Прагляд зыходнага тэксту старонкі Каралеўская бібліятэка (Варшава)

{{Бібліятэка
| назва бібліятэкі   = Каралеўская бібліятэка (Варшава)
| арыгінальная назва = Biblioteka Królewska w Warszawie
| Выява              = Biblioteka Królewska Zamek Królewski w Warszawie.JPG
| Шырыня выявы       = 220px
| Подпіс выявы       = Бібліятэчная зала Каралеўскай бібліятэкі, агульны выгляд
| месцазнаходжанне   = Варшава
| заснавана          = 1764
| ліквідавана        = 1798
| прадметы збору     = філасофія, мастацкая літаратура, гісторыя
| памер збору        = 
}}
'''Каралеўская бібліятэка''' — прыватная прыдворная бібліятэка [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста Панятоўскага]].

== Гісторыя заснавання бібліятэкі ==
Бібліятэка была заснавана ў 1764 годзе пасля засяленння ў  [[Каралеўскі палац (Варшава)|Каралеўскі палац у Варшаве]] новаабранага польскага караля [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Агуста Панятоўскага]]. Бібліятэка была заснавана на базе прыватных збораў Панятоўскага і закупленых ім іншых прыватных кнігазбораў.

У 1780—1784 гадах для патрэб бібліятэкі было пабудавана новае памяшканне, якое прылягала да паўночнага крыла [[Палац «Пад бляхай»|палаца «Пад бляхай»]]<ref>{{cite book | last = Lileyko | first = Jerzy | title = Zamek Królewski | publisher = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | location = Warszawa | date = 1976 | page = 224}}</ref>. Інтэр'ер бібліятэкі спраектаваў каралеўскі архітэктар італьянскага паходжання [[Дамінік Мерліні]]. Будынак меў 56 метраў даўжыні і 9 метраў шырыні<ref name="Król143">{{cite book | last = Król | first = Aleksander | title = Zamek Królewski w Warszawie | publisher = Państwowy Instytut Wydawniczy | location = Warszawa | date = 1969 | page = 143}}</ref>. З паўночнага боку  будынак меў 15 вакон<ref name = "wsp">{{Cite web | url = http://www.wsp.krakow.pl/whk/biblioteki/poniatow.html | title = Biblioteka Stanisława Augusta Poniatowskiego | opublikowany = Wirtualna Historia książek i bibliotek | lang = pl | access-date = 27 красавіка 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060816043608/http://www.wsp.krakow.pl/whk/biblioteki/poniatow.html | archive-date = 16 жніўня 2006 }}</ref>. На даху будынка знаходзілася назіральная тэраса. Кароль і яго госці выходзілі на тэрасу з Залы Каналета<ref name="Król143"/>.

Пасля смерці караля ўладальнікам збораў, як тых, якія знаходзіліся ў будынку каралеўскай бібліятэкі, так і са збораў у бібліятэках іншых каралеўскіх рэзідэнцый, такіх як [[Казеніце]] і [[Лазенкі (парк)|Лазенкі]]{{sfn|Birkenmajer|1971|s=215}}, стаў князь [[Юзаф Панятоўскі]]. У 1803<ref name="nimoz.pl">{{cite web | url = http://nimoz.pl/pl/wydawnictwa/cenne-bezcenne-utracone/cenne-bezcenne-utracone-archiwum/1997/nr-41997/biblioteka-krola-stanislawa-augusta-poniatowskiego-przechowywana-w-kijowie | title = Biblioteka króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przechowywana w Kijowie | publisher = Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów | lang = pl | access-date = 2015-13-09 }}{{Недаступная спасылка}}</ref> ці ў 1809 у бібліятэцы налічвалася 158 тыс. тамоў{{sfn|Birkenmajer|1971|s=215}} (паводле іншых дадзеных 15 580 тамоў{{sfn|Bieńkowska|2005}}) таксама астранамічныя і матэматычныя інструменты, медалі (54 тыс. штук), мінералы і помнікі старажытнасці якія на суму 25 тыс. злотых набыў [[Тадэвуш Чацкі]]. Усё гэта было перавезена ў [[Крэмэнэць]] у [[Бібліятэка Крамянецкага калегіума|бібліятэку]] [[Крамянецкі калегіум|Крамянецкага калегіума]]. Пасля зачынення калегіума ў 1834 годзе, зборы бібліятэкі калегіума, разам са зборамі бібліятэкі  Панятоўскага былі вывезены ў [[Кіеў]], дзе яны сталі асновай для бібліятэкі [[Кіеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага імператарскага ўніверсітэта святога Уладзіміра]]<ref name="nimoz.pl"/>.

Каралеўская бібліятэка з'яўляецца адзіным будынкам з комплекса Каралеўскага замка, які ацалеў у часы [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]], а ў яе інтэр'ерах захаваліся арыгінальныя архітэктурныя ўпрыгожванні<ref>{{cite book | last = Lileyko | first = Jerzy | title = Zamek Królewski | publisher = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | location = Warszawa | date = 1976 | page = 226}}</ref>.

== Бібліятэчныя зборы ==
[[Файл:Bibloteka Stanisława Augusta.jpg|thumb|left|200px|Малюнак бібліятэкі Станіслава аўгуста Панятоўскага.
J. Łojek ''Stanisław August Poniatowski i jego czasy'']]
Панятоўскі быў бібліяфілам, аматарам мастацтва і мецэнатам літаратуры. Акрамя кніг ён збіраў карціны, манеты і медалі, астранамічныя і метэаралагічныя прылады<ref name = "wsp" />. На працягу 31 годасвайго панавання, Панятоўскі сістэматычна павялічваў зборы, набываючы кнігі і рукапісы гістарычнай і геаграфічнай тэматыкі, купляючы карты, атласы і глобусы. Калекцыю павялічвалі дарункі, куплянні і пастаянныя падпіскі. Кошт сабраных кніг, пасля смерці караля, ацэньваўся ў 222354 злотых{{sfn|Birkenmajer|1971|s=215}}.

