Прагляд зыходнага тэксту старонкі Каралеўства Непал

{{Гістарычная дзяржава
|p1=Горкха (дзяржава)
|flag_p1=Shree Sabuj flag.png
|s1=Федэратыўная Дэмакратычная Рэспубліка Непал
|flag_s1=Flag of Nepal.svg
}}
'''Каралеўства Непал''' ({{Lang-ne|नेपाल अधिराज्य}}), таксама '''Каралеўства гуркхаў''' ({{Lang-ne|गोर्खा अधिराज्य}}) — каралеўства, якое з’явілася ў 1768 годзе<ref>{{Cite web|url=http://www.royalark.net/Nepal/nepal5.htm|title=Royal Ark|archive-url=https://web.archive.org/web/20191030194700/http://www.royalark.net/Nepal/nepal5.htm|archive-date=2019-10-30|access-date=2017-05-22}}</ref> пасля аб’яднання [[Непал]]а. Заснавальнікам Каралеўства стаў кіраўнік [[Горкха (дзяржава)|дзяржавы Горкха]], гуркх-[[Раджпуты|раджпут]] [[Прытхві Нараян Шах]]<ref name="Schmidt2015">{{Кніга|год=2015|isbn=978-1-317-47681-8|archive-url=https://web.archive.org/web/20230115131839/https://books.google.com/books?id=BqdzCQAAQBAJ&pg=PA138|archive-date=2023-01-15}}</ref>. Каралеўства існавала 240 гадоў да фармальнай адмены манархіі ў Непале. У гэты перыяд Непал знаходзіўся пад уладай дынастыі Шах.

Пасля ўварвання ў [[Тыбет]] і разрабавання Дыгархі непальцамі пад правадырствам Бахадура Шаха ў 1792 годзе Далай-лама і кітайскі намеснік запыталі ў Кітая ваеннай падтрымкі. Кітайска-тыбецкія сілы пад камандаваннем Фу Кан’аня напалі на Непал, але пасля паразы пад Нувакотам перайшлі да мірных перамоў<ref name="nepalarmythree">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=three|title=Nepal and Tibetan conflict|publisher=Official website of Nepal Army|archive-url=https://web.archive.org/web/20161220102904/http://nepalarmy.mil.np/history.php?page=three|archive-date=2016-12-20|access-date=2017-05-22}}</ref>. У пачатку XIX стагоддзя распаўсюджванне ўлады [[Брытанская Ост-Індская кампанія|Брытанскай Ост-Індскай кампаніі]] ў Індыі прывяло да пачатку Англа-Непальскай вайны (1814—1816), якая скончылася паразай Непальскай арміі. Па ўмовах Сугаульскай дамовы Непал заставаўся незалежным, але перадаваў Брытаніі тэрыторыі ад [[Мечы (рака)|Мечы]] да [[Сарда (рака)|Сарды]]<ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archive-url=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archive-date=2011-06-07|access-date=2017-05-22}}</ref>, вядомыя як «вялікі Непал». Сілы [[Джанг Бахадур Рана|Джанга Бахадура]] разбілі Тыбецкае войска ў 1855 годзе і прымусілі да падпісання мірнай дамовы на сваіх умовах<ref name="nepalarmythree" />. Нестабільнасць, якая суправаджала вайну, скончылася зменай кіруючай дынастыі на Рана з [[Раджпуты|раджпуцкай]] касты чхетры, пад яе праўленнем пасаду [[Прэм’ер-міністр Непала|прэм’ер-міністра]] краіны стала спадчыннай з 1843 па 1951 гады. Пачынаючы з першага кіраўніка дынастыя Рана звяла манарха-шаха да цырыманіяльнай ролі. Кіраўнікі з роду Рана былі аўтарытарнымі тыранамі, эканамічна эксплуатавалі свой народ і пераследвалі іншадумцаў па рэлігійнай прыкмеце.

