Прагляд зыходнага тэксту старонкі Заходняя Дзвіна

{{Да перайменавання|Дзвіна}}
{{значэнні}}
{{Рака
 |Назва                     = 
  |Нацыянальная назва       = 
 |Выява                     = 
  |Шырыня выявы             = 
  |Подпіс выявы             = 
 |Даўжыня                   = 
 |Плошча вадазбору          = 
 |Расход вады               = 
  |Месца вымярэння          = 
 |Выток                     = 
  |Месцазнаходжанне вытока  = 
  |Вышыня вытока            = 
  |Каардынаты вытока        = 
 |Вусце                     = 
  |Месцазнаходжанне вусця   = 
  |Вышыня вусця             = 
  |Каардынаты вусця         = 
 |Ухіл ракі                 = 
 |Басейн                    = 
 |Карта                     = 
  |Подпіс карты             = 
 |Краіна                    = 
  |Рэгіён                   = 
   |Раён                    = 
 |Пазіцыйная карта          = 
 |Пазіцыйная карта 1        = 
 |Катэгорыя на Вікісховішчы = 
}}
'''Заходняя Дзвіна''', або '''Дзвіна''' ({{lang-ru|Западная Двина}}, {{lang-lv|Daugava}}) — [[рака]] ў [[Расія|Расіі]], [[Беларусь|Беларусі]] і [[Латвія|Латвіі]], адна з найбуйнейшых рэк Беларусі.

Даўжыня ракі 1020 км, у межах Беларусі 335 км<ref name="ReferenceA">Турецкий С. Беларусь. По Западной Двине и ее притокам//Путеводитель туриста-водника. — Мн.: Белкартография, 2010. С. 8.</ref>. Плошча [[вадазбор]]у 87,9 тыс. км², у межах Беларусі 33,2 тыс. км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 666 м³/с. Агульнае падзенне ракі на Беларусі 38 м. Сярэдні [[Ухіл ракі|нахіл воднай паверхні]] 0,12 [[праміля|‰]]. 

Старажытныя назвы — ''Эрыда́н'', ''Рубо́н'', ''Рудо́н'', ''Дуна́'', ''Дзіна́'', ''Віна́''<ref>''Арлоў У., Сагановіч Г.'' Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862—1918): Падзеі. Даты. Ілюстрацыі. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 223 с.</ref>.

== Асноўныя прытокі ==
'''Справа''': [[Усвяча]], [[Валынка (прыток Заходняй Дзвіны)|Валынка]], [[Шэвінка]], [[Обаль (рака)|Обаль]], [[Палата]], [[Дрыса (рака)|Дрыса]], [[Сар’янка]].

'''Злева''': [[Каспля]], [[Лучоса]], [[Крывінка]], [[Ула (прыток Заходняй Дзвіны)|Ула]], [[Тураўлянка]], [[Ушача]], [[Дзісна (рака)|Дзісна]], [[Друйка (рака)|Друйка]], [[Каменка (прыток Заходняй Дзвіны)|Каменка]].

== На рацэ ==
'''Гарады''': [[Андрэапаль]], [[Заходняя Дзвіна (горад)|Заходняя Дзвіна]], [[Віцебск]] (порт), [[Полацк]], [[Наваполацк]], [[Дзісна]], [[Верхнядзвінск]], [[Даўгаўпілс]], [[Рыга]].

'''Гарадскія пасёлкі''': [[Сураж (Віцебскі раён)|Сураж]], [[Руба]], [[Бешанковічы]].

'''Пасёлкі''': [[Ула (аграгарадок)|Ула]].

'''ГЭС''': [[Кегумская ГЭС|Кегумская]], [[Плявіньская ГЭС|Плявіньская]], [[Рыжская ГЭС|Рыжская]].

== Агульнае ==
[[Файл:Daugava sateces baseins Дзвіна Вадазбор.svg|міні|справа|Вадазбор Дзвіны.]]
Пачынаецца на [[Валдайскае ўзвышша|Валдайскім узвышшы]] з [[возера Каракіна]] (Цвярская вобл.) на вышыні 221 м над узроўнем мора, упадае ў Рыжскі заліў [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. Цячэ на Беларусі пераважна з усходу на захад па [[Суражская нізіна|Суражскай нізіне]], паміж [[Гарадоцкае ўзвышша|Гарадоцкім]] і [[Віцебскае ўзвышша|Віцебскім]] узвышшамі і на большым сваім працягу — па [[Полацкая нізіна|Полацкай нізіне]].