На момант заснавання бібліятэкі ў 1778 годзе, зборы налічвалі каля 5 тыс тамоў. У 1783 годзе, калі бібліятэка была перанесена ў палац «Пад бляхай», колькасць кніг налічвала каля 7,5 тыс тамоў; в 1793 годзе каля 13 тыс. тамоў, а ў канцы існавання бібліятэкі ў гадах 1795—1798, колькасць кніг у бібліятэцы налічвала 15-20 тыс. тамоў. Гэта былі кнігі большай часткай на замежных мовах, паводле зместа іх можна было падзяліць на тры часткі: філасофія, мастацкая літаратура і гісторыя. Большая частка кніг мела пераплёты: выкананыя са скур афарбаваных у бронзавы, чырвоны ці зялёны колер, упрыгожаныя ажурнымі рамкамі ціснёнымі золатам, з размешчаным у цэнтры каралеўскім гербам, які з'яўляўся адначасова суперэкслібрысам<ref name = "wsp" />.

Асобны аддзел складаў збор альбомаў, які налічваў 30 000 гравюр і малюнкаў у 596 тамах, а таксама некалькі сотняў тамоў з калекцыі гістарычных і гісторыка-літаратурных рукапісаў{{sfn|Birkenmajer|1971|s=215}}. Станіслаў Аўгуст  валодаў таксама зборамі размешчанымі ў іншых каралеўскіх рэзідэнцыях: напрыклад у Лазенках, дзе знаходзілася 2128 тамоў ці  ў Казеніце, дзе было 349 тамоў, галоўным чынам мастацкай літаратуры: паэзія, апісанні падарожжаў, раманы і аповесці<ref name = "wsp" />.

== Бібліятэкары ==
Першым бібліятэкарам Бібліятэкі Станіслава Агута быў француз Жазэф Дзюгамэль. У 1766-1790 гадах гэтую пасаду займаў Марэк Людвік Рэвердзіл, які  1783 годзе стварыў першы бібіятэчны каталог збораў. Пасля яго смерці, у 1790 годзе функцыю бібліятэкара выконваў [[Ян Баптыст Альбертандзі]]. Ён пакінуў новы сістэматычны каталог, які ўтрымліваў 14 500 адзінак падзеленых на дзесяць раздзелаў{{sfn|Birkenmajer|1971|s=215}}.

== Архіў ==
Станіслаў Аўгуст рабіў запісы сваіх размоў з высокапастаўленнымі гасцямі. Стэнаграфісты, на працягу некалькіх дзестякаў гадоў, склалі шмат дакуметаў аб яго панаванні. Архіў знаходзіўся ў Каралеўскім замку ў Варшаве а яго захавальнікам быў Хрысціян Вільгельм Фрызэ, а пасля яго, з сярэдзіны 1794 года, епіскап Ян Альбертрандзі. Архіў Станіслава Аўгуста складаўся з каля тысячы пераплеценых кніг, звязак папер, розных пакетаў і г. д. Пасля ад'езду Станіслава Аўгуста ў студзені 1795 года ў Пецярбург, архіў быў падзелены на чатыры часткі:

* Першая частка — каля 100 тамоў было адаслана ў Пецярбург, дзе расійскія архівісты надалі збору памылковую назву «Архівы Польскага Каралеўства». Згодна з Рыжскім мірным дагаворам 1921 года савецкая ўлада вярнула гэты збор Польшчы.
* Другая частка — 152 папак і 133 тамы рукапісаў, атрымаў ад караля Тадэвуш Чацкі, а пасля яго смерці збор апынуся ў Адама Ежы Чартарыйскага і цяпер знаходзіцца ў Музеі Чартарыйскіх у Кракаве.
* Трэцяя частка — 372 тамы дакументаў атрымаў на захаванне Марцін Бадэні. гэты каштоны збор (дакументы датычацца замежнай палітыкі) апынуліся пазней у кракаўскай сям'і Попелаў. У 1930 годзе урад дзяржавы выкупіў гэтыя дакументы і цяпер яны знаходзяцца ў Галоўным Архіве Старажытных Актаў у Варшаве.
* Чацвётрая частка утрымлівае дакументы, якія тычацца першых дзесяці гадоў праўлення Станіслава Аўгуста. Дакументы былі вывезены ў з Польшчы Станіславам Панятоўскім у 1804 годзе і іх далейшы лёс невядомы<ref>Jerzy Stanisław Łojek ''August Poniatowski i jego czasy'', Warszawa 1998.</ref>.

== Гл. таксама ==
* [[Манускрыпт Станіслава Аўгуста]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* {{cite book |last = Birkenmajer  | first = Aleksander| title = Encyklopedia wiedzy o książce | publisher = Ossolineum | locatin = Wrocław| date = 1971 | sfn=Birkenmajer}}
* {{cite book |last = Bieńkowska| first = Barbara| title = Książka na przestrzeni dziejów| publisher = Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej| location = Warszawa| date = 2005| isbn = 83-88581-21-X}}

[[Катэгорыя:Бібліятэкі Польшчы]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1764 годзе]]
[[Катэгорыя:1764 год у Еўропе]]
[[Катэгорыя:XVIII стагоддзе ў Варшаве]]