Перайсці да зместу

Марыя Чачуліна

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Марыя Чачуліна
фінск.: Maria Tschetschulin
Дата нараджэння 31 ліпеня 1852(1852-07-31)[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 19 верасня 1917(1917-09-19)[1] (65 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Бацька Feodor Tschetschulin[d]
Альма-матар
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Марыя Фёдараўна Чачуліна (фінск.: Maria Tschetschulin, Marie Tschetschulin; 31 ліпеня 1852 — 19 верасня 1917) — першая жанчына ў Фінляндыі, якая атрымала права здаць экзамен на атэстат сталасці («студэнцкі экзамен»); пасля яго паспяховай здачы стала першай студэнткай універсітэта як у Фінляндыі, так і ва ўсіх краінах Паўночнай Еўропы.

З 1870 па 1873 год вучылася ў Імператарскім Аляксандраўскім універсітэце (зараз — Хельсінкскі ўніверсітэт). Праз сямейныя абставіны была вымушана спыніць вучобу, працавала справаводкай.

Марыя Чачуліна нарадзілася 31 лютага 1852 года ў Хельсінкі ў сям’і камерцыі дарадцы[ru] Фёдара Чачуліна, рускага гандляра і суднаўладальніка, уладальніка цагельні. Чачулін атрымаў правы мешчаніна ў Хельсінкі ў 1844 годзе пасля пераезду сюды з Торніа, у 1850-х гадах ён быў таксама ўладальнікам некалькіх параходаў[2]. Чачулін быў добра вядомы ў Хельсінкі таксама і ў сувязі з моцным выбухам на ягоным парахавым складзе ў снежні 1866 года, у выніку якога ў горадзе было выбіта шкло прыкладна ў 50 тысячах вокнаў[3]. Яго жонка, маці Марыі Чачулінай, Хільда Акселіна Марыя Экштэйн, была дачкой былога армейскага афіцэра шведскай арміі, які ў 1830-х гадах пераехаў са Стакгольма ў Хельсінкі і паспяхова займаўся знешнім гандлем. Марыя вучылася ў нямецкай школе для дзяўчынак, затым у французскай школе для дзяўчынак, затым у Гельсінгфорскім ліцэі[d][2].

Марыя Чачуліна ў 1870-х гадах

Каб паступіць у імператарскі Аляксандраўскі універсітэт-адзіны дзеючы ў той час на тэрыторыі Вялікага Княства Фінляндскага-патрабавалася здаць экзамен на атэстат сталасці[2][4] (так званы студэнцкі экзамен), аднак у жанчын права яго здаваць не было. У студзені 1870 года Фёдар Чачулін падаў ва ўніверсітэт хадайніцтва, у якім прасіў зрабіць для яго дачкі выключэнне. На думку аўтараў артыкула, апублікаванага ў 2001 годзе Фінскім літаратурным таварыствам[fi], яго хадайніцтва было абумоўлена не толькі яе талентам, але і тым, што ў Расіі жанчыны ўжо ў канцы 1850-х гадах атрымалі права з’яўляцца ва ўніверсітэтах як вольнаслухачкі (хоць пазней гэта права і было скасавана). Вучоны савет (кансісторыя) універсітэта, які складаўся з 12 ардынарных прафесараў пад старшынствам рэктара, разгледзеўшы хадайніцтва, яго ўхваліў, пры гэтым было прынята рашэнне аб прадастаўленні права паступлення ва ўніверсітэт не толькі Чачулінай, але і наогул усім жанчынам. На думку кансісторыі, жанчыны ва ўніверсітэце павінны былі мець тыя ж правы і абавязкі, што і мужчыны, — за выключэннем пытанняў арганізацыі студэнцкага жыцця за межамі навучальнай установы. Канцлер універсітэта (прызначаўся імператарам) палічыў, аднак, інакш і ўхваліў хадайніцтва толькі «ў вузкім сэнсе», адносна адной Чачулінай.

Паступленне ва ўніверсітэт

[правіць | правіць зыходнік]

Абмеркаванне гэтага пытання мела шырокі грамадскі рэзананс, таму газеты сталі пісаць пра Чачуліну ўжо ў пачатку траўня, калі стала вядома аб атрыманым ёю дазволе здаваць экзамен. Фінская хельсінкская газета «Uusi Suometar[d]» у нататцы пад загалоўкам" правы для жанчын " меркавала, што гэты дазвол, магчыма, звязаны з меўшымся адбыцца абмеркаваннем агульнага пытання аб тым, як будзе арганізаваны доступ жанчын ва ўніверсітэт[5]. Калі ж 18 траўня 1870 года Чачуліна гэты экзамен здала, яе фігура прыцягнула яшчэ большую ўвагу. Пасля іспыту студэнты віталі яе спевамі і апладысментамі, вестка пра гэтую падзею хутка распаўсюдзілася ў Хельсінкі, Чачуліна раптоўна стала ўсім вядомай асобай[2].

