараватым фоне светла-шэрых ці шэра-фіялетавых глыбокіх плямак. Паверхневыя яйкі жаўрука-смецюха могуць мець густы [[Аліўкавы колер|аліўкава]]-[[Карычневы колер|карычневы]] або [[Шэры колер|шэра]]-[[Карычневы колер|карычневы]] колер і ўтвараць пояс (або «''шапачку''») на шырокім канцы. Сярэднія памеры яек — 22 на 17 [[Міліметр|мм]] (пры рэальным дыяпазоне 19—25,5 мм на 15—19,5 мм)<ref name=APB/>.

Яйкі выседжваюцца ад 11 да 14 дзён (найчасцей 11—12 дзён), пасля чаго вылупліваюцца птушаняты, якія (як і прадстаўнікі іншых жаўрукоў) пакідаюць гняздо ў пошуках ежы досыць рана — на 8—11 дзень, а лётаць пачынаюць ва ўзросце 15—16 дзён<ref name="Hayman 2004" />.

== Экалогія і ахова ==

=== Колькасць ===
Жаўрук-смяцюх перажыў некалькі абумоўленых [[клімат]]ам пашырэнняў і скарачэнняў [[арэал]]а на працягу апошніх стагоддзяў. Такім чынам вобласць распаўсюджвання пашыралася ў перыяд [[Цеплыня|цеплыні]] ў [[16 стагоддзе|XVI ст.]] і [[18 стагоддзе|XVIII ст.]] і зноў скарачалася ў перыяд холаду [[17 стагоддзе|XVII ст.]] У пачатку [[20 стагоддзе|XX ст.]] жаўрук-смяцюх скарыстаўся магчымасцю гнездавацца ў [[Горад|гарадах]] і на прамысловых пабудовах.

Глабальная [[папуляцыя]] жаўрука-смецюха ў [[Свет|свеце]] складае, па розных ацэнках, ад 22 000 000 да 91 200 000 дарослых птушак<ref name="BirdLife">{{cite web|title=Species factsheet: ''Galerida cristata''|url=http://www.birdlife.org/datazone/speciesfactsheet.php?id=8169|publisher=Birdlife International|access-date=28 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160417091915/http://www.birdlife.org/datazone/speciesfactsheet.php?id=8169|archive-date=17 красавіка 2016|url-status=dead}}</ref>. Што да [[Еўропа|еўрапейскай]] папуляцыі, то тут няма такой вялікай розніцы паміж мінімальнай і максімальнай ацэнкамі колькасці чубатага жаваранка: у [[Еўропа|Еўропе]] пражываюць ад 7 200 000 да 15 200 000 дарослых птушак.

З [[1930-я|1930-х]] гадоў папуляцыя, пачынаючы з паўднёвага ўсходу, амаль ва ўсёй Еўропе драматычна скарачаецца. Агульная колькасць жаўрука-смецюха ў Еўропе скарацілася з [[1980]] г. агулам на 98 %<ref>[http://www.ebcc.info/index.php?ID=358 Bestandentwicklung Galerida christata] ''European Bird Census Council''</ref> і знаходзіцца ў неспрыяльных умовах, што пагражае стабільнасці ўсёй сусветнай папуляцыі гэтай птушкі<ref>BirdLife International 2004: ''Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status.'' BirdLife Conservation Series No. 12, BirdLife International, Wageningen, The Netherlands.</ref>.

=== Абмежавальныя фактары ===
[[File:Хохлатый жаворонок в поисках пищи (обрезано).jpg|thumb|left|Жаўрук-смяцюх у пошуках ежы.]]
Нягледзячы на спрыяльныя кліматычныя ўмовы [[20 стагоддзе|XX ст.]], паўторнага пашырэння арэала жаўрука-смецюха не адбылося. Асноўнымі прычынамі з’яўляюцца, відавочна, недахоп ежы і змены месцаў пражывання гэтай птушкі. [[Рудэральныя расліны|Рудэральныя]] і аблогавыя палі даступныя для чубатага жаваранка толькі ў нязначнай ступені і на працягу адносна кароткага перыяду. Сёння адкрытыя плошчы, напрыклад, на тэрыторыі гарадоў, якія з пачатку [[20 стагоддзе|XX ст.]] пачаў засяляць жаўрук-смяцюх, усё больш азеляняюцца, угнойваюцца і шчыльна засаджваюцца. Іншыя сырыя зямельныя плошчы таксама адразу азеляняюцца. Да гэтага дадаецца інтэнсіфікацыя сельскай гаспадаркі і ўшчыльненне [[Геаграфічны ландшафт|ландшафту]] за кошт шырокіх неапрацаваных ускраін палёў. Следствам гэтага з’яўляецца адсутнасць дзікіх траў і іх насення, важных для харчавання птушак. Адначасова адсутнічае дастатковы асартымент [[Насякомыя|насякомых]] у перыяд гнездавання.

