Паходжанне відаў

Паходжанне відаў
Аўтар	Чарлз Дарвін
Жанр	навуковая літаратура і Трактат
Мова арыгінала	англійская
Выпуск	24 лістапада 1859

«Паходжанне відаў шляхам натуральнага адбору, ці Захаванне спрыяльных парод у барацьбе за жыццё» (англ.: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life) — твор англійскага прыродазнаўца Чарлза Дарвіна, апублікаваны 24 лістапада 1859 года, які з’яўляецца адным з найбольш знакамітых твораў у гісторыі навукі і асноватворным у сферы эвалюцыйнага вучэння.

У гэтым навуковым творы Дарвін прыводзіць доўгі ланцужок аргументаў на карысць сваёй тэорыі. Згодна з ёй, групы арганізмаў (якія называюцца сёння папуляцыямі) паступова развіваюцца дзякуючы натуральнаму адбору. Менавіта ў дадзеным творы гэты працэс быў упершыню прадстаўлены шырокай грамадскасці. Пазней сукупнасць прынцыпаў, выкладзеных Дарвінам, сталі называць дарвінізмам. У прыватнасці, Дарвін прадэманстраваў падрабязныя навуковыя доказы, сабраныя падчас яго падарожжа ў Паўднёвую Амерыку, на Галапагоскія астравы і ў Аўстралію на борце карабля «Бігль» з 1831 па 1836 год. Адначасова ён абвяргаў дактрыну «створаных відаў» (англ.: created kinds), на якой грунтавалася ўся біялогія яго эпохі.

Розныя эвалюцыйныя ідэі ўжо былі прапанаваныя для тлумачэння новых адкрыццяў у біялогіі. Так, расла падтрымка такіх ідэй сярод дысідэнцкіх анатамістаў і шырокай грамадскасці, але ў першай палове XIX стагоддзя англійскія навуковыя ўстановы былі цесна звязаны з Англійскай Царквой, у той час як навука была часткай натуральнай тэалогіі. Уяўленні аб трансмутацыі відаў былі спрэчнымі, паколькі яны канфліктавалі з верай у тое, што віды былі нязменнымі часткамі праектнай іерархіі, і ў тое, што людзі былі ўнікальнымі і не былі звязаны з іншымі жывёламі.

Кніга была зразумелай для шырокай чытацкай аўдыторыі і выклікала вялікую цікавасць ужо пры публікацыі. Першы тыраж велічынёй 1 250 асобнікаў быў раскуплены ў той жа дзень. Прадстаўленыя ў ёй тэзісы да гэтага часу з’яўляюцца асновай навуковай тэорыі эвалюцыі.

Гісторыя напісання і выдання «Паходжання відаў»

Чарлз Дарвін на фота 1868 года

З 1837 года Дарвін пачаў весці дзённік, у які ўносіў звесткі пра пароды хатніх жывёл і сарты раслін, а таксама меркаванні аб натуральным адборы. У 1842 годзе напісаў першы нарыс аб паходжанні відаў. Пачынаючы з 1855 года, Дарвін перапісваўся з амерыканскім батанікам А. Грэем, якому праз два гады і выклаў свае ідэі. Пад уплывам англійскага геолага і прыродазнаўцы Ч. Лаеля Дарвін у 1856 пачаў рыхтаваць трэці, пашыраны варыянт кнігі. У чэрвені 1858 года, калі праца была выканана напалову, Дарвін атрымаў ліст ад англійскага натураліста А. Р. Уолеса з рукапісам артыкула апошняга. У гэтым артыкуле Дарвін выявіў скарочаны пераказ сваёй уласнай тэорыі натуральнага адбору. Абодва натуралісты незалежна і адначасова распрацавалі ідэнтычныя тэорыі. На іх аказала ўплыў праца Т. Р. Мальтуса аб народанасельніцтве; абодвум былі вядомыя погляды Лаеля, абодва вывучалі фаўну, флору і геалагічныя фармацыі груп астравоў і выявілі значныя адрозненні паміж відамі, якія іх насяляюць. Дарвін адаслаў Лаелю рукапіс Уолеса разам са сваім уласным нарысам, а таксама эскізамі яго другога варыянту (1844) і копіяй свайго ліста да А. Грэя (1857). Лаель звярнуўся за парадай да англійскага батаніка Джозэфа Гукера, і 1 ліпеня 1858 года яны разам прадставілі Лінэеўскаму таварыству ў Лондане абодва творы.

У 1859 года Дарвін апублікаваў твор «Паходжанне відаў шляхам натуральнага адбору, ці Захаванне спрыяльных парод у барацьбе за жыццё», дзе паказаў зменлівасць відаў раслін і жывёл, іх натуральнае паходжанне ад больш ранніх відаў. Першы тыраж у 1250 асобнікаў быў цалкам распрададзены на працягу двух дзён. Пераклады на нямецкую і французскую мовы выйшлі ў 1860 і 1862 гадах адпаведна, аднак іх перакладчыкі (якія напісалі таксама прадмовы) — Георг Генрых Брон і Клеманс Руае — дапусцілі шэраг скажэнняў з мэтай папулярызацыі іх уласных сацыял-дарвінісцкіх і еўгенічных ідэй. Пры жыцці Дарвіна выйшлі пераклады на галандскую, рускую, італьянскую, шведскую, дацкую, польскую, венгерскую, іспанскую і сербскую мовы. Кніга перавыдаецца і прадаецца да гэтага часу.

Літаратура

• Darwin, C. (1859). On the origin of species by means of natural selection. London: Murray. ISBN 8420656070.

Спасылкі

• «Паходжанне відаў», 6-е выданне (1872 год), на рускай мове
• Поўны тэкст на англійскай мове ў фармаце PDF