Сярэдзіна XX стагоддзя стала пачаткам руху за дэмакратызацыю Непала. У 1923 годзе Брытанія фармальна прызнала незалежнасць Непала і перастала лічыць яго пратэктаратам, аднак Брытанскі палітычны ўплыў праз кіруючыя класы не знік. У ліпені 1950 года [[Індыя]] падпісала Інда-непальскую дамова пра мір і сяброўства 1950 года, у якой абедзве краіны пагадзіліся паважаць суверэнітэт адзін аднаго. У тым жа годзе Індыя адыграла важную ролю ў Непальскай палітыцы, падтрымаўшы караля [[Трыбхуван]]а, якога [[Мохан Шамшер Рана|Мохан Шамшэр]] з роду Рана спрабаваў зрынуць, узвёўшы на пасад свайго ўнука [[Г’янендра|Г’янендру]]. Пры падтрымцы Індыі новы ўрад, у асноўным складаўся з членаў [[Непальскі кангрэс|Непальскага кангрэса]], і кароль Трыбхуван паклалі канец кіраванню роду Рана ў 1951 годзе.

У 1960—1970-х гадах адбылося некалькі няўдалых спробаў правядзення рэформаў і прыняцця новай [[Канстытуцыя Непала|канстытуцыі]]. Эканамічны крызіс канца 1980-х прывёў да [[Народны рух 1990 года|Народнага руху 1990 года]], прыняццю пад яго ціскам канстытуцыйнай манархіі ў 1990 годзе і ўвядзенні парламенцкіх выбараў. У 1990-х гадах пачалася [[Грамадзянская вайна ў Непале]] (19960—2006), у якой дзяржаўныя войскі змагаліся з [[Камуністычная партыя Непала (мааісцкі цэнтр)|Камуністычнай мааісцкай партыяй Непала]]. Сітуацыю дадаткова дэстабілізавала [[забойства Каралеўскай сям’і ў Непале]], калі, па звестках, прынц [[Дыпендра]] застрэліў дзесяць чалавек, уключаючы ўласнага бацьку [[Бірэндра|Бірэндру]], а затым быў смяротна паранены (паводле афіцыйнай версіі — у выніку неасцярожнага абыходжання са сваёй зброяй).

Пасля гэтага кароль Г’янендра вярнуўся на трон і абвясціў прамое царскае кіраванне, якое выклікала пратэстны рух 2005 года, які аб’яднаў [[Мааізм|мааістаў]] і дэмакратаў. Караля прымусілі аднавіць парламент, які прыняў у 2007 прамежкавую Канстытуцыю, якая моцна абмяжоўвала ўладу манархіі. Пасля парламенцкіх выбараў 2008 года быў абраны 1-ы Устаноўчы сход Непала, які абвясціў адмену манархіі на першай жа сесіі 28 мая 2008 года. З гэтага моманту краіна атрымала назву [[Непал|Федэратыўная Дэмакратычная Рэспубліка Непал]].

Да адмены манархіі Непал быў адзінай краінай у свеце з [[індуізм]]ам у якасці [[Дзяржаўная рэлігія|дзяржаўнай рэлігіі]]; цяпер ён з’яўляецца [[Свецкая дзяржава|свецкай дзяржавай]]<ref>{{Cite web|url=http://www.theindiapost.com/2009/10/28/why-monarchy-is-necessary-in-nepal/|title=Why Monarchy is necessary in Nepal?|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412081118/https://www.theindiapost.com/uncategorized/why-monarchy-is-necessary-in-nepal/|archive-date=2020-04-12|access-date=2017-05-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.religiousintelligence.co.uk/news/?NewsID=1471|title=Nepal moves to become a secular republic|author=George Conger|website=Religious Intelligence|date=2008-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20090130031409/http://www.religiousintelligence.co.uk/news/?NewsID=1471|archive-date=2009-01-30}}</ref>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
[[Катэгорыя:Гісторыя Непала]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя дзяржавы Азіі]]