=== Ахова ===
Нягледзячы на тое, што ў [[Чырвоная кніга|Чырвоным спісе]] [[Міжнародны саюз аховы прыроды|Міжнароднага саюза аховы прыроды]] жаўрук-смяцюх апісаны як [[Віды пад найменшай пагрозай|від пад найменшай пагрозай]] (Least concern, LC)<ref name=IUCN>{{IUCN|id=22717383 |title=''Galerida cristata'' |assessor=BirdLife International |assessor-link=BirdLife International |version=2013.2 |year=2012 |accessdate=26 November 2013}}</ref>, заўважыўшы тэндэнцыю да імклівага скарачэння яго колькасці шэраг [[Дзяржава|дзяржаў]] і міждзяржаўных аб’яднанняў шчыльна заняліся пытаннем аховы гэтай птушкі.

Жаўрук-смяцюх знаходзіцца пад аховай «''[[Птушыная дырэктыва|Птушынай дырэктывы]]''» — Дырэктывы [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]] аб захаванні дзікіх птушак. Чубаты жаваранак занесены ў [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|Чырвоную кнігу Беларусі]] з прысваеннем III катэгорыі (VU) і ахоўваецца законам. Гэта птушка ахоўваецца на відавым узроўні ў [[Польшча|Польшчы]], [[Славакія|Славакіі]] (асобна ад «''Птушынай дырэктывы''»).

== Жаўрук-смяцюх і чалавек ==
[[Святы]] [[Францыск Асізскі]] лічыў жаўрука-смецюха асаблівай [[Птушкі|птушкай]], падкрэсліваў падабенства яе жыцця з жыццём [[Францысканцы|францысканцаў]]: зямлісты колер апярэння чубатага жаваранка, яго пакорлівасць («''бо ён ідзе ахвотна ўздоўж узбочыны і знаходзіць зерне для сябе''») і доўгі час, які ён праводзіць у спевах<ref>{{cite book|last=Armstrong|first=Edward A.|title=Saint Francis, Nature Mystic: The Derivation and Significance of the Nature Stories in the Franciscan Legend|url=https://archive.org/details/saintfrancisnatu0000arms|year=1973|publisher=University of California Press|location=Berkeley and Los Angeles, California|isbn=0520019660|pages=[https://archive.org/details/saintfrancisnatu0000arms/page/90 90]–91}}</ref>.

== Птушка 2017 года ў Беларусі ==
[[File:Bird of the 2017 year by APB.jpg|thumb|Плакат, прысвечаны жаўруку-смецюху — птушцы [[2017]] года ў [[Беларусь|Беларусі]].]]
[[File:APB member card 2017.jpg|thumb|left|Сяброўская картка [[Ахова птушак Бацькаўшчыны|АПБ]] [[2017]] года.]]
Нацыянальную кампанію «''Птушка года''» грамадская арганізацыя «''[[Ахова птушак Бацькаўшчыны]]''» праводзіць з [[2000]] г. Галоўная мэта кампаніі — прыцягнуць увагу насельніцтва да хараства прыроды і птушак, што жывуць вакол нас.