У Хельсінкскай шведскамоўнай газеце, якая выйшла на наступны дзень «Hufvudstadsbladet[sv]» быў надрукаваны прысвечаны Чачулінай ананімны хвалебны верш, у якім гаварылася, што «мужчыны і жанчыны роўныя для царства духу» а па шляху, пракладзенаму «адважнай дзяўчынай», неўзабаве рушаць услед і іншыя, але «гонар першапраходцы назаўжды застанецца за ёй»[6]. Аб Чачулінай напісалі многія газеты ў Фінляндыі і іншых краінах Паўночнай Еўропы, пры гэтым падзея падавалася большай часткай як вельмі неардынарны факт[7], бо жанчын-студэнтак да гэтага не было ні ў Фінляндыі, ні ў Скандынаўскіх краінах[4]. Хельсінская газета «Folkwännen[d]» надрукавала паведамленне аб тым, што ўпершыню ў Фінляндыі жанчына здала экзамен на атэстат сталасці, у самым пачатку першай паласы. «Сярод тых, хто прайшоў усе прадпісаныя працэдуры для паступлення ва ўніверсітэт, ёсць, у прыватнасці, і жанчына — фрэкен Чачуліна, — гаварылася ў газеце. — Хай жа яе прыкладам кіруюцца і іншыя»[8]. Выбаргская газета «Wiborgs Tidning[d]» пісала, што кожны, хто радуецца прагрэсу сваёй краіны, павінен убачыць велізарную значнасць таго, што адбылося, бо «гэты адзін экзамен на атэстат сталасці будзе служыць тысячам мужчын напамінам аб натуральных правах жанчын»[9]. Туркуская газета «Sanomia Turusta[d]», адзначыўшы, што гэта першы выпадак, калі жанчына стала студэнтам універсітэта ў Фінляндыі, далей зазначала, што гэты дзень назаўжды застанецца ў гісторыі фінскай адукацыі і што цяпер пераадолены бар’ер, які замінаў фінскім жанчынам стаць часткай той жа цывілізацыі, што і мужчыны[10]. Як пісаў Захарыас Тапеліус[en] у сваёй «Фінляндскай хроніцы», акурат «пасля гэтага экзамену ў галовах многіх фінскіх дзяўчат паўстала мара аб студэнцкай ліры[~ 1][11]».

Сярод тых, хто павіншаваў Чачуліну з паступленнем ва ўніверсітэт, была і шведская прынцэса Лавіса[11], адзіная дачка караля Карла XV, якая за год да гэтага выйшла замуж за дацкага наследнага прынца Фрэдэрыка VIII і стала дацкай кронпрынцэсай (а ў будучыні — каралевай Даніі). Аднойчы ў дзяцінстве, калі шасцігадовая Марыя адпачывала летам у Швецыі на ўзбярэжжы Скагерака ў невялікім курортным мястэчку Стрэмстад[sv] з маці, яе запрасілі да прынцэсы, што была амаль яе аднагодкай, каб разам гуляць. З тых часоў яны перапісваліся; Акрамя таго, Марыя бывала ў гасцях у Лавісы ў Стакгольме. Акурат пасля знаёмства з прынцэсай Марыя пачала вывучаць лаціну[11].

Спыненне навучання

[правіць | правіць зыходнік]

Праз год пасля паступлення Марыі ва ўніверсітэт, у 1871 годзе, памёр яе бацька, Фёдар Чачулін[12]. Неўзабаве пасля яго смерці яго кампанія збанкрутавала, у Чачуліных узніклі фінансавыя праблемы[4]. Нейкі час разглядаліся планы перабрацца ўсёй сям’ёй у Берлін, дзе малодшыя дочкі маглі б працягваць вывучаць нямецкую мову і займацца музыкай, аднак гэтаму не наканавана было здейсніцца[12].