Жыўленне ракі мяшанае (пераважна [[снег]]авое з вялікай доляй грунтавога). Асаблівасць рэжыму — высокае веснавое разводдзе, нізкая летне-асенняя межань з частымі дажджавымі паводкамі, устойлівая зімовая межань. На перыяд веснавога разводдзя прыпадае 56 % , летне-асеннюю межань 33 % , зімовую — 11 % гадавога сцёку. Веснавое разводдзе доўжыцца 60—70 дзён (з канца сакавіка да 1-й дэкады чэрвеня). Сярэдняя вышыня над самай нізкай межанню 4,4—9 м, найбольшы ўзровень у межах Беларусі 13,5 м (1931). Летне-асенняя межань (доўжыцца 4—5 месяцаў) нярэдка парушаецца дажджавымі паводкамі вышынёй да 6 м. Зімовая межань каля 70—80 дзён. Замярзае ў 1-й дэкадзе снежня, крыгалом у 1-й дэкадзе красавіка. Найбольшая таўшчыня лёду 50—78 см ([[люты]] — [[сакавік]]). Веснавы ледаход 4—10 сутак. Найбольшы расход вады каля Віцебска 3320 м³/с (1991), Полацка 4060 м³/с (1956), найменшы адпаведна 8 м³/с (1940) і 25,4 м³/с (1938—39). Гадавы сцёк завіслых наносаў каля 320 тыс. т. Вада на працягу года (за выключэннем перыядаў веснавога разводдзя і летне-асенніх паводак) гідракарбанатна-кальцыевага класа з рэзка выражаным гідракарбанатным характарам.

[[Даліна]] трапецападобнай формы, каля гарадскога пасёлка Руба — каньёнападобная. Шырыня яе ў асноўным 3—4 км, паблізу ўпадзення Улы і на крайняй усходняй частцы Беларусі дасягае 10—15 км. Глыбіня ўрэза зменьваецца ад 20—30 м да 40—50 м. У будове даліны часцей за ўсё вылучаецца [[пойма]] і 2 (некаторыя даследчыкі адзначаюць 3—4) надпоймавыя тэрасы. Пойма ў межах Суражскай нізіны вузкая — да 60 м. Адрозніваюць 2 узроўні: нізкі (1,5—2 м над летнім урэзам ракі, заліваецца ў разводдзе кожны год) і высокі (4—5 м, заліваецца толькі пасля мнагаснежных зім). Аналагічная будова захоўваецца да Віцебска, прычым шырыня нізкай поймы 40—50 м, а высскай не перавышае 15—20 м. Каля г.п. Руба пойма звужаецца да 10—20 м. На Полацкай нізіне яна таксама вузкая, з дзвюма ўзроўнямі: ніжняя (2,5—3,5 м над летнім узроўнем вады) шырынёй 5—10 м і верхняя (5—5,5 м) 15—20 м. Толькі на асобных участках пойма пашыраецца да 300—500 м (зрэдку да 3 км).

Рэчышча звілістае, зарастае пераважна каля берагоў. Шырыня яго да вусця р. Ула 60—120 м, зрэдку да 190 м, каля мяжы з Латвіяй 100—140 м, зрэдку да 240 м. На рацэ існуюць парогі — на працягу 12 км вышэй Віцебска цягнецца Вярхоўскі парог, утвораны выхадам блізка да дзённай паверхні [[дэвон]]скіх [[даламіт]]аў: парожыстыя ўчасткі трапляюцца ў сутоках [[Дзісна (рака)|Дзісны]] і Заходняй Дзвіны каля г. [[Дзісна]], а таксама каля г. [[Верхнядзвінск]]. Дно пясчана-камяністае і пясчанае або пясчана-галечнае. [[Бераг]]і ўмерана-стромкія, супясчаныя, радзей — пясчана-гліністыя з валунамі, вышынёй да 8 м, зрэдку да 22 м.