У мэтах прыцягнення ўвагі грамадскасці да праблем жаўрука-смецюха, удзельнікі XIX з’езда грамадскай арганізацыі «''Ахова птушак Бацькаўшчыны''» шляхам галасавання абралі яго птушкай [[2017]] г.<ref>[http://www.ptushki.org/whatwedo/contests/bird_of_the_year/crestedlark/index.html Жаўрук-смяцюх — птушка 2017 года! — Ахова птушак Бацькаўшчыны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170404084312/http://www.ptushki.org/whatwedo/contests/bird_of_the_year/crestedlark/index.html |date=4 красавіка 2017 }}</ref>

У межах кампаніі [[22 сакавіка]] [[2017]] г. [[Белпошта]] выпусціла шэраг [[Філатэлія|філатэлістычнай]] прадукцыі<ref>[http://belpost.by/stamps/information-page/2017-info/13-2017-03-14/ Птица года. Хохлатый жаворонок — Белпочта]</ref><ref>[http://www.ptushki.org/info/press/item/19556.html Хохлатая марка — Ахова птушак Бацькаўшчыны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170326052427/http://www.ptushki.org/info/press/item/19556.html |date=26 сакавіка 2017 }}</ref>:
* [[Паштовая марка|Паштовую марку]] для перасылкі непрыярытэтнай міжнароднай простай пісьмовай карэспандэнцыі ([[Пісьмо (паведамленне)|пісем]], [[Бандэроль|бандэролей]], [[Дробны пакет|дробных пакетаў]]) масай да 20 [[Грам|г]] уключна;
* [[Малы аркуш]] вышэйзгаданых паштовых марак (7 марак і 1 [[Купон (філатэлія)|купон]] у аркушы);
* [[Паштовая картка|Паштовую картку]] для [[картмаксімум]]а;
* [[Канверт першага дня]];
* [[Спецыяльны паштовы штэмпель]].
[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]] выпусціць памятную [[Манета|манету]], прысвечаную жаўруку-смецюху.

Акрамя гэтага, у межах кампаніі пройдуць конкурсы ад АПБ:
* Найлепшы [[плакат]] «''Выратуй жаўрука-смецюха!''» — да [[1 ліпеня]] [[2017]] г. прымаюцца мастацкія выявы, выкананыя ад рукі [[Фарбы|фарбамі]] ў розных тэхніках;
* Конкурс «''Птушка-арт''» — [[5 чэрвеня]] (у [[Сусветны дзень аховы навакольнага асяроддзя]]) [[2017]] г. як мага большая колькасць людзей мусіць скласці з саміх сябе сілуэт птушкі года, а [[Фатаграфія|фотаздымак]] даслаць АПБ;
* Літаратурны конкурс «''Верш-чатырохрадкоўе пра жаўрука-смецюха і ягоны лад жыцця''» — да [[1 ліпеня]] [[2017]] г. прымаюцца маленькія вершы пра асаблівасці жыцця жаўрука-смецюха, адметныя прыкметы, уласцівыя яму.

== У філатэліі ==
<center><gallery>
File:1191 (Žaŭruk-smiaciuch).jpg|[[Паштовая марка]]
File:1191 (Žaŭruk-smiaciuch) - Sheet.jpg|[[Малы аркуш]]
File:1191 (Žaŭruk-smiaciuch) - Special postmark.png|[[Спецыяльны паштовы штэмпель]]
File:1191 (Žaŭruk-smiaciuch) - Maximum card.jpg|[[Картмаксімум]]
File:1191 (Žaŭruk-smiaciuch) - First day cover.jpg|[[Канверт першага дня]]
</gallery></center>

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Hans-Günther Bauer, Einhard Bezzel und Wolfgang Fiedler (Hrsg): Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas: Alles über Biologie, Gefährdung und Schutz. Band 2: Passeriformes — Sperlingsvögel, Aula-Verlag Wiebelsheim, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89104-648-0

== Спасылкі ==
* [http://www.ptushki.org/whatwedo/contests/bird_of_the_year/crestedlark/index.html Жаўрук-смяцюх — птушка 2017 года! — Ахова птушак Бацькаўшчыны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170404084312/http://www.ptushki.org/whatwedo/contests/bird_of_the_year/crestedlark/index.html |date=4 красавіка 2017 }}
* [http://www.ptushki.org/whatwedo/contests/bird_of_the_year/crestedlark/new_page.html 10 цікавых фактаў пра жаўрука-смецюха — Ахова птушак Бацькаўшчыны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170226092027/http://www.ptushki.org/whatwedo/contests/bird_of_the_year/crestedlark/new_page.html |date=26 лютага 2017 }}

{{Чырвоная кніга Беларусі|жывёла|82|III}}

{{Добры артыкул|Біялогія}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Жаваранкавыя]]