Марыя Чачуліна ў 1880-х ці 1890-х гадах

У кастрычніку 1873 года Чачуліна пайшла з універсітэта[2]. Марыя была ў сям’і старэйшай дачкой — і ўсе клопаты за сям’ю ляглі на яе плечы[12]. Каб утрымліваць маці, бабулю (маці яе бацькі) і траіх малодшых сясцёр, Марыя пачала працаваць справаводкай. З 1889 года яна займала пасаду бухгалтаркай-справаводкай ў буйной суднаходнай кампаніі Suomen Höyrylaiva Osakeyhtiö[d] (цяпер — Silja Line), адказваючы ў тым ліку за перапіску з замежнымі контрагентамі[2][4], бо дасканала гаварыла шасцю мовамі [7]. Характарызавалася як вельмі адказная работніца, «сапраўднае ўпрыгожванне» для сваёй працы[13].

Памерла 19 верасня 1917 года ў Хельсінкі ва ўзросце 65 гадоў[2].

У некралогу, апублікаваным у канцы верасня ў хельсінкскім часопісе Veckans Krönika[d], гаварылася, што калі б не непрадбачаныя абставіны, Марыя Чачуліна ніколі б не стала канторскай работніцай, а займалася б навукай, спрабуючы задаволіць сваю прагу да ведаў [12]. У артыкуле «Першая студэнтка Фінляндыі» ў кастрычніцкім нумары хельсінкскага часопіса Nutid[d] пісьменніца Канстанцыя Улнер[d] пісала, што «ў нашыя дні, калі так шмат жанчын вучыцца ва ўніверсітэце, цяжка зразумець, што быў час, калі паступаць ва ўніверсітэт дазвалялася толькі мужчынам», — і Чачуліна стала першай жанчынай у краіне, якая атрымала гэтае права. Улнер назвала Чачуліну цэльнай асобай, якая з нязменнай смеласцю ішла абраным шляхам, і «сімпатычнай першапраходчыцай», за якой пайшлі іншыя жанчыны[13].

Марыя Чачуліна (справа) і яе сястра Меланія
« Яна адчыніла браму ў каралеўства ведаў для сваіх суайчынніц.
Канстанцыя Улнер[13]
»

З трох малодшых сясцёр Марыі Чачулінай найбольш вядомая Агнес[d] (1859—1942), якая стала прафесійнай скрыпачкай і выступала з канцэртамі ў Еўропе, а пазней займала пасаду прафесаркі па класе скрыпкі ў Вялікабрытаніі . Дзве іншыя сястры сталі выкладчыцамі: Меланія (1867—1952) — замежных моў, Яўгенія (пам. 1942) — музыкі. Іх маці памерла ў глыбокай старасці ў пачатку 1917 года[2].

Ніхто з чатырох сясцёр Чачуліных ніколі не быў замужам[2].

  1. У Фінляндыі тым хто здаў экзамен на атэстат сталасці выдаецца так званая „студэнцкая фуражка[fi]“ (фінск.: Ylioppilaslakki) — белая з чорным казырком і ўстаўкай у выглядзе ліры, акружанай вянком.
  1. а б Marie Tschetschulin // http://ylioppilasmatrikkeli.helsinki.fi/1853-1899/henkilo.php?id=19143
  2. а б в г д е ё ж з Väisänen, Mäkelä-Alitalo, 2001.
  3. Topelius 2004.
  4. а б в г Jormanainen, 2017.
  5. Oikeuksia naisille (арх. 1 красавіка 2018) : (fi) // Uusi Suometar : газета. — Helsinki, 1870. — 02 мая (№ 35). — S. 2.
  6. Till Maria Tschetschulin (арх. 21 сакавіка 2018) : (sv) // Hufvudstadsbladet : газета. — Helsingfors, 1870. — 19 мая (№ 114). — S. 2.
  7. а б Holmlund 2017.
  8. Universitetet (арх. 3 красавіка 2018) : (sv) // Folkwännen : газета. — Helsingfors, 1870. — 25 мая (№ 21). — S. 1.
  9. Den första qvinliga studenten i Finland, fröken Tschetschulin (арх. 2 красавіка 2018) : (sv) // Wiborgs Tidning : газета. — Wiborg, 1870. — 25 мая (№ 41). — S. 1.
  10. Kotomaalta (арх. 1 красавіка 2018) : (fi) // Sanomia Turusta : газета. — Turku, 1870. — 27 мая (№ 21). — S. 1.
  11. а б в Topelius 2004, s. 223—225, 1870. Maj, 18. Maria Tschetschulins Studentexamen.
  12. а б в г Veckans Krönika (julk.) 1917.
  13. а б в Ullner 1917.