== Іхтыяфаўна ==
'''Водзяцца''': [[шчупак]], [[акунь]], [[плотка]], [[лешч]], [[лінь]], [[карась звычайны]], [[верхаводка]], [[гусцяра]]; ''каштоўныя'' — [[судак]], [[мінога ручаёвая]], [[стронга ручаёвая]], [[галавень]].

== Суднаходства ==
Са старажытных часоў Заходняя Дзвіна — важны гандлёвы шлях, у 9—11 ст. па ёй праходзіла адно з асноўных адгалінаванняў [[Шлях з вараг у грэкі|шляху з варагаў у грэкі]]. З 1229 года, згодна з [[Смаленская гандлёвая праўда|Смаленскай гандлёвай праўдай]], па рацэ да [[Смаленск]]а, [[Полацк]]а і [[Віцебск]]а хадзілі на судах нямецкія купцы. Рака злучана [[Бярэзінская водная сістэма|Бярэзінскай воднай сістэмай]] (не дзейнічае) з [[Дняпро]]м.

Рака прыдатна для суднаходства ад Веліжа (Расія) да Верхнядзвінска, у ніжнім цячэнні (у межах Латвіі) — на асобных участках.

Рэгулярнае пасажырскае суднаходства на Дзвіне пачалося з 1892 г., калі ў гэтых мясцінах з’явіліся параходныя кампаніі. [[Параход]]ы «Атлет», «Борец», «Гигант», «Силач» бралі на борт не больш за 20 пасажыраў і развозілі іх паміж Веліжам і Бешанковічамі. [[27 красавіка]] [[1919]] года на рацэ адбылося [[крушэнне парахода «Надзея»]].

Падчас [[Грамадзянская вайна ў Расіі 1917—1923|Грамадзянскай вайны]] на Дзвіне дзейнічала Заходнядзвінская ваенная флатылія, якая была сфарміравана ў [[1919]] г. з 21 баявога карабля. База флатыліі размяшчалася ў Віцебску<ref name="ReferenceA"/>.

У наш час Дзвіна як транспартная артэрыя амаль не выкарыстоўваецца.

== Экалагічныя мерапрыемствы ==
Для памяншэння забруджвання Заходняй Дзвіны на прамысловых і камунальных прадпрыемствах ствараюцца ачышчальныя збудаванні, вядзецца кантроль за гідратэхнічным рэжымам ракі, аднак стан ракі пакуль не паляпшаецца. У 1990 г. у [[Наваполацк]]у здарылася аварыя, якая аказала адмоўны ўплыў на іхтыяфаўну да самага вусця ракі, падобная аварыя адбылася і ў 2007 годзе.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|7|Захо́дняя Дзвіна́|Макарэвіч А. А.|23—24}}
* {{Крыніцы/Блакітная|Захо́дняя Дзвіна́|176—177}}
* {{Крыніцы/ЭПБ|2|Захо́дняя Дзвіна́||346—347}}
* {{Крыніцы/РэсВодСССР|5|1-2}}
* {{Крыніцы/ПрырБел}}
* {{Крыніцы/ВодКадастр}}
* {{крыніцы/БСГН|За́падная Двина́|227}}
* {{крыніцы/СНГОСНГ|За́падная Двина́|139}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Daugava|выгляд=міні}}
* [http://pridvinie.vlib.by/index.php/vodnyya-resursy/209-reki/2169-zakhodnyaya-dzvina-raka-g-vitsebsk Заходняя Дзвіна // Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць]
* [https://slushna.by/vodnaya-skarbnica-samyya-cikavyya-reki-belarusi/ Унікальныя рэкі Беларусі] // Сайт праекта «СЛУШНА»
* [https://gawt.by/by/unutranyya-vodnyya-shlyah%D1%96/ Унутраныя водныя шляхі // Дзяржаўная адміністрацыя воднага транспарту]

{{Заходняя Дзвіна}}
{{Масты цераз Заходнюю Дзвіну ў Беларусі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Заходняя Дзвіна| ]]
[[Катэгорыя:Рэкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Рэкі Латвіі]]
[[Катэгорыя:Рэкі Віцебскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Рэкі Цвярской вобласці]]
[[Катэгорыя:Рэкі Смаленскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Рэкі, якія ўпадаюць у Балтыйскае мора]]
[[Катэгорыя:Памежныя рэкі]]